Morgunblaðið - 01.12.2004, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 1. DESEMBER 2004 11
FRÉTTIR
S
amspil tungu og tækni er
yfirskrift ráðstefnu um
tungutækni sem haldin
var í Salnum í gær. Á
ráðstefnunni var kynntur
afrakstur tungutækniverkefnis sem
menntamálaráðuneytið hratt af stað
árið 1998 og lýkur nú um áramótin.
Markmið tungutækniverkefnisins
var að koma fótum undir tungu-
tækni á Íslandi. Í því fólst að byggja
upp þekkingu á viðfangsefninu og þá
gagnagrunna sem til þarf til þess að
hægt verði að nýta íslensk mál, bæði
ritað og mælt, í nýjustu tölvutækni.
Verkefnisstjórn skilaði skýrslu
um verkefnið, en Rögnvaldur Ólafs-
son, dósent við Háskóla Íslands, hef-
ur verið verkefnisstjóri frá upphafi.
Rögnvaldur var spurður að því
hvers vegna farið hefði verið af stað
með þetta verkefni.
„Ný samskiptatækni; tölvutækni
og fjarskiptatækni leiða af sér vax-
andi notkun á tungumálinu í tækja-
búnaði. Til þess að hægt sé að nota
tungumálið á þennan hátt þarf að
vera til staðar ákveðin þekking á
mjög mörgum þáttum tungumálsins,
þekking sem ekki var þá til. Menn
sáu fram á að hér á landi myndu til
dæmis flæða yfir alls konar síma-
þjónustur, tækjabúnaður í bíla og
hús, þar sem við myndum, ef ekkert
yrði að gert, lenda í sömu vandræð-
um og við gerðum gagnvart letrinu í
byrjun tölvualdar. Íslenskan væri
undir það búin að vera notuð í þess
háttar búnaði. Menn óttuðust að við
færum að tala við símann, bílinn og
húsin á ensku eða öðrum tungu-
málum. Þetta er ástæðan fyrir því að
verkefninu var hrundið af stað. Það
þurfti að aðlaga þekkingu okkar á
tungumálinu þessari nýju sam-
skiptatækni.“
Bella símamær verður tölva
Erlendis er tungutæknin að ryðja
sér mjög til rúms. Sem dæmi má
nefna að þegar hringt er í símaupp-
lýsingar í Stokkhólmi svarar tölva,
og sá sem vill fá upplýsingar um
símanúmer les inn nafn viðkomandi.
Tölvan skilur talaða málið og spyr
hvort sá sem hringir geti nefnt
heimilisfang til að gera leitina auð-
veldari. Ef hringjandinn hefur þær
upplýsingar ekki á takteinum, leiðir
tölvusímsvarinn hann í gegnum allar
manneskjur með sama nafni þar til
sú rétta er fundin. Rögnvaldur segir
að tungutæknibúnaður af þessu tagi
sé óðum að komast í notkun, og á
ráðstefnunni hafi Helga Waage tölv-
unarfræðingur einmitt kynnt verk-
efnið Hjal, þar sem unnið er að svip-
uðum lausnum. „Helga lýsti
tilraunaverkefni sem unnið var í
sumar fyrir Vegagerðina. Þá var
hægt að hringja í símanúmer hjá
Vegagerðinni til að spyrjast fyrir
um færð á ákveðinni heiði. Þú færð
svo hringingu í símann þinn til baka,
þar sem tölvan sendir mynd af veg-
inum á viðkomandi heiði. Þetta er
allt talað mál – þú þarft ekki að gera
eins og venjan er, að ýta á einn fyrir
eitthvað og tvo fyrir annað. Ef þú
segir: „Mig langar að vita um færð-
ina á Holtavörðuheiði,“ þá skynjar
tölvan orðið Holtavörðuheiði og leit-
ar upplýsinganna sem hún sendir
svo til baka í símann þinn.“
Rögnvaldur segir að talgreining
af þessu tagi skiptist í tvennt. Ann-
ars vegar er um að ræða stakorða-
greiningu, sem skilur einstök orð hjá
helst öllum – að geta greint „Holta-
vörðuheiði“ hjá nánast hverjum sem
er, hvernig svo sem talandinn er.
Hins vegar er um að ræða búnað eða
tæki sem skilur mál einnar mann-
eskju. Erlendis eru læknar og lög-
fræðingar byrjaðir að nota slíkan
búnað. Þá þarf að aðlaga og þjálfa
búnaðinn í því að skilja mál og tal-
anda einnar manneskju til hlítar eða
því sem næst.
