Morgunblaðið - 09.08.2004, Blaðsíða 16

Ný tækifæri innan
heilbrigðisþjónustun
Í
slenska heilbrigðisþjónustan er
reglubundið umræðuefni hér-
lendis. Það kemur ekki á óvart
þar sem þetta er þjónusta sem við
þurfum öll að nota á einhverjum
tímapunkti. Hún kostar líka mikið fé en
um 40% af útgjöldum ríkisins er varið til
verkefna á vegum heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytisins eða um 110 millj-
örðum króna. Þar með talin eru reyndar
líka útgjöld til almannatrygginga.
Mikil aukning framlaga
meiri aukning útgjalda
Fréttaflutningur tengdur heilbrigð-
isþjónustunni er því miður oft neikvæður
og tengist gjarnan fjárhagserfiðleikum í
rekstri. Þrátt fyrir mikla aukningu á fram-
lögum til málaflokksins á undanförnum ár-
um hefur gengið treglega að ná endum
saman. Í fréttum er þá gjarnan talað um
niðurskurð þó að vandamálið sé frekar á
þá leið að útgjöldin vaxa hreinlega hraðar
en framlög ríkisins. Þetta hefur leitt til
þess að heilbrigðisþjónustan hefur fengið
á sig nokkuð neikvæða ímynd sem hún á
alls ekki skilið. Enginn efast um að gæði
þjónustunnar eru með því besta sem ger-
ist í heiminum. Starfsfólkið er vel menntað
og sinnir störfum sínum af dugnaði og fag-
mennsku.
Breytt aldursskipt-
ing þjóðarinnar
Breytingar á aldursskiptingu þjóð-
arinnar munu þó leggjast með auknum
þunga á þjónustuna á komandi árum.
Samkvæmt spá Hagstofu Íslands mun
fjöldi einstaklinga hérlendis á eftirlauna-
aldri aukast verulega á næstu 10–15 árum.
Til dæmis er gert ráð fyrir að fjöldi þeirra
sem eru á aldrinum 70–90 ára aukist um
þriðjung. Þessi aldurshópur er stærsti
notendahópur heilbrigðisþjónustunnar.
Þessi fjölgun væri kannski ekki vandamál
í sjálfu sér ef ekki væri jafnframt svo að
aldurshóparnir á aldrinum 30–50 ára
standa nánast í stað á meðan. Þessi áð-
urnefndi hópur eru hvað virkastur á
vinnumarkaðnum og vinnur fyrir háum
tekjum sem aftur þýðir að ríkið fær af
honum miklar skatttekjur bæði af launum
og neyslu, sem nýtast m.a. til að greiða
fyrir heilbrigðisþjónustuna. Við horfum
því fram á það að notendafjöldi heilbrigð-
isþjónustunnar mun aukast (og þar með
kostnaðurinn), á meðan að fjöldi skatt-
greiðendanna sem þarf að standa straum
af kostnaðinum stendur í stað.
Eitt kerfi fyrir auðuga
og annað fyrir hina?
Þetta mun auka rekstrarvanda heil-
brigðisþjónustunnar á komandi árum og
við því er nauðsynlegt að bregðast sem
fyrst. Fæstir vilja örugglega að dregið
verði úr þjónustunni. Þegar við sjálf eða
einhver nákominn okkur veikist þá viljum
við fá bestu fáanlegu þjónustu. Þrýstingur
hefur farið vaxandi á undanförnum árum í
þá veru að auka einkarekstur innan þjón-
ustunnar. Það er er ekkert sem mælir
gegn því að einkafyrirtæki og ein-
staklingar taki í auknum mæli að sér að
reka heilbrigðisþjónustu, svo lengi sem
ekki verður til tvöfalt kerfi eftir efnahag.
