NT - 16.10.1985, Blaðsíða 8

Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Ritstj.: Helgi Pétursson
Ritstjórnarfulltr.: Níels Árni Lund
Framkvstj.: Guömundur Karlsson
Auglýsingastj.: Steingrímur Gislason
Innblaösstj.: Oddur Ólafsson
Skrifstotur: Siðumúlí 15, Reykjavík.
Simi: 686300. Auglýsingasími: 18300
ildsimar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 686495, tæknideild 686538.
Setning og umbrot: Tæknideild NT.
Prentun: Ðlaöaprent h.f.
Kvöldsímar: 686387 og 686306
Verð í lausasölu 35 kr. og 40 kr. um helgar. Áskrift 360 kr.
Vandamál
stjórnar-
andstöðunnar
■ Fyrr í þessum mánuöi var í leiðara N.T. auglýst eftir
stjórnarandstöðu landsins. Fvígamni fylgdi nokkuralvara.
Öllum er það ljóst að stjórnarandstaðan hefur lítið látið á
sér bæra nema hvað stöðugar fréttir berast af átökum
innan þeirra flokka.
Málefni stjórnarandstöðuflokkanna hafa fallið í skugg-
ann fyrir uppstokkun ríkisstjórnarinnarog þeim bollalegg-
ingum sem henni fylgdi.
Nú þegar þingstörf hefjast að nýju má búst við að
stjórnarandstaðan hugsi sér til hreyfings og telja má víst
að kratar leggi fram bunka af þingsályktunum og lagafrum-
vörpum ef af líkum lætur.
í vor og sumar reið formaður Alþýðuflokksins um héruð
ogspurðistfyrirum hverætti ísland. Ekki liggur fyrirhvort
hann hefur komist að niðurstöðu í því máli en væntanlega
fá þingmenn og aðrir að heyra frá honum um það í vetur.
Pá hefur liann boðað flutning á tillögu um að bjórinn
margfrægi verði leyfður á Islandi og ættu ræður hans frá
því í vetur að nýtast ve! við þá umræðu.
Trúlega verða fluttar fleiri skörulegar ræður um það
„þjóðþrifamál" og framkvæmdar margar „vandaðar skoð-
anakannanir" um vilja fólksins í þeim efnum, því ekki er
ráölegt að gera annað en það sem „fólkið vill".
Fylgi Alþýðuflokksins var mikið fyrri hluta þessa árs cn
hefur fallið mikið síðan og þarf formaðurinn í brúnni að
gæta sín ef hann verður ekki látinn taka pokann sinn og
settur í land samkvæmt eigin dómi.
Kvennalistakonur hafa lítið látið á sér bæra enda hefur
þjóðfélagsumræðan snúist um efnahagsmál og niðurskurð
á fjárlögum en eins og alþjóð hefur komist aða raun um
eru það ekki málefni sem kvennalistakonur vilja ræða
mikið um.
Kvennalistakonur þurfa líka von bráðar að átta sig á því
hvcrt þær ætla að stefna í framtíðinni. Ætla þær að bjóða
fram sérstaka lista til sveitarstjórna? Ætla þær að bjóða
fram sér lista til Alþingis viö næstu kosningar? Eða telja
þær sig Itafa náð fram sínum markmiðum og muni í
framtíðinni vinna innan þeirra flokka þar seirt þær helst
finna hljómgrunn fyrir sínar skoðanir?
Bandalag jafnaðarmanna er í ógöngum. Þar er hver
höndin upp á móti annarri og klögumálin ganga á víxl.
Sumir heimta að vinna eftir skipulagi en aðrir vilja flöt
grasrótarsamtök sem fáir átta sig á hvað er. Bandalagið
hafði það sem sín helstu baráttumál að skilja að fram-
kvæmdavald og löggjafarvald, kjósa forsætisráðherra
beinni kosninguogtakaskipulag verkalýðshreyfingarinnar
til gagngerðrar endurskoðunar. Mörgum bandalagsmannin-
unt finnst að þingmennirnir hafi brugðist að koma þessum
sjónarmiðum nægilega á framfæri en að þair hafi þess í
stað farið að karpa um önnur málefni sem ekki hafi veriö
ætlunin meö stofnun Bandalags jafnaðarmanna. Sá klofn-
ingur sem nú er kominn upp á yfirborðið er djúpstæður
og er ekki ástæða til áMta að hann verði leystur af þeim
mönnum sem nú ráð&Jpr ríkjum.
Ófremdarástartd W^AJþýðubandalaginu. Þar skipt-
ast fylkíngarnar í We ffiópa. Þá sem eru kommúnistar íí
eðli sínu og hina s®tti»ttdja sig vera það en eru það ekki.
Það sern þessir átt sameiginlegt að undanförnu
er að telja öðrum tt®ffin að þeir séu annað en þeir eru.
AlþýðubandalagidteBfur á undanförnum árum reynt að
spanna allt of vítt svið í sjórnmálum sem það ræður ekki
við. Skoðanir þeirra manna eru allt of ólíkar til að svo geti
haldið áfram til langs tíma.
