Morgunblaðið - 07.09.2004, Síða 24

MINNINGAR
24 ÞRIÐJUDAGUR 7. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Gunnar G.Schram, laga-
prófessor og fyrr-
verandi alþingis-
maður, fæddist á
Akureyri 20. febrúar
1931. Hann lést
sunnudaginn 29.
ágúst síðastliðinn á
líknardeild Land-
spítala á Landakoti.
Foreldrar hans voru
Gunnar Schram, um-
dæmisstjóri Lands-
síma Íslands á Akur-
eyri og ritsímastjóri
í Reykjavík, f. 22.6.
1897, d. 26.11. 1980, og Jónína
Jónsdóttir Schram, húsmóðir, f.
23.5. 1897, d. 27.7. 1974. Systir
Gunnars er Margrét, kennari. f.
31.12. 1932, gift Helga Hallgríms-
syni, fv. vegamálastjóra, f. 22.2.
1933.
Gunnar kvæntist 26.1. 1957 eft-
irlifandi konu sinni, Elísu Stein-
unni Jónsdóttur leirlistakonu, f.
4.7. 1935. Foreldrar hennar voru
Jón Sigurjónsson, bóndi, f. 20.8.
1899, d. 14.7 1990 og Helga Kára-
dóttir, húsmóðir, f. 9.4. 1904, d.
31.7. 1981. Börn Gunnars og Elísu
eru: 1) Jón Gunnar, sjávarútvegs-
fræðingur, f. 13.7. 1957, kvæntur
Laufeyju Böðvarsdóttur, f. 20.12.
1966 og eiga þau Böðvar, Elísu,
Magdalenu Salvöru og Ingunni
Ýr. 2) Kári Guðmundur, kvik-
myndagerðarmaður, f. 23.8. 1960.
Sambýliskona hans er Íris Huld
Einarsdóttir, f. 5.7. 1965 og eiga
þau Elísu Björk og Hildi Ýr. Fyrir
átti Íris Huld börnin Sunnu Mist
deild HÍ 1974 og gegndi því starfi
til ársins 2001. Hann var ráðu-
nautur stjórnarskrárnefndar
1975–1983. Gunnar var kjörinn al-
þingismaður fyrir Sjálfstæðis-
flokkinn í Reykjaneskjördæmi
1983–87 og varaþingmaður 1987–
91.
Gunnar gegndi fjölmörgum
störfum á sviði stjórnmála og fé-
lagsmála. Hann var m.a. varafor-
maður og ritari Sambands ungra
sjálfstæðismanna 1953–57, for-
maður Blaðamannafélags Íslands
1962–63, fulltrúi í hafsbotnsnefnd
Sameinuðu þjóðanna 1969–73,
formaður Félags Sameinuðu
þjóðanna 1971–73, í sendinefnd Ís-
lands á hafréttarráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna 1973–82, formað-
ur Lögfræðingafélags Íslands
1979–81, formaður Félags há-
skólakennara 1979–81, formaður
Bandalags háskólamanna 1982–
86, í stjórn Aðstoðar Íslands við
þróunarlöndin, síðar Þróunarsam-
vinnustofnunar, 1977–87 og for-
seti lagadeildar Háskóla Íslands
1978–80 og 1992–94. Gunnar átti
frumkvæði að því að koma á fót
rannsóknarstofnunum við Háskól-
ann og var um tíma formaður
stjórnar Alþjóðamálastofnunar
HÍ, formaður Mannréttindastofn-
unar HÍ og formaður Hafréttar-
stofnunar Íslands. Hann tók þátt í
alþjóðlegu starfi í hafréttar- og
umhverfismálum fyrir hönd Ís-
lands og var t.d. í sendinefnd Ís-
lands á umhverfisráðstefnunni í
Rio de Janeiro 1990 og úthafs-
veiðiráðstefnu SÞ 1993–95.
Eftir Gunnar liggja fjölmörg
fræðirit um þjóðarétt, stjórnskip-
unarrétt, umhverfisrétt, hafrétt-
armál og fleira.