Mörg dæmi eru um einkarekstur í þessum
geira hérlendis, en þjónustan er þar veitt á
sömu forsendum og hið opinbera veitir
hana. Þó að einkafyrirtæki reki þjón-
ustuna þá verða notendurnir ekki varir við
það því að þeir greiða sömu gjöld fyrir
notkunina þar og þar sem hið opinbera
rekur þjónustuna beint. Það eru held ég
ekki margir sem hafa áhuga á því að hér
verði tvöfalt ker
heilbrigðisþjón
arsvegar verði n
usta en hinsveg
aði sem greidd
sé að gefa mér þ
eitthvað betri e
að þar yrði til an
þeir gætu nýtt s
hagslegt bolma
grundvallarbre
Hvað er þá ti
hægt að hagræ
heilbrigðisþjón
því að gæta fyll
sem annarsstað
líka fyrir hendi.
möguleikar á að
ingatækni í rek
Mikilvæg
Þrátt fyrir að
irleitt mjög fljó
nýjungar þá er
möguleikar eru
ingu upplýsinga
isþjónustunnar
efnið sem þar li
sjúkraskrá. Mið
ing upplýsinga
og heilbrigðisþj
hendi. Gögn um
Eftir Sigurð Eyþórsson ’Í Bandaverið áæt
helmingu
heilbrigð
óþarfur v
skorts á m
inga.‘
Fjölgum löngum
Í
slendingar eiga fleiri almenna frí-
daga en flestar aðrar þjóðir.
Einn vinsælasti dagurinn er
vafalaust nýliðinn frídagur
verslunarmanna en um þá helgi
eru tugþúsundir Íslendinga á faraldsfæti
á meðan aðrir njóta þess að slaka á
heima við.
Frídagur verslunarmanna var fyrst
haldinn hátíðlegur fyrir 110 árum og þá
um miðjan september. Síðar var dag-
urinn færður til og frá árinu 1931 hefur
hann verið haldinn fyrsta mánudag í
ágúst. Brátt náði þessi dagur svo mikl-
um vinsældum að hann var orðinn al-
mennur frídagur upp úr miðri síðustu
öld. Vinsældir dagsins má auðvitað rekja
til þess að hann leggst við helgina og úr
verður þannig þriggja daga samfellt frí
fyrir flesta, verslunarmannahelgin.
Snjöll hugmynd sem verslunarmenn og
kaupmenn fengu fyrir 110 árum hefur
þróast í að verða vinsæl fríhelgi allra
landsmanna.
Stakir frídagar nýtast illa
Frídagar eru flestum kærkomnir en
það gegnir sama máli um þá og önnur
takmörkuð gæði, þau þarf að nýta sem
best. Stöku frídagarnir, sem hér eru
gefnir á síðari hluta vetrar eða á vorin
og ber upp á daga sem annars væru
virkir, gætu nýst miklu betur. Hér á ég
við sumardaginn fyrsta, uppstigning-
ardag og 1. maí. Ljóst er að þessir frí-
dagar yrðu mun kærkomnari, jafnt fyrir
fjölskyldur sem atvinnurekendur, ef þeir
færðust til og legðust við helgi þannig að
úr yrði þriggja daga samfellt frí. Slíkur
tilflutningur frídaga þekkist í sumum ná-
grannalöndum okkar og í Bretlandi er
það nánast orðin regla að slíkir frídagar
í miðri viku flytjast fram að næstu helgi.
Að frumkvæði Samtaka atvinnulífsins
var það heimildarákvæði sett inn í ný-
gerða kjarasamninga við nokkur laun-
þegasamtök, að semja má um að samn-
ingsbundin frí, sem lenda á
fimmtudögum, þ.e. sumardagurinn fyrsti
og uppstigningardagur, verði færð yfir á
föstudag eða mánudag. Um þetta þarf að
semja á hverjum vinnustað fyrir sig,
m.a. með atkvæðagreiðslu meðal starfs-
manna. Þetta frumkvæði SA er lofsvert
enda um mikið hagsmunamál að ræða,
ekki síður fyrir launafólk en atvinnurek-
endur.
Sumardagurinn fyrsti og uppstigning-
ardagur eru á fimmtudögum og slíta
þannig í sundur vinnuvikuna sem dregur
úr framleiðni og afköstum í atvinnulíf-
inu. Margir kvarta yfir því að síðari hluti
vikunnar sé nánast ónýtur þar sem þeim
verði lítið úr verki þennan staka vinnu-
dag sem kemur á eftir stökum frídegi.