Vandamál stjórnarandstöðuflokkanna verða mikið til
umræðu í vetur.
Miðvikudagur 16. október 1985 8
Ingvar Gíslason alþingismaður:
íslenskan er í flokki merk*
ustu tungumála heimsins
Hvað má læra af Frökkum í umgengni við móðurmálið?
■ Einhvern tíma komst sú
gamansaga á kreik (sem þó er
ekkert grin) að de Gaulle, sem
lengi var forseti Frakklands og
leiðtogi Frakka á örlagastund-
um, hafi lagt það til að frönsk-
um þegnum yrði hegnt að
lögum, með sektum eða fang-
elsi, ef þeir gerðust sekir urn
að sletta ensku og ofbyðu
þannig hinni göfugu feðra-
tungu frönsku þjóðarinnar. Nú
er það að vísu margra dómur
að Frakkar séu ekki með öllu
lausir við menningarhroka og
finnist svo mikið til um sjálfa
sig og tungu sína að þeim hætti
til að líta á frönsku sem mál
allra mála. Ogekki verðursagt
að þeir hafi farið mjúkum
höndum um tungumál minni-
hlutanna í franska ríkinu og
æðrast ekki þótt frönsk mál-
áhrif gagnsýri önnur tungumá!,
t.d. ensku, enda naumast á
þeirra valdi að koma í veg fyrir
slíkt nema síður sé. En - hvað
sem þessu líður má margt af
Frökkum læra hvað varðar
rækt þeirra við tungu sína og
þjóðmenningu, svo að mikil-
læti þeirra er að því leyti
virðingarvert og eftirbreytn-
isvert.
Málsmekk fer hrakandi
Það er að vísu óaðgengileg
hugmynd að refsa skuli ntönn-
um fyrir málspjöll, og íslend-
ingar skulu ætíð njóta þcirrar
mildi löggjafans að subbuskap-
ur í málfari sé utan gildissviðs
hcgningarlaga. En það breytir
því ekki að Islendingar mættu
vera ögn stórlyndari og kröfu-
harðari gagnvart mæltu og rit-
uðu máli. sem látið er berast
þeim til eyrna cða birt þeim
sem skrifaður texti. En mikið
vantar á að landinn sýni í þessu
cfni stórlyndi eða kröfuhörku.
Enda sér þar á, því að í fáu er
verkvöndun, kunnáttu, alúð
og smekk jafn ábótavant sem í
beitingu íslensks máls af ýmsu
tilefni, svo í smáu sem stóru.
Ekki fyrir það að á skorti að
margt sé gert til þess að hvetja
menn til málræktar, hvort sem
er í móðurmálskennslu í skól-
um eða upplýsinga- og mál-
vöndunarþáttum í ríkisútvarp-
kveðið um laklega meðferð
íslenskrar tungu í ræðu og riti
og almennan sljóleika fyrir
góðu máli og kæruleysi gagnvart
atferli málníðinga, þá ber að
sjálfsögðu að viðurkenna að
slík ósköp eru ekki einhlít, svo
er Guði fyrir að þakka. Enn
eru skáld og rithöfundar fram-
verðir tungunnar og varnar-
Dæmum um málníðslu fer alltaf fjölgandi,
m.a. vegna þess að skriffinnska, fjölmiðl-
un og auglýsingastarfsemi vex ár af ári og
fákunnandi mönnum, sem starfa á þess-
um sviðum, fjölgar að sama skapi.
inu, jafnvel í dagblöðum, en
það er eins og fæst af þessu nái
til skilningarvita þeirra, sem
helst ættu að bregðast vel við
leiðbeiningum af þessu tagi og
sveit hennar, og þar vinnur
hver með sínu verklagi tung-
unni til viðþalds og eflingar.
Blaðamönnum og útvarps-
mönnum eru að vísu mislagðar
En hvað sem líður þeirri hremmingu, sem
ómenguð enskunotkun er í þjóðiífi íslend-
inga, þá tekur þó út yfir þegar að því kemur
að þýddir eru erlendir auglýsingatextar á
íslensku. Um útkomuna á því eru mörg Ijót
dæmi, og þá fara menn að efast um að tii
bóta sé að bregða út af um notkun erlendra
mála og gerast þjóðlegir.
þörf hafa fyrir þær. hendur - svo heldur vex en
minnkar - en í þeirri stétt
Málsbætur finnast margir vel mæltir menn
Þótt svo fast sé að orði og ritfærir, svo er enn Drottni
fyrir að þakka, og meðal al-
þýðu manna, sérstaklega í
sveitum, sem eru nógu langt
frá Reykjavík, hljómar ís-
lenskt mál hreint og tært eins
og í árdaga. Fyrir það skal
Guði nú þakkað í þriðja sinn á
þessum blöðum.
Erlend málnotkun á
íslandi
En þetta innskot til málsbóta
okkur 20. aldar mönnum í
umgengni við móðurmálið
dugir þó einum of skammt.