Útför Gunnars fer fram frá
Dómkirkjunni í Reykjavík í dag og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
og Sturlu Má. 3) Þóra
Björk, textílhönnuð-
ur, f. 23.6. 1963, gift
Gunnari Rafni Birgis-
syni, f. 7.12. 1961, og
þau eiga Hjalta Rafn,
Gunnar Stein og Birgi
Rafn. 4) Kristján, fjöl-
miðlafræðingur, f.
30.7. 1967 kvæntur
Elizabeth Nunberg, f.
8.3. 1966 og eiga þau
Gunnar Francis, Kar-
vel Ágúst og Evu
Björk. Áður átti
Gunnar dótturina
Valgerði, sjúkraþjálf-
ara, f. 26.10. 1950, með Rannveigu
G. Ágústsdóttur. Valgerður er gift
Bjarna Daníelssyni, f. 27.2. 1949
og eiga þau Dýrleifu, Finn og
Daníel og barnabörnin Valgerði,
Bjarna og Óðin.
Gunnar lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum á Akureyri 1950
og lögfræðiprófi frá Háskóla Ís-
lands árið 1956. Hann stundaði
framhaldsnám í þjóðarétti í Heid-
elberg í Þýskalandi 1957–58 og
við háskólann í Cambridge í Eng-
landi 1958–60 og lauk þaðan dokt-
orsprófi í þjóðarétti árið 1961.
Gunnar var blaðamaður á Morg-
unblaðinu á háskólaárunum og
1956–57. Hann var ritstjóri Vísis
1961–1966. Gunnar réðst til starfa
í utanríkisráðuneytinu 1966 þar
sem hann var deildarstjóri auk
þess að vera sendiráðunautur við
fastanefnd Íslands hjá SÞ í New
York og varafastafulltrúi Íslands
hjá SÞ 1971–1974. Gunnar var
hann skipaður prófessor við laga-
Við Gunnar vorum bræðrasynir,
hann sonur Gunnars símstöðvar-
stjóra á Akureyri og ég sonur Björg-
vins. Á þeim bræðrum var nokkur
aldursmunur, en þegar ég man fyrst
eftir og öll mín æsku- og unglingsár,
var mikill samgangur og vinátta milli
þeirra bræðra og systkinanna allra,
fjölmenn fjölskylduboð og ræktar-
semi hvers í annars garð. Í þessu
andrúmslofti frændgarðsins ólst
Gunnar upp, sem og við, aðrir af-
komendur fjölskyldunnar af Stýri-
mannastígnum og þar urðu mínir
fyrstu samfundir við frænda minn
Gunnar. Ekki dró úr, að á sínum há-
skólaárum, meðan Gunnar bjó á
Garði, átti hann tíðar heimsóknir í
mín foreldrahús, var þar í fæði, og
talaði alltaf vel og vinsamlega um
foreldra mína og þann viðgjörning
sem hann fékk hjá þeim.
Það tengdi okkar Gunnar síðan
betur saman, að þegar ég var sjálfur
stúdent við Háskóla Íslands og var
að koma undir mig fótunum með
konu og barn, réð Gunnar mig til
vinnu sem blaðamann á Vísi, þegar
hann var þar ritstjóri á árunum upp
úr 1960.
Það voru umbrotatímar í blaða-
heiminum. Sjálfstæðisflokkurinn
hafði eignast Vísi og Gunnar Thor-
oddsen réði nafna sinn sem ritstjóra,
sem aftur safnaði að sér miklu ein-
valaliði og nýjungar voru að ryðja
sér til rúms í blaðamennskunni.
Gunnar gekk þar hnarreistur um
ganga, beinn í baki, fastmótaður í
skoðunum, röggsamur og glæsilegur
ungur maður til orðs og æðis. Ég var
stoltur af þessum frænda mínum,
eins og jafnan síðar þegar hann gat
sér orð og orðstír á sviði utanríkis-
mála og hafréttar. Gunnar var í for-
ystusveit þeirra manna, sem töluðu
máli Íslendinga í landhelgismálun-
um um árabil og mér er það alltaf
minnisstætt, þegar sigur vannst í út-
færslunni í fimmtíu mílur, að Gunnar
var einn sá fyrsti, sem orðaði þá hug-
mynd að nú skyldi færa út í tvö
hundruð mílur. Hann var stórhuga
og skeleggur í þeim málflutningi og
lagði sína þekkingu, framkomu og
framgöngu, til að fullur sigur ynnist í
því mikilvæga sjálfstæðisbaráttu-
máli. Glæsilegur fulltrúi Íslands á al-
þjóðavettvangi.