Svipuðu máli gegnir um 1. maí sem ber
oftast upp á virkan dag. Stundum ber
hann upp á föstudag eða mánudag þann-
ig að úr verður löng helgi en stundum
ber hann upp á helgi þannig að launafólk
fær ekkert aukafrí. Þannig fælist bein
kjarabót í því fyrir launafólk ef um það
semdist að færa 1. maí yfir á fastan viku-
dag.
Þriggja daga helgar vinsælar
Það er góð hugmynd að flytja þessa
frídaga að næstu helgi þannig að úr
verði þriggja daga samfellt frí. Slíkur til-
flutningur yrði flestum launþegum vafa-
laust kærkominn og ljóst er að sú helgi
sem úr yrði myndi nýtast fjölmörgum til
ferðalaga og góðra samverustunda með
fjölskyldu og vinum.
Þessi tilflutningur þyrfti í sjálfu sér
ekki að draga úr gildi eða brag viðkom-
andi hátíðisdaga. Sumardagurinn fyrsti
yrði auðvitað áfram á fimmtudegi en
færa mætti hátíðarhöldin yfir á helgina
og sama máli gegnir um verkalýðsdag-
inn.
Nú er það svo að þessir þrír stöku frí-
dagar eru síðari hluta vetrar eða að vori
þegar allra veðra er von. Færi vel á því
að færa þessa daga, eða a.m.k. einhverja
þeirra, yfir á hið stutta íslenska sumar
og búa þannig til fleiri langar fríhelgar.
Einn frídaginn mætti t.d. hafa fyrsta
mánudag í júlí og annan fyrsta föstudag
Eftir Kjartan Magnússon
Greinarhöfund
í júní. Jafnvel m
dögum við fyrs
þannig til fjögu
helgi júlímánað
ferðahelgi enda
hlýrra en um v
’Okkur eað búa til
helgar me
flytja sta
ir á suma
16 MÁNUDAGUR 9. ÁGÚST 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ENDURSKOÐUN
STJÓRNARSKRÁR
Páll Þórhallsson, lögfræðingurhjá Evrópuráðinu, skrifaðigrein hér í Morgunblaðið í gær,
þar sem hann setur fram gagnlegar
ábendingar um hvernig standa eigi að
endurskoðun stjórnarskrár og vísar
þar til reynslu nokkurra ríkja, svo sem
Dana, Finna, Austurríkismanna og
Svisslendinga.
Í grein sinni segir Páll:
„Áður en farið er af stað þarf að
liggja fyrir opinberlega hver séu
markmið þau, sem að er stefnt, tíma-
áætlun og vinnuferli. Æskilegt er að
breið samstaða sé um umgjörð endur-
skoðunarinnar, að starfað sé fyrir
opnum tjöldum og að almenningi og
félagasamtökum gefist nægilegt ráð-
rúm til að hafa áhrif á útkomuna.
Þannig aukast líkurnar á að sátt verði
um niðurstöðuna, hver svo sem hún
verður. Það virðist vert að leita leiða
til að koma í veg fyrir, að stjórnar-
skrárendurskoðun lendi í farvegi
hefðbundinna pólitískra átaka.“
Um vinnubrögð Dana í þessum efn-
um segir í grein Páls Þórhallssonar:
„Danska þingið ákvað fyrir nokkr-
um árum að efna til almennrar um-
ræðu um þörfina á endurskoðun
stjórnarskrárinnar. Umræðan stóð
frá 2001–2003 ... Um fjórum milljónum
danskra króna var veitt til að styrkja
verkefni, fundarhöld og ráðstefnur um
stjórnarskrána og mögulegar umbæt-
ur. Ef marka má innlegg í umræðuna á
Netinu var mestur áhugi á því að ræða
stöðu þjóðkirkjunnar og þjóðhöfðingj-
ans en hvað mannréttindi varðar eink-
um réttinn til lífs.“
Þessar ábendingar Páls Þórhalls-
sonar eru gagnlegar og eðlilegt að
þeim verði fylgt eftir í einhverjum
mæli. Sú endurskoðun íslenzku
stjórnarskrárinnar sem framundan
er, er mjög mikilvæg og þýðingarmik-
ið að þjóðin öll komi að henni með ein-
hverjum hætti.
