Eintak - 04.08.1994, Qupperneq 15

★
Tilskipun framkvæmdastjórnar ESB
frá 24. júní 1992 um „sam-mannleg
samskipti” á vinnustaö er sérkennileg
þeaar litið er til þess hvað höfundarnir
viroast eiga erfitt með að tjá sig.
„1.1. Munnleg samskipti miiii frá-
segjanda og eins eða fleiri tilhlýð-
enda á að fara fram með stuttum
textum, setningum, orðahópum
og/eða einstökum orðum.
1.2. Munnleg skilaboð eiga að
vera eins stutt, einföld og skýr og
mögulegt er; mælska frásegienda
og heyrn tilhlýðenda verður að vera
næg til þess að tryggja ábyggileg
samskipti.
1.3. Munnleg samskipti eru bein
(mælt fram af mannsrödd) eða
óbein (mælt af mannsrödd eða
gervirödd, sem er útvarpað á þann
hátt sem hentar hverju sinni).
2.1. Hlutaðeigandi þurfa að hafa
staðgóða þekkingu á tungumálinu,
sem notao er, svo að þeirgeti borið
fram og skilið munnleg skiiaboð rétt
og í framhaldi hagað sér rétt með
tilliti til heilsu og öryggis.
2.2. Nú eru munnieg skilaboð
notuð i stað — eða samhliða — lát-
bragði og ber þá að nota lykilorð á
borð við:
- Stopp: Til þess að tefja eða stöðva
hreyfingu
- Hætta: Til þess að stöðva verk“
...og svo framvegis.
hafa ofurtrú á miðstýringu og það
sem verra er, völd þeirra fara vax-
andi. Þetta er kannski ekki skrýtið
þegar haft er í huga að til starfans
veljast fyrst og fremst opinberir
starfsmenn eða pólitíkusar. Þeir sjá
völd sín aukast með völdum sam-
bandsins og telja efnahagssamrun-
ann óhugsandi án frekari afskipta
þess. Til þess arna er svo varið æ
rneiri fjármunum ár hvert.
Til þess að stemma stigu við þró-
un af þessu tagi hefur ESB þá stefnu
að sérhver ákvörðun innan sam-
bandsins skuli vera tekin á lægsta
mögulega stjórnunarstigi. Fram að
þessu lofar frammistaða bandalags-
ins þó ekki góðu.
Frammistaða ESB
Á undanförnum árurn hefur ESB
fengist æ meira í fang á hinu félags-
lega sviði. Þetta kann að tengjast
því að starfsmenn sambandsins
hafi einfaldfega talið sig þurfa að
hafa rneiri afskipti af þessum mál-
unt en verið hafði. Aðrir hafa bent á
vaxandi áhrif sósíalistaflokka innan
sambandsins, en ekki er heldur
ósennilegt að eftir því sem vandi
velferðarríkjanna í Evrópu jókst
hafi menn einfaldlega viljað koma
vandanum af sér og í yfirþjóðlegar
hendur ESB, sem fegið tók að sér að
senda út tilskipanir í þeim efnum.
Kostnaður tilskipana
ESB setur hvað eftir annað fram
kostnaðarsamar tilskipanir án þess
að nokkur virðist gera sér grein fýr-
ir þeim skaða, sem þær kunna að
valda. Þetta gerist þrátt fyrir að sýnt
hafi verið fram á það með óyggj-
andi hætti að stórfyrirtæki hagnast
á þessu, því þau losna við sam-
keppni minni og nýjungagjarnari
fyrirtækja, sem þurfa að kosta hlut-
fallslega meiru til þess að fylgja
reglugerðarfarganinu.
Þar fyrir utan gætir þeirrar til-
hneigingar hjá grónum fyrirtækj-
urn að vilja herða reglugerðir af
þessu tagi. Ávinningur þeirra er
áþreifanlegur en kostnaðinum er
dreift í smáskömmtum á þúsundir
neytenda. Einnig er hætta á því að
þeir, sem eiga að hafa eftirlit með
fyrirtækjunum, tengist þeim urn of
— ekki síst ef unt er að ræða grein
þar sem fá stórfyrirtæki hafa töglin
og hagldirnar. Sérfræðinga þarf til
eftirlitsins og oftar en ekki er þá
helst að finna innan fyrirtækjanna.
