Sunnudagsblaðið - 15.05.1966, Side 7

Þykkvibær í Veri.
kunnugur mjög mönnum; læt ég
hér fylgja nokkur æviatriði.
Hann er fæddur 1133 að Hlíð-
arenda í Fljótshlíð; dó 23. des.
1193. Foreldrar voru: Þórhallur
Þorláksson að Hlíðarenda, farmað-
ur mikill, kominn í beinan karl-
legg af Katli einhenta landnáms-
manni í Landsveit, og Halla
Steinadóttir Steinssonar, bæði
göfug. Ágætustu menntun hlaut
Þoriákur hjá Eyjólfi presti Sæ-
mundssyni í Odda á Rangárvöll-
um, hinum æðsta höfuðstað og
skólasetri, og tók prestvígslu. Síð-
ar var hann 6 ár, 1154—60 í
Frakklandi og Lincoln í Eng-
landi. Við heimkomuna var hann
í Kirkjubæ á Síðu 1162—8. Varð
þá príor í Þykkvabæ og síðar á-
bóti 1168—75. Kosinn biskup af
Klængi Þorsteinssyni Skálholts-
biskupi til eftirmanns honum. —
Vígðist 1. júlí 1178 af Eysteini
erkibiskupi Erlendssyni í Niðar-
ósi, sem var af íslenzkum ættum.
Að tilstuðlan hans hóf Þorlákur
hérlcndis staðakröfur, ki-afðist
allra kirkjustaða í vald kirkjunn-
ar sem hún átti að liálfu eða
mciru. Tókst lionum að ná undir
sig öllum stöðum á Austfjörðum
utan tveimur. Annars staðar
strönduðu staðakröfur á Jóni
Loftssyni í Odda og urðu af því
dcilur miklar, sem segir gerla frá
í Oddaverjaþætti og víðar. Þor-
lákur var síðan vegna fagurs lifn-
a'ðar og bænrækni, talinn helgur
maður og heilagur dómur hans
lckinn upp 1198. Var síðar gert
skrin, vel þrjár álnir að lengd úr
gulli og silfri, skreytt gimsteinum,
um bein hans á dögum Páls Skál-
holtsbiskups Jónssonar (d. 1211)
og stóð það i Skálholtsdómkirkju.
Messúdagur hans er 20. júlí. Bæði
hérlendis og erlendis var heitið á
hann sér til árnaðarorðs og marg-
ar kirkjur helgaðar honum. Fara
jafnvel sögur af Væringjakirkju
auðugri í Miklagarði, helgaða
heilögum Þorláki.
Af þessu sést, að mjög var það
giflufullt. fyrir hið unga Ágústín-
usarklaustur í Þykkvabæ, að fá
slíkan forstöðumann sem Þorlákur
helgi var; hefur þar lengi búið
að fyrstu gerð.
Eftirmaður Þorláks, Guðmund-
ur Ejálfson ábóti 1178—97, er
talinn mesti mætismaður og hefur
sjálfsagt fetað í íótspor fyrirrenn-
ara síns í klausturstjórn. Á hans
döguin hefur Gamli kanoki og
skáld verið í Þykkvabæ og ort þar
Jóns drápu postula og hið fræga
helgikvæði Harmsól.
Jón Loftsson er ábóti í Þykkva-
bæ 1197—1221. Nafn hans gæti
bent til Oddavcrjaættar, en á
þessu tímabili var líka vald Odda-
verja mikið í landinu, svo að ekki
cr ólíklegt, að frændi þeirra sæti
í ábótastétt í Þykkvabæ.
Næsti ábóti var af Ifaukdæla-
ætt, Hallur Gizurarson, áður lög-
sögumaður og ábóti að Helgafelli.
Hann var í Þykkvabæ 1225—30.
Arnór Özurarson er ábóti í
Þykkvabæ 1232-47, en það ár
sagði hann af sér ábótadæminu.
Einhver langmerkasti kirkju-
maður á íslandi verður þar ábóti
1248—62, cn það var Brandur
Jónsson af Svínfellingakyni. Um
þann merkismann má margt rita.
Ætt hans var Svinfellingaætt i
föðurætt og Ásbirningaætt í móð-
urætt, kominn var hann af Brandi
Sæmundssyni Hólabiskup (d.
1201) og bar nafn hans. Bróðir
hans var hinn vitri höíðingi Orm-
ur á Svínafelli og hálfbróðir Þór-
arinn á Valþjófsstað, faðir Odds
og Þorvarðs, hinna glæsilegustu
höfðingja, sem Brandur bar mjög
fýrir brjósti, eins og sést glöggt
í Sturlungu í eftirmálum Odds
og styrk Brands við Þorvarð. —
Brandur hélt skóla á klaustrinu
um sína daga; voru lærisveinar
hans Staða-Árni Þorláksson Skál-
holtsbiskup (d. 1298). Jörundur
Þorsteinsson Hólabiskup (d. 1313)
og eftirmaður hans í ábótastöð-
unni, Runólfur Sigmundsson, 1264
til ársins 1307. — Allt voru þetta
hinir mcrkustu menn og juku
mjög vald og auð kirkjunnar í
dandinu, cn fordæmið hefur komið
frá hinum mikla ábóta Brandi,
sem stóð fyrir samþykktinni á Al-
þingi 1253, að þar sem guðs og
landslög greindi á, skyldu guðslög
ráða.
Rithöfundur mikill var Brand-
ur ábóti, skrifaði og þýddi Alex-
anders sögu, mikinn gimstein í
bókmenntum vorum, og Gyðinga
sögu. Fræðimenn hafa orðað hann
við Njáls sögu, Hrafnkels sögu
og Svíníellinga sögu; eitt er víst,
að margt hefur hann ritað og
fræðimennska, hvers konar mennt-
ir og klerklærdómur hafa staðið
í miklum blóma í Þykkvabæ á
yfirráðaárum Brands.
Að síöustu var hann kjörinn
biskup að Hólum 1262, en naut
þess skamma hríð, dó 1263. Hann
hafði farið með biskupsvald 'í
Skálholti á dögum Sigvarðar
Þéttmarssoiiar biskups þar, sem
var norskur að ætterni. Því var
hann ekki óvanur starfinu, en
Hólum varð cigi sú gæfa að njóta
ALÞVUUBLAL)1U — 8UNNUDAGSBLAD 295