Morgunblaðið - 25.07.2004, Qupperneq 17

Morgunblaðið - 25.07.2004, Qupperneq 17
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 25. JÚLÍ 2004 17 OD DI H ÖN N UN L 21 03 Hér er farsími handa þér! C60 SMS, EMS og MMS Fullkominn litaskjár Upptökumöguleiki Útskiptanlegar hliðar „Tri-band“ virkni Þyngd 85 g 12.900 kr. stgr. Líttu á verðið! CF62 Smekklegur samlokusími Hringiljós Tveir skjáir SMS, EMS og MMS „Tri-band“ virkni Þyngd 85 g 19.900 kr. stgr. Þ að var með mikilli eftirvænt- ingu sem við Tryggvi Ólafs- son og spúsa hans nálg- uðumst sýningu á hámenningu Maya- indíánanna í nýbyggingu Þjóðlistasafnsins í Wash- ington. Þóttumst hafa himin höndum tekið að hún skyldi einmitt vera á staðnum, báðir ein- lægir aðdáendur þeirra, tókum því fljótlega stefnuna þangað. Meira en helmingur hinna 130 sýningarmuna kemur frá Stofnun mann- fræði og sögu í Mexíkó, um að ræða eitt metnaðarfyllsta sýningarframtak á hámenn- ingartímabili Maya sem ratað hefur út fyrir landamörkin. Jafnframt stendur yfir kynning á eldri sem nýrri menningu Mexíkó, meðal annars sýning á málverkum Diego Rivera frá Parísarárum hans 1914–15, þá hann var undir sterkum áhrifum af kúbisma, sett saman af núlistasafni Mexíkóborgar. Sjálf málverkin koma úr ýmsum áttum; Þjóðarbankanum, safni Diego Rivera & Fridu Kahlo í Mexíkó, einnig New York og víðar úr Bandaríkj- unum. Báðar sýning- arnar, sem opnuðu 4. apríl, lýkur nú um mánaðamótin, nánar tiltekið í dag, en í öllu falli verður Mayasýningin enduropnuð í Kali- forníuhöllinni í San Francisco 4. september og stendur til 2. janúar 2005. Sýningin afar góð viðbót við það sem við vissum áður um Maya-indíána, sem lifðu á miðri Mið-Ameríkurennunni, milli Kyrrahafs, Mexíkóflóa og Karíbahafs, landræma, sem tengir Norður- og Suður-Ameríku. Hámenn- ingin blómstraði einkum á svæði sem mark- ast af Yucatanskaga, Guatemala og Belize ásamt sneið af Hondúras. Það sem menn vissu ekki fram til þess tíma, og uppgötvuðu fyrst er þeim tókst að ráða myndletur Maya og fleiri innbyggja Suður-Ameríku, svo sem Inka, Azteka, og Teotihucána, var að á þessu landsvæði hafði þróaðist hámenning, ígildi þeirrar í Egyptalandi, Kína, Ítalíu, Grikkandi sem og annars staðar í heiminum, bar þó sín ótvíræðu sérkenni. Tímatal þeirra sem var öllu nákvæmara hinu Júlíanska frá 46 f. Kr., jafnvel einnig því Gregorianska frá 1582, sem heimurinn býr enn að, ber vott um að þeir hafi verið betur að sér um gang himintungla en hinir ítölsku stjörnufræðingar. Menningu Maya, hin háþróaðasta sem fram hefur komið í regnskógabeltinu, hefur verið rakin aftur til 2500 f.Kr. en blómaskeiðið var um 300–900 e.Kr. Opinberast í byggingarlist, almennu listfengi, helgisiðum, tölvísi og rímfræði sem þeir skráðu með myndletri. Um að ræða sjálfstæð borgarríki en ekki eina þjóðarheild þar sem klerkastéttin réð mestu, afkomendur þeirra í dag munu rúmlega tvær milljónir. Segja má að hnignunin hafi komið innan frá því smám saman myndaðist gjá milli almúg- ans og hástéttanna, sem er tímar liðu varð ekki brúuð, einnig vanræktu þeir mikilvæg tengsl við fortíðina. Sýningin á hámenningu Maya tekur aðmeginhluta fyrir tímabilið frá 550–700, einkum fjallar hún um hirð Pak-als mikla (650–683), en um daga hans mun menning þeirra hafa risið