Árásin á menninguna
Menn tengja störf ESB yfirleitt
ekki við menningu, en samt sem
áður hafa stofnanir hennar — sér-
staklega framkvæmdastjórnin og
Evrópuþingið — látið verulega til
sín taka á því sviði. Eitt heista aðals-
merki evrópskrar menningar hefúr
einmitt verið margbreytileiki henn-
ar, en viti menn, menningarfurst-
um ESB í Brussel hefur dottið í hug
að samræma menninguna líka!
Valdsviðið er býsna breitt og nær til
lista, fornleifa, íþrótta, samgangna
og alls þess er varðar skemmtana-
iðnaðinn, útvarp og sjónvarp.
Aðalviðfangsefni menningar-
kommissara ESB hefur þó verið að
einangra Evrópu í menningarlegu
tilliti, ekki síst á sviði sjónvarpsefn-
is. Sú skoðun er alls ráðandi að Evr-
ópu sé ógnað af bandarískri
„menningarheimsvaldastefnu“ og
japanskri „tækniforystu“.
Frá 1991 hefur verið í giidi tilskip-
un um að ekki skuli minna en
helmingur dagskrárefnis koma frá
aðildarríkjum ESB og auk þess er
tilgreint að 5 prósent og síðar 10
prósent fjárhagsáætlana allra sjón-
varpsstöðva skuii renna til sjálf-
stæðra sjónvarpsframleiðenda inn-
an ESB. Þá eru lagðar á kvaðir um
lengd og staðsetningu auglýsinga-
hléa, sem eru beinlínis sniðnar til
þess að knýja framleiðendur
bandarísks dagskrárefnis til dýrrar
og tímafrekrar sérvinnslu á efni
sínu fyrir Evrópumarkað.
Auk þessa niðurgreiðir ESB raf-
eindaiðnað sinn verulega til þess að
hann geti keppt við bandaríska og
japanska hátæknivöru, sem sarnt
sem áður saxar á forskot Evrópu-
þjóðanna, væntanlega vegna gæða
sinna. Enn sérkennilegri eru þó
sjónvarpsþáttaraðir, sem ESB kost-
ar sérstaklega til þess að keppa við
bandaríska þætti. Þetta eru yfirleitt
þættir, sem sniðnir eru að banda-
rískum fyrirmyndum, en öfugt við
þær seljast evrópsku þættirnir af
einhverjum ástæðum ekki utan
ESB þó mikið hafi verið reynt. Gott
dæmi um þetta er framleiðsla 120
þátta sápuóperu, sem nefnist
Channel 6 Live og fjallar urn starfs-
fólk fjölþjóðlegrar evrópskrar
fréttastofu í leik og starfi. Enn er
óvist hvort þættir þessir kornast á
skjáinn, en eyðsla á peningum evr-
ópskra skattgreiðenda í þessu sam-
hengi virðist örugg.
ESB hefur þó ekki látið staðar
Kynlíf
Enn eitt dæmið um reglugeröarfíkn
ESB birtist í Evró-smokknum. ESB ákvað
að láta ISO 4074 staðalinn frá Alþjóða-
staðlastofnuninni lönd og leið og taka
upp eigin staðal til þess að berjast gegn
„lággæoa-latexi”, en fáum þarf að koma á
óvart að sú umræða hófst meðal evr-
ópskra latex-framleiðenda. Þá var skýrt
frá því að:
„Par sem fleira og fleira fólk not-
ar smokkinn, ekki einungis til þess
að komast hjá þungun heldur einnig
til þess að verjast kynsjúkdómum,
verður að gera því Ijósara hvernig á
að nota þá. “
Til þess að búa Evrósmokkinn til var
farið út í miklar rannsóknir og tilraunir,
sem helst fréttist reyndar af þegar hinar
ýmsu þjóðir lóru að metast um með-
altyppastærð sína. Og allt vegna þess að
einhver snillingurinn í Brussel hafði
komist að þeirri niöurstööu að:
„Fólk á rétt á því að smokkar,
hvar i Evrópusambandinu sem þeir
eru keyptir, geri sama gagn. “
Frönsku neytendasamtökin INC héldu
þvi Iram að rannsóknir á tilraunastofum
einar gætu ekki mótað Evrósmokkinn og
dreifðu þvi 12.000 smokkum til 300
manns, sem notuðu smokka mikið, og
tóku svo viðtöl við fólkið. Ein gleðikonan
í hópnum skýrði út hvers vegna hún not-
aði ekkí aðra tegund en Manix: „Ég hef
ekki rifið einn einasta Manix-smokk (
þrjú ár og ég nota tíu á dag." Alls kyns at-
hugasemdir um stærð, áferð, lykt og
hvaðeina voru skráðar niður og sam-
kvæmt INC staðfesti könnunin það, sem
ESB á svo erfitt með að viðurkenna, að
það sem hentar einum þarf ekki endilega
að eiga við um annan.
