24 stundir - 29.11.2007, Blaðsíða 30

30 FIMMTUDAGUR 29. NÓVEMBER 2007 24stundir
MENNINGBÆKUR
menning@24stundir.is a
Von mín með þessum skrifum er sú að ég geti lýst því
hvernig það er að vera manneskja sem á þá ósk heitasta
að vera góður og að aðrir álíti mann góðan en vera einfaldlega
ekki fær um það.
Titus:
Við fæðumst öll með ljós innra
með okkur. Það geislar frá okkur.
Það knýr okkur áfram. Það ljómar
af andliti okkar þegar við brosum
eða hlæjum. Það sést í augum okk-
ar. Það má segja að það komi frá
Guði eða sálinni eða jafnvel tauga-
kerfinu. Aðalatriðið er að það er
innra með okkur öllum. Það er
dásamlegt að fylgjast með þessu
flöktandi ljósi, jafnvel hjá fjörgömlu
fólki. En það er að sama skapi sorg-
legt að sjá þegar ljósið hefur dofnað
eða jafnvel slokknað hjá ungu fólki.
Þetta er sagan um það hvernig
mitt ljós slokknaði. Satt að segja
vonast ég til að geta kveikt það aftur
með því að taka þátt í að skrifa
þessa bók. Ég verð samt að taka það
fram að ég er ekki sérfræðingur. Ég
er ekki með svör á reiðum höndum.
Ég er enginn indverskur gúrú eins
og Deepak Chopra, sem segir:
„Gerðu þetta og hitt og svo þetta. Þá
verðurðu frískur og hamingjusam-
ur.“ Ég er ekki alltaf frískur og ég er
ekki alltaf hamingjusamur. Ég veit
það ekki en ég vona að þessar rit-
smíðar geti hjálpað mér að skilja
betur hvað kom fyrir mig. Þetta er
aðferð til að rifja upp alla þá at-
burði, allar þær athafnir og allar af-
leiðingarnar sem hafa komið mér á
þennan stað í lífinu og til skrifa
þessa bók. Ef til vill get ég sagt að
lokum: „Jæja, gott fólk, ég veit ekki
hvað Deepak Chopra veit og ég kem
sennilega aldrei til með að vita það.
En ég gerði þetta, hitt og svo þetta
og fjandinn hafi það, ljósið mitt
slokknaði.“
Ég ætla að byrja á játningu. Ég
veit að móðir mín hefur skrifað um
ljúfan, greindan og hæfileikaríkan
strák sem lenti í vandræðum hvað
eftir annað án þess að geta nokkuð
að því gert og féll að lokum saman.
Að ég hafi ávallt verið vongóður og
afskaplega „indæll“ þrátt fyrir allt;
að innst inni sé ég góð manneskja
sem veröldin hafi leikið grátt.
Allt er þetta satt
En ef ég ætla að skrifa bók um
það sem hefur komið fyrir mig síð-
astliðin tuttugu og fjögur ár verð ég
að segja frá því eins og það var í
raun og veru. Það sem í rauninni
gerðist var að ég var mjög hæfileika-
ríkt og vel gefið barn sem tókst ekki
að nýta gáfur sínar á réttan hátt og
fór að nota þær í ómerkilegri hluti.
Þannig fór ég að færast út úr ljós-
inu. Það er bæði ljós og myrkur í
þessari veröld og það sem ég er að
læra fyrst núna er hve mikilvægt
það er að halda sig í ljósinu. En ef
maður veit ekki hvar ljósið er,
hvernig í ósköpunum á maður að
geta haldið sig þar? Ég á ekki svarið
við því. Það eina sem ég veit er að ég
hef ekki fundið nokkurn frið með
sjálfum mér. Saga mín er um dreng
sem reyndi allt sitt líf að vera „góð-
ur“ en tókst það ekki vegna þess að
hann var alltaf að missa fótanna. Ég
reyndi svo óskaplega mikið að
standa mig vel að ég eyðilagði allt
sem skipti mig máli í lífinu.
Ég var klár og ég komst langt á
því. En ég fann að ég fjarlægðist
jafnaldra mína og fór þess vegna að
slaka á, fara milliveg, látast vera
heimskari en ég var. Ég reyndi að
vera „ekki klár“ í þeirri von að ég
yrði tekinn í hópinn sem hrekklaus
meðaljón. Og þegar ég komst að því
að það kostaði mun meiri fyrirhöfn
að leggja hart að sér en að vera „kúl“
var ég fljótur að tileinka mér þann
háttinn.