SKATTLAGNING LAUNATEKNA
OG FJÁRMAGNSTEKNA
Frá því að fjármagnstekjuskatturvar tekinn upp á Íslandi hefur
mönnum verið ljóst, að að því hlyti
að koma, að hinn almenni skattgreið-
andi, sem borgar um og yfir 40% af
launum sínum í skatta, spyrði þeirr-
ar einföldu spurningar hvers vegna
hann eigi að greiða margfalt hærri
skatta af launatekjum sínum en fjár-
magnseigendur greiða af þeim
tekjum, sem þeir hafa af fjármagns-
eign sinni.
Nú er margt, sem bendir til þess
að þessi spurning sé að verða mjög
brýn. Ástæðan er áreiðanlega sú, að
fjármagnstekjur hafa hækkað og
þeim fjölgar, sem hafa tekjur sínar
fyrst og fremst af vöxtum, arði eða
söluhagnaði af hlutabréfum eða öðr-
um sambærilegum eignum.
Rökin fyrir því að ákvarða lága
skattaprósentu af fjármagnstekjum í
upphafi voru þau, að ella mundu
fjármagnseigendur flytja fjármuni
sína til annarra landa. Nú er það að
vísu svo, að það gerðu þeir á vissu
árabili með algerlega löglegum hætti
án þess að borga eina krónu í skatt
en svarið við þessari röksemd er
auðvitað það, að fjármagnstekjur
eru skattlagðar í öðrum löndum ekk-
ert síður en hér og þess vegna losna
menn ekki við að greiða skatt af slík-
um tekjum nema koma peningunum
fyrir í skattaparadísum á eyjum í
Karíbahafinu.
Engum dettur í hug að skattleggja
fjármagnstekjur með 40% skatti en
hins vegar hlýtur að koma til um-
ræðu að tekjuskattur verði lækkaður
mjög verulega eins og raunar stend-
ur til á þessu kjörtímabili og fjár-
magnstekjuskattur hækkaður eitt-
hvað þannig að munurinn verði ekki
jafn æpandi og hann er nú.
Ríkisstjórnin á eftir að leggja fyr-
ir Alþingi tillögur sínar um skatta-
lækkanir. Æskilegt er að stjórnar-
flokkarnir taki á þessu máli. Hér er
um réttlætismál að ræða.
AFSKIPTASEMI
Í fréttum Ríkisútvarpsins í gær-kvöldi var frá því skýrt að á fundi
leiðtoga norrænna jafnaðarmanna,
sem hér hefur staðið hafi verið sam-
þykkt, að „Norðurlöndin öll skuli í
framtíðinni vera hluti af Evrópusam-
bandinu“.
Hvað kemur öðrum Norðurlöndum
við hvað við Íslendingar gerum í
þessum efnum? Hvaðan kemur for-
mönnum jafnaðarmannaflokka á öðr-
um Norðurlöndum vald til þess að
álykta um ákvarðanir Íslendinga
varðandi ESB? Hvernig stendur á
þessari afskiptasemi þeirra um ís-
lenzk innanríkismál?
Í öllum umræðum um hugsanlega
aðild ríkja að Evrópusambandinu
hefur alltaf verið lögð mikil áherzla á,
að viðkomandi ríki taki þessar
ákvarðanir upp á eigin spýtur og á
eigin forsendum.
Við Íslendingar höfum ekki haft
fyrir því að gefa öðrum Norðurlanda-
þjóðum góð ráð í þessum efnum.
Hvað veldur því að leiðtogar jafnað-
armannaflokka á öðrum Norðurlönd-
um taka nú upp á því að gefa okkur
góð ráð?
Ráðleggingar þeirra eru afþakkað-
ar. Við Íslendingar höfum alla burði
til að taka ákvarðanir um framtíð
okkar sjálfir og þurfum ekki á ráðgjöf
að ekki sé talað um samþykktum frá
frændum okkar á Norðurlöndunum
að halda.
Hér er á ferðinni óviðeigandi af-
skiptasemi.