Sennilegast hefur enginn einn maður haft jafnmikil áhrif á eðli
Evrópusambandsins og Jacques Delors, fráfarandi fram-
kvæmdastjóri þess, en hann hann sóttist mjög eftir völdum til
Brussel á kostnað Rómarsáttmálans. Delors er franskur
sósíalisti og skilgetið afkvæmi hins nýja aðals Frakklands,
embættismannastéttarinnar. Hann sat lengur í embætti en
reglur kveða á um, en hætti loks til þess að sækjast eftir kjöri
sem næsti forseti Frakklands.
numið við að kosta framleiðslu
þátta um evrópska fréttastofu,
heldur hrundið af stokkunum sjón-
varpsfréttarás, sem ætlað er að
keppa við CNN. Rásin heitir vita-
skuld Euronews og á að flytja fréttir
frá „evrópskum sjónarhóli". Til
þess að tryggja gæði og vinsældir
rásarinnar var EBU, samtökum
evrópskra ríkisfjölmiðla, falið að
reka hana, en EBU hefur tii þessa
verið þekktast fyrir umsjón sína á
Evrósjón-söngvakeppninni.
Ólympstindur
í Brussel
Evrópusambandið er nú til húsa
í 36 byggingum í Brussel, en hefur
vitaskuld skrifstofúr ntun víðar. Frá
Brussel streyma nú árlega um
18.000 ályktanir, reglugerðir og til-
skipanir. Fyrir sambandið starfa
um 13.000 embættismenn og skrif-
ræðið er í samræmi við það. Valdið
byggist þó ekki á fjölda skriffinn-
anna heldur þeirri staðreynd að
þeir eru í oddaaðstöðu þegar að
ákvarðanatöku kemur innan sam-
bandsins og þannig hafa þeir meiri
og meiri áhrif á störf kollega sinna í
þjónustu hinna 12 ríkja sambands-
ins.
Vitaskuld hefur margt verið orð-
um aukið í umræðunni um af-
skiptasemi ESB. Evró-pulsan var
aldrei annað en brandari í Já, ráð-
herra, Evró-klósettið hefur enn
ekki verið staðlað og skýlaus réttur
borgaranna til samdægurssamloku
hefur enn ekki verið tryggður. En
hér á síðunum má sjá önnur álíka
geggjuð dæmi, sem eru dagsönn.
Það er í alvörunni til tilskipun um
hversu bognar evrópskar agúrkur
skulu vera og það er til tilskipun,
þar sem gulrætur eru skilgreindar
sem ávöxtur.
Þá er fjármálahlið ESB í lama-
sessi. Árið 1991 voru gerð hrein og
klár mistök sem námu tugmilljörð-
★
ESB hetur upp á síökastiö hótaö því
að láta vítamin, steinefni og heilsuvörur
ýmsar falla frekar undir lyfjaeftirlit en
matvælaeftirlit. Fyrir vikiö er heilsuvöru-
iönaöurinn í mikilli hættu, því til þess aö
selja megi „lyf“ þarf aö þrófa þau (nokk-
ur ár og þær tilraunir geta kostaö allt að
einum milljarði íslenskra króna. Önnur
tilskipun, sem enn er til umræöu, miöar
aö því aö láta jurtate, ginseng, frjókorn,
megrunarefni og annaö af þeim toga
gangast undir svipaö eftirlit. Hætt er viö
þvi aö aðeins stærstu lyfjaframleiöendur
myndu sitja að heilsumarkaðnum ef
þessar tillögur ná fram að ganga.