Eftir stendur sem áður er sagt,
að íslendingar eru ekki kröfu-
harðir um málfar sitt. Dæmum
um málníðslu fer alltaf fjölg-
andi m.a. vegna þess að skrif-
finnska, fjölmiðlun og auglýs-
ingastarfsemi vex ár af ári og
fákunnandi mönnum, sem
starfa á þessum sviðum, fjölgar
að sama skapi.
Að því er fundið með réttu
(sbr. m.a. forystugrein Morg-
unblaðsins s.l. föstudag) að
erlend málnotkun á íslandi
aukist jafnt og þétt. Þessu ber
að gefa fullan gaum og nauð-
syn að átta sig á hver áhrif
þessi mikla erlenda málnotkun
hefur. Margt er til vitnis um
daglega notkun erlendra mála
á Islandi (einkum ensku) og
ekki er allt forkastanlegt í því
sambandi - ekki endilega, og
þó er þarna ærið mjótt á mun-
unum. Til umhugsunar í þessu
sambandi kemur kvikmyndaá-
huginn (sem víst getur verið af
hinu góða), myndbandaásókn-
in (sem er nokkuð görótt
menningarfyrirbæri), að ekki
sé minnst á auglýsingaflóðið í
sjónvarpinu. sem er að nokkru
leyti á ensku, og margt annað
sjónvarpsefni, sem varla þykir
boðlegt nema það sé ættað frá
Engilsöxum. íslenskt kvik-
myndaefni má sín lítils í þess-
„Paté“ er kæfa
■ Paté er ekki kæfa segir í
lystugu auglýsingaplaggi frá ís-
lensk-franska eldhúsinu. Á
öðrum stað í sömu útgáfu er
viðurkennt að „paté” sé í söniu
fjölskyldu og gamla góða
kæfan," en þar endar skyld-
leikinn."
Þetta er rangt. „Paté" er
kæfa. Það er sama hvaða orð-
hengilsháttur er viðhafður, ís-
lenska orðið kæ.fa nær með
sóma yfir þá margbreytilegu
rétti, sem Frakkar kalla paté
og hefur verið tekið upp í
mörgum tungumáium.'
„Paté" er nú til sölu í flestum
betri kjötverslunum og vand-
aðri veitingahúsum. Er það
vel. Margbreytilegar kæfur
auka á fjölbreytni í mataræði
og franskir matsveinar sern hér
hafa starfað og starfa hafa flutt
nteð sér ágæta franska matar-
menningu, sem sjálfsagt er að
njóta hér norðurfrá. Eðlilegt
er að tileinka sér það sem betur
fer í menningu annarra þjóða,
en hafa vit á að sleppa því sem
miður fer.
En þótt tekinn sé upp ein-
hver angi af frönskum matar-
kúltúr er ekki nauðsynlegt að
frönsk tunga fylgi með. Kæfan
þeirra smakkast hvorki betur
né verr þótt hún sé nefnd
íslensku nafni.
Kæfa er fjölbreytt
íslensk kæfa hefur verið
búin til með ýmsum hætti og
heitið á ekki aðeins við um
mauksoðið kjöt og mör. Sama
er uppi á teningnum með
franskt „paté". Þar í landi býr
hver kokkur og hver húsmóðir
til sína eigin útgáfu af kæfu.
Þar ganga kæfutegundir undir
fleiri nöfnum. Má þar nefna
„mousse", sem farið er aðsjást
í verslunum hér, og er í ætt við
' hina marghökkuðu og bökuðu
kæfu, sem hér gengur undir
því ágæta nafni lifrarkæfa og
mörlandinn lærði að búa til hjá
dönskum.
í Blöndalsbók er lifrarkæfa
einfaldlega Liverpostej.
í sömu biblíu er útlegging á
íslenska orðinu kæfa = Köd-
postej, national islansk Ret.
bestaaende af Faareköd, der
mörkoges, indtil Benene kan
pilles ud (nogle hakker den
ogsá), derpaa tilsættes Salt (nu
ogsaa Peber og Lög) og ofte
Fedt. og det hela kogest til en
fast Masse, der skæres kold í
tynde Skiver og spises som-
Paalæg-jfr. soðkæfa, stykkja-
kæfa, smálki.
Fletti maður upp á smálka,
sem er sunnlenskt heiti á kæfu,
kemur í ljós að smálki er smátt
saxað kjöt - stykkjakæfa.
Áður fyrr var orðið smálki
notað yfir einstaka parta af
kjöti og úr innyflum sláturdýra
og var jafnvel notað yfir það
sem kallast bjúgu, sperðill,
magáll og „annað ætilegt sern
tros af kjöti".
Stykkjakæfa er kæfa sem
ekki er mauksoðin. Stykkja-
kæfan var búin þannig til að
smákjötbitar voru settir í heita
tólg og var þessu helt í belgi
eðajafnvel kistla og látið kólna
og storkna. Þannig geymdist
kjötið sæntilega og var þessi
réttur hentugur í niötu ver-
manna.