hæst. Hin miklu hof og tröppulaga píramídar í borginni Palenque, þar sem hann hafði aðset- ur, teygðu sig til himins, en eftir dauða hans fóru undirstöðurnar að gliðna og rúmum hundrað árum seinna tók hningnunartímabil- ið við. Hinn fyrrum stolti og herskái þjóð- flokkur mátti sín lítils er Spánverjinn Hernán Cortés sté á land 1519, og gjörsigraði þá 1521. Kastljósið beinist öðru fremur að upp- greftri fornminja í Palenque er hófst á nítjándu öld, en fram að þeim tíma var menn- ing Maya óráðin gáta, jafnvel nafnið eitt, einnig eru munir frá borgum svo sem Tonina, Yaxchilian, Bonamk, og Copan sem höfðu týnst og samsamast óræðum kliði skóg- arþykknisins. Menn hnutu um fleiri borgir, svo sem Copán, Chichén, Itzá og Quiriguá, hof og píramída, einnig gleymdar um aldir djúpt í regnskógabeltinu. Árið 1746 skeði, að föður Antonio deSolis bar að í Santo Domingo dePalenque, í för með honum varbróðir hans og eiginkona ásamt svermi af frændfólki. Heilagleikinn var send- ur af biskupnum og markmiðið var að finna heppilegt land til ræktunar og í þeim tilgangi þræddi fjölskyldan skógarþykknið og hnaut þá um byggingar úr steini. Þetta voru fyrstu mannverurnar frá gamla heiminum sem for- viða settu nú fót á eitt mikilvægasta land- svæði Maya-indíánanna. Þrátt fyrir að svæðið hafi að meginhluta verið uppgötvað og rann- sakað á tuttugustu öld kom fram í heimildar- geymslum að trúboðar, hermenn og opinberir aðilar höfðu rekist á búsetuminjar en skjölin gleymst og rykfallið. Næst skeði að héraðs- stjórinn í Guatemala, Don José Estachería sendi lið til að kanna svæðið 1784, og fundu menn þá 220 byggingar, þar af 18 hallir og 22 mikilsháttar samstæður og 168 hús. Engin merki fundust um hamfarir af neinu tagi, jarðskjálfta né eldgos, íbúarnir virðast ein- faldlega hafa yfirgefið borgina, menn hallast jafnvel að því að það hafi gerst smám saman er á vistkerfið gekk. Listamenn voru hinir sjónrænu sagnfræð- ingar tímanna, fyrstur í hópi þeirra til að uppgötva menningu Maya og skjalfesta í myndverkum sínum var Frédéric de Wald- eck, heimildir segja hann fæddan í Vínarborg en aðrar Prag 1766, var þó alténd af aust- urrískum legg. Hafði stundað nám á verk- stæði Jaques-Louis Davids í París, eða var það kannski hjá Pierre Prud’hon í Berlín? Hvað sem öðru leið var hér um mann að ræða sem lifði lífinu til fulls, sagan segir líka að erfitt hafi verið að greina hvenær hann hafi haft tíma aflögu til að sinna náminu hjá hvor- um meistaranum sem það hefur verið. Æv- intýramaður fram í fingurgóma sem vildi láta bera á sér og litríkur sögumaður. Árið 1785 hafði Waldeck tekið þátt í leiðangri um Góðr- arvonarhöfða sem hafði það verkefni að rann- saka suðurhluta Afríku, en var meira fyrir mjúk gildi og konur en hermennsku, var sagður hafa hermt fljóði nokkru að hann hefði tekið þátt í 42 byltingum! Sjálfboðaliði í her Napóleons á Ítalíu og Egyptalandi, og var með í sigrinum á Toulon. Hæfileikar Waldecks til að eftirgera myndverk svo jaðr- aði við falsanir áttu að hafa borist til eyrna Napóleoni, sem kallaði hann á sinn fund og lét reyna á þá hæfileika. Hér um mikið ímyndunarafl að ræða í einum manni, sagði sögur af því er hann sigldi með sjóræningjum til Chile og hjálpaði þjóðinni til sjálfstæðis! Hvað sem satt eða ósatt