Frami Gunnars var fyrirsjáanleg-
ur í utanríkisþjónustunni, en hann
tók þá ákvörðun með Elísu konu
sinni að flytjast heim, til að börn
þeirra hjóna fengju uppeldi hér á
Fróni. Honum var ættjarðarástin og
heimahagarnir í blóð bornir. Þá tóku
við störf hans og kennsla við laga-
deild Háskóla Íslands og aðrir eru til
frásagnar um þann þátt ævistarfs
Gunnars. Enn átti hann aðdáun mína
alla fyrir afköst í ritstörfum og fram-
úrstefnu á sviði þjóðarréttar, haf-
réttar og stjórnskipunar.
Frændsemi okkar leiddi til þess að
ég naut oftar en ekki ráða og hvatn-
ingar af hans hálfu og raunar lágu
leiðir okkar saman með ýmsum
hætti, meðal annars sátum við
frændur saman um tíma, báðir á Al-
þingi Íslendinga.
Gunar G. Schram var hávaxinn
maður og höfðinglegur í raun og
sjón. Hann var kannske ekki allra og
þótti stundum stór upp á sig. En það
var ekki sá Gunnar sem ég þekkti.
Víst var hann ákveðinn í skoðunum
og afdráttarlaus í tilsvörum, en kurt-
eis og háttvís, glettinn og gaman-
samur ef því var að skipta, raungóð-
ur og ræðinn og það sópaði af honum
á mannfundum. Í honum sló heitt
hjarta og hugur hans var bljúgur og
bjartur og breiður faðmur.
Á síðari árum fór hann að stunda
golf, eins og pabbi hans hafði gert,
hér á árum áður, norður á Akureyri,
og þegar þau hjónin reistu sér sum-
arhús að Laugarvatni, var ekki verið
að tvínóna við hlutina, heldur ráðist í
stofnun golfklúbbs þar í sveitinni,
sem Gunnar stýrði af mikilli rögg-
semi. Þannig var frændi minn Gunn-
ar, áhlaupsmaður, atorkumaður,
áhugamaður um hvaðeina, sem kom
hlutunum á hreyfingu, ýtti úr vör,
fylgdi eftir og hrinti því í fram-
kvæmd sem hugur hans stóð til.
Það er sjónarsviptir að slíkum
mönnum en það var um leið heiður
og ánægja að eiga hann að samferð-
armanni, vini og frænda í öll þessi ár.
Megi minning hans lifa. Ég og mínir
af legg Björgvins, föðurbróður hans,
sendum Elísu, Valgerði, Jóni Gunn-
ari, Þóru, Kára og Kristjáni og öllum
barnabörnunum, okkar innilegustu
samúðarkveðjur.
Ellert B. Schram.
Ætli fundum okkar dr. Gunnars
hafi ekki fyrst borið saman á heimili
tengdaforeldra minna, Aldísar og
Björgvins Schram, í Sörlaskjólinu á
sjötta áratugnum. Gunnar var bróð-
ursonur Björgvins, sonur Gunnars,
umdæmisstjóra Landssímans á Ak-
ureyri og konu hans Jónínu, systur
Kristínar, listmálara, konu Valtýs,
Morgunblaðsritstjóra. Gunnar yngri
bjó um skeið í Sörlaskjólinu þegar
hann var að ljúka lagaprófi við Há-
skólann og vann fyrir sér um leið
sem blaðamaður á Mogga.