Leikföng
[ tilskipunum ESB er víða að finna þá
tilhneigingu að lög séu best til þess fallin
aö tryggja gæði og öryggi hvers kyns
vöru og þjónustu, þrátt lyrir að hingao til
hafi markaðnum og skynsemi neýtenda
verið fyllilega treystandi til þess arna.
Til þess að koma skikk á þessi mál gaf
ESB út 32 síðna handbók, sem hét
„Leikföng: Ekki full af barnslegu
sakleysi". I handbókinni er dregin
upp veröld full af hættum, sem til-
skipun ESB á að draga úr, en jafn-
framt er mælt með því að börn séu
aldrei skilin ein eftir með leikföng-
um sinum.
„Eftir aö ESB uppgötvaði misræmiö í
lögum hinna ýmsu aðildarríkja sinna
varð þörfin á talarlausum úrbótum fljótt
Ijós. Eftir nokkurra ára kannanir og um-
ræður var þess vegna ákveðið að gefa út
sérstaka tilskipun þar að lútandi. Til-
gangur tilskipunarinnar er að tryggja að
sömu staðlar gildi f leikfangaöryggi að-
ildarlandanna tólf.
Þetta er skref fram á við fyrir Evrópu-
neytandann."
um króna. Það árið nániu fjárlög
ESB 4.500 milljörðum króna og
endurskoðendur sambandsins
gagnrýndu það harkalega fyrir mis-
tök, óráðsíu og bókhaldsóreiðu. Til
dæmis var talið að um 250 milljarð-
ar króna hefðu verið sviknir út úr
ESB með ýmsum hætti, aðallega þó
í gegnum falsaðar niðurgreiðslur
og styrki.
Vaxandi afskiptasemi
Eitt helsta áhyggjuefni ESB að
undanförnu hefur þó verið hversu
illa þegnar sambandsins taka til-
sögn. Þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir
embættismanna þess virðast borg-
arar landanna tólf nefnilega æ ofan
í æ kjósa að fara að eigin smekk
frekar en skynsamlegum ábending-
um embættismannanna.
Ýmis sætuefni hafa til dæmis ver-
ið bönnuð þrátt fyrir að sannað sé
að þau séu á engan hátt óholl nema
þeirra sé neytt í óstjórnlegu magni.
Frá ársbyrjun 1993 hefur ekki
verið hægt að kaupa stakar chili-
piparjurtir í stórmörkuðum Evr-
ópu, þrátt fyrir að fremur ósenni-
legt verði að teljast að margir vilji
birgja sig upp af henni. Ástæðan er
sú að til þess að fyrirbyggja að neyt-
endur þurfi að treysta á misná-
kvæniar vogir, er stórmörkuðum
skylt að selja slíka vöru í fyrirfram
vegnum pakkningum, sem ekki
mega vera léttari en 50 grömm.
Hin sameiginlega landbúnaðar-
stefna ESB er sennilegast greinileg-
asta dæmið um hvað er að sam-
bandinu. Innan sambandsins eru
engar hömlur á landbúnaðarversl-
un, en lágmarksverð til bænda er
tryggt með niðurgreiðslum, út-
flutningsbótum og föstum kaup-
samningum hins opinbera. Grund-
vallarverð á landbúnaðarvöru var
sett árið 1964 og föst hlutföll út-
reiknuð milli hinna ýmsu landbún-
aðarafurða. Þegar árið 1968 var
verð á kjúklingakjöti 131% af
heimsmarkaðsverði, nautakjöt
175%, hveiti 185%, olíuffæ 200%.
smjör 397% og sykur 438%. Verðið
hefúr ekki lækkað síðan og fyrir
vikið hafa evrópskir neytendur
borgað æ meira fyrir mat sinn. Það
segir því ekki mikið þegar íslenskir
bændur bera verð á afurðum sínum
saman við verð á meginlandi Evr-
ópu og segja ástandið ekki svo
slæmt eftir allt.