er í þessum sögum er vitað að hann bar fyrst að í Guatemala 1819, en var komin til London þrem árum seinna uppfullur áhuga á nánari landakönnun og var í sambandi við enska landafræði- félagið. Mál er að Waldeck var afburða fær í þeirri sérstöku grein að eftirgera myndverk og kominn til aftur Mexíkó 1825 rissaði hann upp röð mynda á Þjóðlistasafninu, fjölfaldaði og gaf út 1827 „Collection of Mexican Anti- ques“. Eftirgerðirnar svo fullkomnar að hann mun jafnvel hafa þurft að sanna að ekki væri um frummyndir að ræða. Draumur Waldecks var að fara til Pelanque en þangað komst hann fyrst 1832 er varaforseti Mexíkó féllst á að styrkja leiðangur hans. Orðinn 67 ára, og á þeim aldri er flestir eru farnir að hægja á sér, sýndi Waldeck hvað raunverulega var í hann spunnið, maðurinn óvenju vel á sig kominn þrátt fyrir sviptisaman lífsferil. Á staðnum ólýsanlega erfiðar aðstæður, mosk- ítóflugur, raki og steypiregn, enginn til að tala við en hafði nokkra innfædda hjálp- armenn til að hreinsa frá rústunum. Undrin sem í ljós komu og við blöstu héldu honum í mörg ár við efnið, juku honum eldmóð og ás- megin. Eftir ellefu ár í Mexíkó hélt hann til Parísar og 1838 gaf hann út bók um dvöl sína á Yucatánskaganum „Voyage pittoresque et archélogique dans la province d’Yucatán“. Ár- ið 1866 voru 56 litógrafíur hans notaðar til að myndlýsa texta eftir Brasseur de Bourbourg um Forn-Mexíkó, Palenque og aðrar rústir. Rit Waldecks og myndverk opnuðugamla heiminum í fyrsta skipti dyrað heimi Maya-indíánanna og ris-miklu menningarríki þeirra. Mað- urinn fádæma orkubúnt í mörgum skilningi, þannig kvæntist hann seinni konu sinni nær sextugur að aldri, orðinn 86 ára taldi hann sig þurfa að yngja kvenkostinn upp, fyrir valinu varð 17 ára yngismær af enskum uppruna og átti hann með henni yngissveininn Gaston. Síðustu árin bjó Jean-Frederik Maximilian, greifi de Waldeck, sem var mannsins fulla og stolta nafn á friðarstóli, innan um myndverk sín og minjagripi í íbúð sinni á Rue Des Mar- tyrs í Montmartre, 102 ára leit hinn glaðbeitti lifimaður út eins og sjötugur og fram til hins síðasta, en hann lést 110 ára, voru gönguferð- ir um hverfið líf hans og yndi. Sagan hermir að sú hafi ástæðan helst verið, að það gaf honum færi á að skáskjóta augunum til lost- fagurra fljóða ... Sýningin „Courtly Art of the Ancient Maya“, er á tveim hæðum í Þjóðlistasafninu og meistaralega sett upp, munirnir mjög að- gengilegir og hverjum hlut fylgir upplýsandi skýringartexti auk þess sem ítarlegri textar um einstök tímabil eru þar sem við á til glöggvunar og áréttingar. Mikil og vel hönn- uð sýningarskrá/bókverk upp á 304 síður með því sem best gerist í þeirri grein í heiminum, litgreining mynda, prentverk og uppsetning sömuleiðis. Af hámenningu Maya Jean-Fréderic Maximilien, greifi af Waldeck, lauk augum Evrópubúa upp fyrir stórkostleg- um menningarheimi Maya-indíánanna. SJÓNSPEGILL Bragi Ásgeirsson bragi@internet.is Höfuð af Pakal mikla konungi, stucco (sem- entsblanda). Mikilúðlegt nefið manndómstákn, framsett maíslaga höfuðfatið valdatákn. Ein af myndum Frederics de Waldeck frá Pal- enque; Pacal mikli á veldisstóli, hér hefur ríkt ímyndunarafl Waldecks að hluta ráðið för.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.