Þegar okkar kynni hófust var
Gunnar yngri í stuttum leyfum frá
framhaldsnámi við helstu mennta-
setur Þýskalands og Stóra-Bret-
lands í þjóðarrétti, við Max Planck-
stofnunina í Heidelberg og við
Sidney Sussex College í Cambridge,
þaðan sem Gunnar lauk doktorsprófi
í þjóðarrétti með láði 1961. Þótt ég
gæfi lítið fyrir pólitíkina hans – hann
var ungur og efnilegur íhaldsmaður
– þótti mér maðurinn þá þegar for-
vitnilegur: Hann var hávaxinn og
myndarlegur, heimsmannslegur í
háttum og sómdi sér vel í veislum.
Gunnar var á þessum árum ný-
kvæntur Elísu Jónsdóttur, sem
geislaði af glaðværð og lífsgleði. Þau
voru glæsileg hjón og það var kátt á
hjalla í kringum þau. Braut hins
unga manns virtist bein og greið til
frama í stjórnmálum á vegum Sjálf-
stæðisflokksins.
En framabraut Gunnars lá ekki
um grýttar torfærur íslenskra
stjórnmála. Þar kom tvennt til:
Heim kominn frá námi gerðist Gunn-
ar handgenginn nafna sínum dr.
Gunnari Thoroddsen, og settist í rit-
stjórastól Vísis á vegum hans þegar
Thoroddsen var fjármálaráðherra
Viðreisnarstjórnar. Þegar Gunnar
Thoroddsen hvarf út úr pólitíkinni til
sendiherrastarfa í Kaupmannahöfn,
voru helstu stuðningsmenn hans
skildir eftir berskjaldaðir á berangri.
Valdahópurinn í Sjálfstæðisflokkn-
um hefur löngum verið langminnug-
ur á meintar misgerðir. Hin ástæðan
og sú veigameiri var sú, að þegar á
átti að herða reyndist Gunnar yngri
frábitinn harðsvíruðu návígi póli-
tískrar valdabaráttu. Hann sat að
vísu á þingi eitt kjörtímabil 1983–
1987 fyrir Sjálfstæðisflokkinn í
Reykjaneskjördæmi, en lét þar með
staðar numið. Honum lét betur að
reka mál með rökum en að reka
menn með geðþótta. Gunnar var vel
að sér í sínum fræðum, stjórnskip-
unarrétti og haf- og umhverfisrétti,
en hafði fremur fræðilegan áhuga á
pólitík en praktískan. Líf hans leitaði
því í annan farveg en margur hugði í
upphafi. Eftir tiltölulega stuttan
stanz í utanríkisráðuneytinu, þar sem
hann var m.a. varafastafulltrúi í
fastanefnd Íslands hjá Sameinuðu
þjóðunum og ræðismaður í New
York, söðlaði Gunnar um og gerðist
prófessor við lagadeild Háskólans ár-
ið 1974. Því embætti gegndi hann uns
hann lét af störfum árið 2001.
Kennsla og fræðistörf á vegum Há-
skólans urðu eftir það hans aðalstarf.
Gunnar reyndist afkastamikill við rit-
störf á víðtæku fræðasviði: Hafrétti,
alþjóðlegum umhverfisrétti, þar sem
hann gerðist brautryðjandi hér á
landi, og í stjórnskipunarrétti, auk
þess sem hann skrifaði bók um þátt-
töku Íslands í alþjóðaviðskiptum, um
aðildina að EFTA og EES-samn-
ingnum. Dr. Gunnar var í tvígang for-
seti lagadeildar, auk þess sem hann
beitti sér fyrir stofnun alþjóðamála-
stofnunar og mannréttindastofnunar
Háskólans og veitti báðum forstöðu
um skeið.
Leiðir okkar áttu eftir að liggja aft-
ur saman: Ég átti sæti í stjórnar-
skrárnefnd undir stjórn dr. Gunnars
Thoroddsens á árunum 1975–1983,
þar sem dr. Gunnar Schram var
starfsmaður. Sú nefnd tók starf sitt
alvarlega og skilaði fullbúnu frum-
varpi til breytinga á stjórnarskránni
árið 1983. Þær tillögur hlutu þá ekki
áheyrn þar sem flokkseigendafélag
Sjálfstæðisflokksins gat ekki unnt
Gunnari Thoroddsen þess að bera
málið fram, þótt ýmsir hafi orðið til
að dusta rykið af þessum tillögum á
seinustu misserum og af öðru tilefni.