Skrifa fyrir móður mína
Þetta byrjaði mjög sakleysislega –
sem trúðurinn í bekknum. Þetta var
hlutverk sem ég átti mjög auðvelt
með að tileinka mér. Í framhalds-
skóla var ég orðinn „fyndni strák-
urinn sem var alltaf að klúðra ein-
hverju“. Á síðustu árunum þar,
þegar ég var í Englandi og á leið í
lokaprófin, var mér oft lífsins
ómögulegt að skila góðu verki
vegna þess að ég hafði í rauninni
gleymt hvernig ég ætti að fara að
því. Í leiklistarskólanum féll ég gjör-
samlega saman og þegar ég hætti í
honum hafði mér tekist að full-
komna klúðrið.
Það sem gerðist var að ég var svo
upptekinn af því að reyna að vera
heiðarlegur gagnvart sjálfum mér
og öðrum að ég var ekki ærlegur
lengur og var satt að segja ófær um
það.
Von mín með þessum skrifum er
sú að ég geti lýst því hvernig það er
að vera manneskja sem á þá ósk
heitasta að vera góður og að aðrir
álíti mann góðan en vera einfald-
lega ekki fær um það.
En það eru fleiri ástæður fyrir því
að ég skrifa. Ég vil trúa því að við
getum gert ýmislegt til að sigrast á
mótlæti. Það að þessi bók geti orðið
einhverjum að gagni ýtir undir þá
sannfæringu mína. Og ég skrifa fyr-
ir móður mína. Vegna þess að bókin
er ekki síst, og kannski fyrst og
fremst, um það hvernig mér hefur
tekist að gera móður mér hefur tek-
ist að gera móður mína fráhverfa
mér. Ég bý á heimili hennar og við
ræðum saman og við erum að skrifa
þessa bók saman en það er gjá á
milli okkar. Mikið vatn hefur runn-
ið til sjávar. Og þess vegna skrifa ég í
þeirri von að með þessari játningu
minni getum við og fjölskyldan
sameinast á ný.
Mig langar að segja svolítið frá
sársaukanum sem ég finn fyrir.
Vanalega tekur hann á sig mynd
angistar með ákafri ofsóknarkennd
og óróleika. En stundum er ég glað-
ur og líður mjög vel – þá elskar Guð
mig og allt er í himnalagi. Ég reyni
að segja sjálfum mér að svona líði
öllum. En ég er að skrifa þessa bók
vegna þess að ég verð að finna
ÁSTÆÐUNA fyrir þessari hryllilegu
óreiðu í lífi mínu.
Ég ætla að skilja eins mikið eftir
af því góða og hægt er handa móður
minni en segja sjálfur frá því slæma.
Ég lét aldrei vel að stjórn og hafði
heilbrigt en svolítið óskammfeilið
viðhorf til allra yfirboðara. Ekki
þannig að ég beitti mér sérstaklega
gegn þeim heldur var ég alltaf
áhugasamari um að skemmta mér
en vinna. Alltaf til í að fíflast. Alltaf
ánægðari með skipulagsleysi en
reglusemi. Og þess vegna verð ég
líklega að viðurkenna að næstum
því hver einasti kennari sem ég lagði
fæð á fyrir að lítillækka mig, ávíta
eða fyrirlíta átti sennilega fullan rétt
á því!
Ég á góðan vin frá leiklistarskóla-
árunum sem útskrifaðist úr Ox-
fordháskóla. Hann sagði mér eitt
sinn frá gömlum kennara sínum
sem hélt því fram að til væru tvenns
konar nemendur: gulrótin og prik-
ið. Ef þú lemur gulrótarnema með
prikinu leggst hann í gólfið en ef þú
lætur priknemann fá gulrót hlær
hann upp í opið geðið á þér. Ég hélt
lengi að ég væri gulrótarnemi sem
hefði of oft fengið að finna fyrir
prikinu. Það er sagan sem móðir
mín á eftir að segja og hún er að
vissu leyti sönn. Ég vil hins vegar að
þið lítið á mig sem priknema sem
hafi fengið of margar gulrætur. Ég
er ennþá latur og dauðlangar alltaf í
gulrót. Þegar ég var kominn í leik-
listarskólann var ég strákur sem hélt
á risastórri gulrót.
Þetta er sagan um það hvernig ég
fékk að lokum að finna fyrir prik-
inu.
Samræður um Churchill
Clare:
Ég ætla ekki að telja upp afrek
hans. Þessi bók er ekki um móður
sem hreykir sér af undrabarni. En
ég verð samt að segja að það var
ekkert í fari Titusar fyrstu þrettán
árin sem við foreldrarnir, læknar
hans eða kennarar sáum sem fyr-
irboða þess sem í vændum var. Að
vísu var honum stundum lýst sem
háspenntum, atorkusömum og
jafnvel hviklyndum en aðallega í
sambandi við lærdómsþorsta hans
og þekkingu.