Sú greining sem gera þarf á
tungumálinu þegar nota á það í
tungutækni er að jafnaði miklu ná-
kvæmari en sú sem við lærum í
skóla. Eitt verkefnanna sem unnið
hefur verið að fyrir tilstyrk tungu-
tækniverkefnisins er beygingalýsing
íslensks nútímamáls sem Orðabók
Háskólans hefur unnið og skoða má
á heimasíðu þeirra. „Þetta er fjöl-
þættari og nákvæmari greining en
áður hefur verið gerð á málinu. Í
beygingarlýsingunni eru allar beyg-
ingarmyndir 175 þúsund orða og þar
er til dæmis búið að skrá hvern ein-
asta möguleika á hverri orðmynd.
Ef það eru til tvær beygingarmyndir
– þá verður að skrár þær báðar svo
tölvan geti fundið hvora sem er.“
Rögnvaldur segir að sér hafi fund-
ist að málfræði hafi átt á brattann að
sækja á liðnum árum. „Mér finnst
mjög gaman að kynna tungutækni-
verkefnið vegna þess að það er erfitt
og krefjandi. Ég held að það höfði
sérstaklega til ungs fólks sem vill
hafa áhugaverð, ögrandi og nýmóð-
ins verkefni að glíma við. Mín trú er
sú að í framtíðinni muni fleira ungt
fólk fá brennandi áhuga á málfræði.“
Talmálsþekkingin var lítil
Grunnverkefnin sem unnið hefur
verið að fyrir tilstilli tungutækni-
verkefnisins eru nokkur. Þörf var á
að byggja upp gagnagrunna sem
ekki voru til. Rögnvaldur segir Ís-
lendinga gjarnan standa í þeirri trú
að þeir viti allt um tungumálið, en
svo hafi ekki reynst vera. Við séum
góð í nýyrðasmíði, en málfræðiþekk-
ing og grunnar um tunguna og orðin
hafi verið af skornum skammti.
„Þegar kom svo að talmálinu, var
bókstaflega ekkert til. Í Hjal-
verkefninu voru unnir fyrstu grunn-
ar íslensks talmáls. Þekking okkar á
töluðu máli var mun minni en gerð-
ist í öðrum löndum. Því var nauðsyn-
legt að byggja upp talgrunna sem
fyrirtæki gætu nýtt í tungutækni-
verkefni, án þess að þurfa að vinna
alla fræðilegu grunnvinnuna.“
Eitt verkefni sem tungutækni-
verkefnið hefur styrkt er svokall-
aður markari, sem er hugbúnaður
sem greinir orð í íslenskum texta í
orðflokka. Annað málfræðiverkefni
fólst í því að greina setningar í orð-
flokka. Slíkan búnað má til dæmis
nota til þess að leiðrétta villur í mál-
fræði. Einnig var unnið að endur-
bótum á Púka Friðriks Skúlasonar
sem leiðréttir stafsetningu og skipt-
ir orðum milli lína. Hjal-verkefnið
tilheyrir þeim flokki verkefna sem
tengist tölvutali og tölvuheyrn eins
og að ofan er lýst. Í skýrslu tungu-
tækniverkefnisins kemur fram að
þegar Hjali lauk, snemma á þessu
ári, hafi helstu grunnatriði talskynj-
unar verið komin í viðunandi horf.
Þar kemur einnig fram að samstarf
milli íslenskra fyrirtækja, Háskóla
Íslands og erlenda fyrirtækisins
Scansoft, hafi gengið ákaflega vel.
„Þetta hefur allt gengið einstaklega
vel. Í Hjali unnu fjögur fyrirtæki, lít-
il og stór, saman, auk erlenda fyr-
irtækisins og Háskóla Íslands.
Verkefnið gekk mjög vel og sam-
vinnan var mjög góð. Erlenda fyr-
irtækið taldi fræðilegu vinnuna hér
á landi mjög góða, en þetta var 48.
tungumálið sem þeir unnu í sínum
búnaði. Við erum mjög hreykin af
því.“
Norrænn tungutækniháskóli
Eitt af markmiðum tungutækni-
verkefnisins var að efla nám í tungu-
tækni. Haustið 2002 hófst meist-
aranám í tungutækni við Háskóla
Íslands fyrir tilstuðlan verkefnisins.