Og þegar ég sem utanríkisráð-
herra lenti í útistöðum við Norð-
menn, sem spunnust útaf Smugudeil-
um á árunum 1993–95, en snerust í
reynd um meira en vafasama hag-
ræðingu Norðmanna á þjóðarrétti við
stjórn þeirra á Svalbarða og svoköll-
uðu fiskveiðistjórnunarkerfi þeirra
umhverfis eyjarnar, leitaði ég ráða
hjá dr. Gunnari. Þá reyndist hann
mér og íslenskum málstað betur en
flestir. Hann bar enga vanmetakennd
frammi fyrir norskum þjóðréttar-
fræðingum, enda var hann fyllilega
jafnoki þeirra í fræðunum og reynd-
ist ótrauður málflytjandi, sanngjarn
en fastur fyrir og úrræðagóður. Fyrir
frammistöðu sína í þessu máli á dr.
Gunnar heiður skilinn, sem vert er að
minnast nú þegar þessar deilur eru
aftur á dagskrá íslenskra stjórn-
valda.
Þrátt fyrir margbreytileg félags-
málastörf innan og utan háskóla-
samfélagsins var dr. Gunnar innst
inni dulur um sín einkamál og flíkaði
lítt tilfinningum sínum. Við sem
kynntumst honum nánar, í starfi og í
vinahópi, gengum þess þó ekki dulin
að þar fór drengur góður, viðkvæmur
í lund en góðviljaður samferðamönn-
um.
Við Bryndís sendum Elísu, börn-
um þeirra og fjölskyldum og Valgerði
dóttur hans og Bjarna Daníelssyni og
fjölskyldu þeirra hlýjar samúðar-
kveðjur.
Jón Baldvin Hannibalsson.
Kveðja frá lagadeild
Háskóla Íslands
Á skömmum tíma hafa verið
höggvin tvö skörð í hóp fyrrverandi
prófessora við lagadeild Háskóla Ís-
lands. Í vor féll Arnljótur Björnsson
frá og nú sjáum við á bak Gunnari G.
Schram.
Dr. Gunnar G. Schram gegndi
starfi prófessors við lagadeild í rúm-
an aldarfjórðung. Aðalkennslugrein-
ar hans voru stjórnskipunarréttur og
þjóðaréttur og liggja eftir hann mörg
rit og fjöldinn allur af fræðigreinum á
þeim fræðasviðum. Þau sérsvið, sem
hann lagði helst stund á, voru alþjóð-
legur hafréttur og umhverfisréttur.
Gat hann sér gott orð víðs vegar um
heim fyrir framlag sitt til hafréttar-
og umhverfismála á alþjóðavettvangi.
Jafnframt beitti hann sér fyrir stofn-
un Hafréttarstofnunar Háskóla Ís-
lands og var fyrsti stjórnarformaður
hennar. Gunnari voru falin margvís-
leg trúnaðarstörf í þágu lagadeildar,
þ.á m. gegndi hann starfi deildarfor-
seta um fjögurra ára skeið.
Það atvikaðist svo að ég var í hópi
nemenda Gunnars þegar hann hóf
kennslu í almennri lögfræði og
stjórnskipunarrétti við lagadeild vet-
urinn 1970–1971. Hann var áheyri-
legur kennari og óvenju jákvæður í
garð okkar sem vorum að stíga fyrstu
sporin á þyrnum stráðri braut lög-
fræðinnar. Þá strax tókust með okk-
ur góð kynni sem héldust alla tíð.
Eftir að ég kom til starfa við deild-
ina urðu kynni okkar að sjálfsögðu
nánari. Er mér það sérstaklega
minnisstætt hve Gunnar var ætíð
hress í bragði þegar fundum okkar
bar saman, jákvæður og uppörvandi.
Þá var aðdáunarvert að fylgjast með
því hve mannleg samskipti voru hon-
um töm, enda naut hann vinsælda,
ekki síst í hópi nemenda sem kunnu
vel að meta alþýðlega framkomu
hans og hlýleik í þeirra garð. Þessir
eiginleikar Gunnars og reynsla hans
af ritstjórn og blaðamennsku á yngri
árum gerðu það að verkum að hann
hafði yfirburði, umfram aðra menn,
þegar almannatengsl voru annars
vegar. Var gott að leita ráða hjá hon-
um í þeim efnum sem öðrum.