Landbúnaðurinn er þó síður en
svo einn í þessari stöðu. Mótmæli
breskra og franskra sjómanna gegn
innflutningi á ódýrum fiski - - sem
íslendingar vissu til dæmis alls ekki
að væri svo ódýr - - stöfúðu af því
að þeir hatá notið svipaðrar vernd-
ar. Hér eru á ferðinni rakin dæmi
um hvað getur gerst þegar fram-
leiðendur fá að hafa áhrif á hvernig
löggjafinn verndar þá, en fyrir vikið
er framfærslukostnaði haldið uppi,
gæði vörunnar skipta minna máli
og verðskyn neytenda er vísvitandi
brenglað.
Afskiptasemin getur verið á fleiri
sviðum. Þannig eru tilskipanir ESB
um kjúklingaframleiðslu óheyri-
lega nákvæmar — yfirleitt í nafni
heilsugæslu -—- en þjóna fyrst og
fremst hagsmunum stórra fram-
leiðenda á kostnað hinna smærri.
Þjóðverjar fengu í gegn tilskipun
um að allir ostar skyldu vera fer-
kantaðir, á þeirri forsendu að
þannig stöfluðust þeir betur í gám-
um og gerðu flutninga því örugg-
ari. Þetta fór hins vegar mjög fyrir
brjóstið á Frökkum, sem búa til alls
kyns osta, hnöttótta, kringlótta,
pulsulaga og Guð má vita hvað.
Þetta viðkvæði um heilsugæslu
heyrist æ oftar. Þannig eru nýjar
reglur um kjötsölu að ganga í gildi,
sem munu sennilegast útrýma
hefðbundnum evrópskum slátrur-
um, því samkvæmt þeim þarf hver
þeirra að kosta til um sjö milljón-
um króna til þess að slátrarabúðir
þeirra standist kröfur ESB. Eftir lifa
vitaskuld stórmarkaðirnir.
Lífræn fæða hefur vaxið mjög að
vinsældum að undanförnu, en
kröfur ESB til lífrænnar fæðu er
þannig að engin sulta getur staðist
þær og ekkert brauð nema hugsan-
lega rúgbrauð.
Meira að segja vatnsveitur eru
ekki undanþegnar. Á Bretlandi er
til dæmis fyrirsjáanlegt að vatn-
sveitureikningar tvöfaldist vegna
nýrra krafna um frárennsli (annað
en klóak), en Bretum finnst þetta
vitaskuld súrt í brotið, ekki síst þar
sem kranavatn er víðast hvar á
Bretlandi hreinna en það vatn, sem
selt er á flöskum í Frakklandi.
Baráttan gegn áfengi og tóbaki
hefur stigmagnast innan ESB upp á
síðkastið. Sambandið hefur kostað
stórkostlegum fjármunum til þess
að berjast gegn reykingum og
drykkju, en megnið af þeim pen-
ingum renna til rannsókna á félags-
legum áhrifum þessara niein-
Skaðabætur
Drög aö tilskipun um neytendavernd
myndi hækka vero á allri þjónustu veru-
lega el þau ná fram aö ganga. Samkvæmt
drögunum bæri þjónustufyrirtækjum aö
borga skaöabætur nema þau geti sýnt
fram á sakleysi sitt þegar neytendur
kvarta. Þetta gengur vitaskuld gegn þeirri
meginreglu réttarríkisins ao sérhver
maour sé saklaus uns sekt hans sannist.
Þar að auki hafa neytendafélög víða um
Evrópu tekið höndum saman með iðn-
rekendum og sagt drögin munu skerða
hlut neytenda fremur en að rétta hann.
í tilskipun ESB um hlifðarbúnað fólks
frá 30. nóvember 1989 segir:
„Persónulegur htifðarbúnaður
verður að vera hannaður og fram-
leiddur með það fyrir augum að
auðvelda rétta staðsetningu á not-
andanum og að hann haldi kyrru
fyrir út notkunartímann hverju sinni
að tilliti teknu til umhverfis, hreyf-,
inga notandans og stellinga hans. í
þessu skyni verður að vera mögu-
legt að fínstilla persónulegan hlífð-
arbúnað að líkamslögun notandans
með öllum tiltækum ráðum, svo
sem með fullnægjandi búnaði til að-
lögunar og festingar búnaðarins og
nægilega rúmum stærðarmörkum. “
Með öðrum orðum er nauðsynlegt að
hlífðarbúnaðurinn passi þeim, sem eiga
að ganga í honum!