Nú hefur fyrsti nemandinn útskrif-
ast úr Háskóla Íslands með meist-
arapróf í faginu. „Þekkingin á fræði-
greininni var mjög lítil og það var
mjög brýnt að efla menntunina. Aðr-
ar Evrópuþjóðir glíma við sama
vandamál. Það er erfitt að fá mennt-
að fólk á þessu sviði. Við höfum einn-
ig verið að vinna með öðrum þjóðum
á norrænum vettvangi. Við fengum
fljótt aðgang að sænskum háskóla
sem sérhæfir sig í tungutækni, og
samnorræna verkefnið styrkti okkar
nemendur sem vildu sækja aukna
þekkingu í þennan skóla. Um tíu Ís-
lendingar hafa tekið einstök nám-
skeið þar. Fyrir tilstilli norræna
tungutækniverkefnisins var unnið
að því að stofna norrænan tungu-
tækniháskóla, sem er samstarfs-
verkefni Norðurlandaþjóðanna.
Norræna ráðherranefndin leggur fé
í hann og það er notað til þess að
styrkja kennara og nemendur til
þess að fara milli landa og deila
þekkingu sinni. Hvergi á Norð-
urlöndum er enn til þekking á öllum
þáttum tungutækni og því er þessi
háttur hafður á.“
Rögnvaldur segir að hingað til
hafi flestir þeirra sem sækja meist-
aranámið í tungutækni komið úr ís-
lensku og málfræði, en þó eitthvað
líka úr tölvunarfræði. „Við reynum
að fylgjast með nemendum í faginu.
Sumir fara héðan beint í dokt-
orsnám, og þar á meðal eru verk-
fræðingar, sem eru þá gjarnan að
vinna í merkjafræði og vinnslu
hljóðs.“
Rögnvaldur Ólafsson kveðst
bjartsýnn á framtíð tungutækninnar
á Íslandi. „Við erum að ná fótfestu í
þessu. Við viljum ekki vera eft-
irbátar annarra og ég held að okkur
sé að takast það.“
Tungutækniverkefni menntamálaráðuneytisins að ljúka, með góðum árangri
Grunnur lagður að góðum
möguleikum íslenskunnar
í nýrri samskiptatækni
Morgunblaðið/Ómar
Rögnvaldur Ólafsson hefur stýrt tungutaksverkefninu frá upphafi.
begga@mbl.is
’Tungutækni er sútækni sem meðferð
tungumálsins í tölvum
og hugbúnaði byggist á.
Þar er um að ræða að
koma rituðu og mæltu
máli inn og út úr tölvum
og að meðhöndla það í
tölvum og hugbúnaði.
Til tungutækni teljast
til dæmis vélrænar þýð-
ingar milli tungumála,
leiðrétting á texta og
fleira.‘
KONA og barn sem voru í jeppa
sem valt á Fróðárheiði á Snæfells-
nesi síðdegis í gær sluppu með
minni háttar meiðsl, að sögn lög-
reglunnar í Ólafsvík. Hálka og
snjór var á veginum.
Jeppinn fór heila veltu og er tals-
vert skemmdur. Bílbelti og barna-
bílstóll eru talin hafa bjargað því að
ekki fór verr. Vegfarandi flutti
konuna og barnið til byggða en
símasambandslaust er þar sem slys-
ið varð.
Á Fjarðarheiði slapp maður um
þrítugt ómeiddur þegar jeppi hans
rann út af og valt.
Kona og barn
lítið meidd
RANNSÓKN á láti rúmlega fertugs
karlmanns sem varð fyrir bíl á Eyr-
arvegi á Selfossi um klukkan 6 á
sunnudagsmorgun stendur yfir hjá
lögreglunni á Selfossi. Að sögn öku-
manns sem ók yfir manninn lá hinn
látni í götunni þegar slysið varð en
var ekki á gangi eins og sagt var í
frétt Morgunblaðsins í gær.
Rannsókn lögreglunnar beinist
m.a. að því hvernig á því stóð að
maðurinn lá í götunni. Vitað er um
ferðir hans þar til um hálfri annarri
klukkustund fyrir slysið. Mun hann
hafa verið í heimahúsi um nóttina
og hefur fólk sem með honum var
gefið skýrslu hjá lögreglu. Rann-
sóknardeildin lýsir eftir vitnum
sem voru í nágrenni við slysstað um
það leyti sem slysið varð.
Lá á götunni
TVEIR Íslendingar, þeir Þórir Mar-
inó Sigurðsson og Þórjón Péturs-
son, sem báðir hafa starfað hér á
landi sem lögreglumenn, starfa nú
við friðargæslu í Írak á vegum
bresks fyrirtækis. Þeir munu hafa
dvalið um einn mánuð í landinu.
Fram kom í frétt Stöðvar 2 um
málið að utanríkisráðuneytið hefði
engar upplýsingar um dvöl tví-
menninganna í Írak. Þeir væru ekki
á vegum opinberra aðila, SÞ eða
Rauða krossins.
Íslendingar við
friðargæslu í Írak