Fyrir hönd lagadeildar og starfs-
fólks hennar þakka ég Gunnari sam-
fylgdina. Við Þórhildur sendum Elísu
og fjölskyldu þeirra Gunnars okkar
innilegustu samúðarkveðjur.
Eiríkur Tómasson.
Það voru sólríkir dagar á Akureyri
í júní 1950, þegar við nýbakaðir
Reykjavíkurstúdentar heimsóttum
þá með nýju, hvítu kollana úr
Menntaskólanum á Akureyri. Í þeim
hópi var Gunnar Schram og við urð-
um vinir eftir okkar fyrsta fundi
þarna á bryggjunni á Akureyri. Við
minntumst þess síðar sem mikillar
ánægjustundar þegar við sunnan-
menn stigum á land og lagið var tekið
með heimamönnum. Við urðum með
árunum æ nánari vinir og þá sérstak-
lega við það að þau Elísa og við hjón-
in áttum heldur betur skap og áhuga-
mál saman. Samverustundir heima
og erlendis með vaxandi barnahópi
beggja voru okkur öllum til óbland-
innar ánægju.
Námsferill lögfræðingsins Gunn-
ars Schram lauk með doktorsgráðu í
alþjóðarétti í Cambridge og var því
með afbrigðum glæstur. Það er nú
reyndar svo að hið akademiska pund
ávaxtast misvel. Séu gæði menntunar
metin við hvað viðkomandi miðlar
öðrum eða gefur frá sér, hlýtur
Gunnar sem háskólaprófessor og
fræðimaður að standa flestum fram-
ar. Hann var ótrúlega afkastamikill í
fræðiskrifum sínum, einkum um al-
þjóðarétt og þar sérstaklega hafrétt-
ar- og umhverfismál og stjórnskip-
unarrétt. En Gunnar Schram var líka
öðrum fremur gefið að tjá sínar hugs-
anir skýrt og skorinort. Minnist ég
þess frá ritstjóraárum hans við Vísi á
sjöunda áratugnum en þá vorum við
búsett heima og mikið var um sam-
gang. Það var ríkur þáttur ánægju
þessara ára, okkar þá ungs fólks,
hversu gaman það var að deila geði
við Gunnar. Hann var vissulega víð-
sýnn og áhugasamur um menn og
málefni enda sat hann á Alþingi síðar
eitt kjörtímabilið.
Eftir Vísisárin tók við utanríkis-
þjónustan hjá þeim glæsilegu hjónum
Elísu og Gunnari. Hans naut við sem
þjóðréttarfræðings í ráðuneytinu
þegar undirbúningurinn að aðildinni
að EFTA stóð yfir árin 1968–’70 og
yfirfór þá samningstexta fyrir okkur
Þórhall Ásgeirsson. Síðan er ég flutt-
ist til Genfar átti Gunnar Schram
þangað oft erindi, fyrst frá Reykjavík
og síðan New York en þar var hann
vara-fastafulltrúi í fastanefndinni hjá
S. Þj. Var það vegna Hafréttarráð-
stefnunnar og undirbúnings hennar
og er mér minnisstæður fundur í
hafsbotnsnefndinni svokölluðu, sem
Gunnar sótti einn. Ég fylgdist nokk-
uð með mér til fróðleiks og sá þá
hversu skilvirk og hnitmiðuð vinnu-
brögð Gunnars voru um að semja yf-
irlýsingu um afstöðu Íslands og koma
með hana á réttum tíma. Ég hafði
tekið eftir því áður í sambandi við
EFTA-vinnuna hve Gunnar Schram
var fljótur að átta sig og taka aðal-
atriði máls fyrir.
Við þessa fátæklegu samantekt um
mikinn vin, er eins og endurminning-
arnar flæði að mér. Mér er í minni að
á árum okkar í London var Gunnar
þar á ferð og gátum við tekið sunnu-
GUNNAR G.
SCHRAM