Ofangreint er vitaskuld aðallega
hlægilegt, en það er fleira að finna í þess-
ari tilskipun. Fyrst og fremst eru þar
nefnilega fyrirmæli, sem munu reynast
einyrkjum og öðrum þeim sem vinna á
heimilum sínum eða mjög smáum
vinnustöðum afar dýrkeyþt. Samkvæmt
tilskiþuninni verða allir vinnustaðir, stór-
ir sem smáir, að láta meta sig með tilliti
til eldvarna, þjálfa starfsfólk i brunavörn-
um og halda skýrslur til þess að sýna
eldvarnareftirlitsmönnum fram á að farið
hafi verið að öllum reglum. Einyrkjar,
sem ekki fá neina viðskiptavini í heim-
sókn á vinnustaðinn, munu þó undan-
þegnir þessu, en kostnaðurinn fyrir fyrir-
tækin er talinn vera á bilinu 20.000 krón-
ur og upp í 200.000 krónur.
semda! Þá hefur auglýsingabann
verið tekið upp og hafa fjölmiðlar á
Bretlandi einu orðið af 80 milljarða
króna tekjum fyrir vikið. Enn ein-
kennilegra er þó að á sama tíma ver
ESB enn meiri fjármunum til þess
að styrkja vínbændur og tóbaks-
framleiðendur innan sambandsins.
Hafa sumir leitt að því getum að
baráttan gegn tóbaki og áfengi snú-
ist aðallega gegn tóbaki og áfengi
frá löndum utan sambandsins.
Hefur verið bent á að auglýsinga-
bannið miði aðallega að þessu, því
ffamleiðendur utan ESB hafi verið
þar fremstir í flokki í von um að fá
sinn skerf á fremur lokuðum rnark-
aði.
Einn helsti kostur markaðsbú-
skaparins er sá að markaðurinn
bregst við raunverulegum óskum
og þörfum neytenda og er blindur á
pólitísk landaskil. Menn velja sér
ekki þýska penna, ensk ídæði,
danska skinku, japönsk sjónvörp
eða hvað annað af því að þeim eru
þessar þjóðir svo kærar.
Aldalöng verndarstefna i bland
við þjóðernisstefnu hefur hins veg-
ar þrátt fyrir allt lifað innan Evr-
ópusambandsins og miðstýring og
afskipti hins opinbera virðast jafn-
vel vera að færast í aukana þó svo
dæmin um ömurlegan endi slíkrar
stefnu ættu að vera nógu greinileg í
austurvegi.
Þegar menn telja sig þurfa að
setja á blað reglur um „sam- mann-
leg samskipti", staðlaða smokka, að
föt eigi að passa á fólk, að heilsu-
fæði lúti sörnu reglum og lyf og að
gulrætur séu ávextir, má Ijóst vera
að’Stofnunin er komin úr sambandi
við umheiminn að ekki sé minnst á
það hversu erfitt hún gerir þeim
fyrir, sem enn eru með báða fætur á
jörðinni en þurfa að semja sig að
lögum þessum.
Þegar grunnurinn var lagður að
ESB með Rómarsáttmálanum voru
markmiðin nógu góð til þess að
miklu var til fórnandi svo að þeim
yrði náð. En þegar verið er að fórna
markmiðunum í nafni stofnunar-
innar er eitthvað meira en lítið að.
Embættismenn ESB virðast líta á
það sem skyldu sína að koma upp
múrum umhverfis Evrópu til þess
að hlífa álfunni við erlendri sam-
keppni, en fyrir vikið er sambandið
farið að missa af kostum alþjóð-
legrar samkeppni og sekkur dýpra
og dýpra í fen einangrunarstefnu.
Afleiðingin verður þveröfug við hin
upphaflegu markmið um einingu
Evrópu og hagsæld. ©
FIMMTUDAGUR 4. ÁGÚST 1994
15