Það er ekki erfitt að skrifa um
barnæsku Titusar. Ef ég segði að
lánið hafi leikið við okkur í þá daga
væri það síst ofmælt. Við áttum að
vísu ekki annað barn til að bera
hann saman við en strax á fyrsta ári
var hann farinn að skara fram úr.
Hann var mjög hrifnæmur og heill-
aði alla sem í kringum hann voru.
Fólk var dolfallið yfir orðaforðan-
um sem hann hafði og kímnigáf-
unni – strax þegar hann var smá-
barn – minni hans og hve auðvelt
hann átti með að umgangast fólk.
Átján mánaða gat hann haldið uppi
samræðum um Winston Churchill
og vitnað í ýmsar sögulegar stað-
reyndir. Hann byrjaði í Montessori-
skólanum þegar hann var tveggja
ára og blómstraði. Eina hugsanlega
vísbendingin um það sem framtíðin
bar í skauti sér var háttatíminn. Ti-
tus harðneitaði að fara snemma að
sofa. Hann var algjör nátthrafn allt
sitt líf.
Alltaf í sérflokki
Fróðleiksfýsn Titusar fylgdi hon-
um alla tíð, hvort sem hann kynnt-
ist nýju fólki, heimsótti nýja staði
eða upplifði nýja atburði. Þegar
hann sat heima og horfði á kvik-
myndir drakk hann í sig tilvitnanir,
raddbrigði, mállýskur og brandara.
Hann var áhugasamur frjálshugi
sem naut tilverunnar. Honum
leiddist aldrei og væri hann sorg-
mæddur stóð það ekki lengi og
gleymdist fljótt. Titus var skemmti-
legur grallari án þess að vera til
vandræða. Hann var duglegur í
skólanum og tók þátt í hefðbundn-
um skólaíþróttum – hafnabolta og
fótbolta, tennis og sundi. Hann
hafði lítið fyrir hlutunum.
Þegar Titus hætti í skólanum að
loknum þriðja bekk sagði skóla-
stjórinn okkur að árangur hans á
lokaprófi væri sá besti í sögu skól-
ans. Hann átti eftir að vera í fimm
öðrum skólum og alls staðar var
það sama sagan: Hann var einn
skarpasti nemandi sem sótt hafði
skólann. Þótt hann skilaði verkefn-
um sínum seint og ætti augljóslega
erfitt með að skipuleggja sig kvikn-
uðu engin viðvörunarljós – hann
átti jú tvo óskipulagða foreldra!
Störf föður hans í utanríkisþjónust-
unni og búseta erlendis í tvígang
fyrstu tíu æviárin virtist frekar
hvetja hann en letja. Hann átti alltaf
auðvelt með að laga sig að aðstæð-
um, var fljótur að eignast nýja vini
og virtist hafa ánægju af því að
spreyta sig á nýjungum.
Við nánari íhugun má vera að ég
hafi tekið létt fas hans og augljósa
sátt við tilveruna sem sjálfsagðan
hlut. Af hverju tók ég ekki eftir
neinu? Síðar meir sagði hann okkur
hve erfitt það hefði verið að standast
þær kröfur sem gerðar voru til hans.
Frá unga aldri hafði hann alltaf ver-
ið í sérflokki, hvort sem það var hjá
kennurum, þjálfurum, foreldrum
vina hans eða jafnvel ættingjum.
„Þetta er góð ritgerð, en frá þér er
hún ekki nógu góð.“ „Jú, hann
varði tvö mörk í leiknum en hann
klúðraði samt einu.“ – ekki nógu
gott hjá Titusi. Svona hélt þetta
áfram allan grunnskólann og líka í
framhaldsskóla.Við áttuðum okkur
ekki á því að þetta var farið að hafa
áhrif á hann og brjóta hann niður.
Og þegar þunglyndið fór að herja á
hann skorti hann kappið og löng-
unina til að berjast og lét kröfuna
um að vera ávallt bestur flækjast
fyrir sér.
Úr bók Clare Dickens: Þegar ljósið slokknar, baráttusaga sonar og móður
Ég hef ekki fundið nokkurn frið
Titus Dickens var sextán
ára þegar hann greindist
með geðhvörf. Í hönd
fóru erfið ár en Clare,
móðir hans, gafst aldrei
upp í glímunni við sjúk-
dóminn og kerfið. Fjöl-
skyldan bjó á Íslandi um
nokkurra ára skeið og
síðar stóð til að Titus
kæmi til meðferðar og
endurhæfingar á Íslandi.
Áður en af því gat orðið
varð sjúkdómurinn hon-
um ofviða.
Clare og Titus Átján
mánaða gat hann haldið
uppi samræðum um Win-
ston Churchill og vitnað í
ýmsar sögulegar stað-
reyndir.