Eintak - 15.09.1994, Qupperneq 20

1
Pyntingar eru ennþá stór hluti af stjórnkerfi margra ríkisstjórna.
Þær eru viðurkenndar af stjórnvöldum í um 70 löndum. Víða
um heim eru starfræktar endurhæfingarstöðvar fyrir fórnarlömb
pyntinga. Sú elsta, Rehabilitationscenter for torturofre, er í
Kaupmannahöfn og tók hún til starfa árið 1984. Gerður Krist-
ný heimsótti stofnunina, kynnti sér starfsemi hennar og ræddi
við forstöðumanninn Inge Genefke taugasérfræðing.
Lýðræðið er sterkasta
vopnið gegn pyntingum
Snemma á áttunda áratugnum
var Inge Genefke í læknahópi sem
starfaði innan mannréttindasam-
takanna Amnesty International.
Hópurinn athugaði hvernig pynt-
ingum væri háttað í heiminum og
komst að raun um að þær voru afar
algengar. Aftur á móti var lítið gert
til að koma fórnarlömbunum aftur
á réttan kjöl. Læknarnir stofnuðu
því sérstaka endurhæfingarstöð
með þau í huga.
„Faðir minn starfaði með
dönsku andspyrnuhreyfingunni á
tímum seinni heimsstyrjaldar. Því
þekkti ég fólk sem Þjóðverjar höfðu
pyntað," segir Inge. „Einnig þekktu
nokkrir úr læknahópnum til
Grikkja sem sætt höfðu pyntingum
á tímum herforingjastjórnarinnar.
Við sáum að mörgum árum eftir að
pyntingarnar höfðu átt sér stað
þjáðust fórnarlömbin enn af and-
legum erfiðleikum sem fólust til
dæmis í martröðum og þung-
lyndi."
Starfsfólk Endurhæfmgarstofn-
unarinnar lærði líka fljótt að ekki er
sama hvernig að meðferð fórnar-
lamba pyntinga er staðið. Þess er
gætt að sjúkrastofurnar séu heimil-
islegar og að hjúkrunarfólkið klæð-
ist ekki hvítum sloppum. Hjúkrun-
arfólk er nefnilega oft haft til að-
stoðar við pyntingar til að gæta þess
að fórnarlambið deyi ekki meðan á
þeim stendur. Hvítir sloppar gætu
því minnt fórnarlömbin á lyrri
reynslu. Þau geta heldur ekki beðið
eftir tíma hjá nuddaranum eða sál-
fræðingnum. Hluti pyntinganna
felst nefnilega í að láta þau bíða eft-
ir þeim og hlusta á aðra þjást.
Margir þurfa því að læra sérstakar
æfingar til að slappa af. Bjart ljós
getur minnt á yfirheyrslur og blóð-
prufa á það þegar fórnarlambið var
skilið eftir í blóði sínu að pynting-
um loknum. Dyrum er helst ekki
lokað og herbergin mega ekki vera
það lítil að þau minni á fangaklefa.
Kafbáturinn og falanga
Pyntingum er ætlað að brjóta
fólk niður, vekja ótta og halda heilu
þjóðunum í heljargreipum. Til-
gangur þeirra getur líka verið sá að
fá upplýsingar og íylla fórnarlömb-
in skömm yfir að hafa gefið þær,
enda geta uppljóstranir haft alvar-
lega áhrif fýrir vini og vandamenn
viðkomandi.
Pyntingarnar hefjast oft á því að
ráðist er inn á heimili fórnarlambs-
ins. Húsbóndinn er barinn, eigin-
konunni ef til vill nauðgað og
börnin látin horfa upp á aðfarirnar.
Síðan er húsbóndinn leiddur burt
með bundið fyrir augu.
Líkamlegu áhrifin sem fórnar-
lambið finnur fyrir eftir pynting-
arnar fer eftir þeim aðferðum sem
beitt er. „Kafbáturinn" er það kall-
að þegar fólki er haldið ofan í keri
fullu af mannaskít, hlandi, ælu,
hárum, brotnum nöglum og fleiru,
þar til því liggur við köfnun. Þá er
það dregið upp úr og látið jafna sig.
Síðan er Ieikurinn endurtekinn.
Eftir slíka meðferð getur fólk átt við
Inge Genefke
„Aðalatríðið við pyntingar er að
brjóta fóik niður og þess vegna
er kraftaverk að geta hjátpað
því. Fyrst og fremst er þetta
eðlilegt fólk sem bregst eðlilega
við óeðlilegum aðstæðum. “
króníska öndunarerfiðleika að
stríða.
í Mið-Austurlöndum tíðkast að
hengja menn upp og berja undir ilj-
ar þeirra. Er það þekkt undir nafn-
inu „falanga" og fórnarlömb þess
eiga skiljanlega erfitt með gang.
Oft þjaka blæðingatruflanir kon-
ur sem beittar hafa verið kynferðis-
legu ofbeldi en flest fórnarlömb
pyntinga þurfa að þola slíkt ofbeldi.
Eftir að pyntingunum er lokið er
fórnarlambið sent aftur út í samfé-
lagið til að vara aðra þegna þess við.
Honum finnst hann öðruvísi en
annað fólk og þekkir ekki sjálfan sig
fýrir sama mann. I staðinn fyrir að
vera jákvæður, orkumikill og dríf-
andi í félagsmálum er hann orðinn
þunglyndur, niðurdreginn og kýs
að vera út af fyrir sig. Léleg sjálfs-
mynd og skömm einkenna hann.
Bömin sleppa heldur ekki
Milli 40-45 fullorðnir eru í með-
ferð í einu hjá Endurhæfingar-
stofnuninni í Kaupmannahöfn og
20-30 börn. Oft er gripið til þess að
pynta þau til að brjóta niður for-
eldrana.
„Við viljum ekki stærri stofnun.
Þess í stað kjósum við að sinna
þeim sem hingað koma sem allra
best,“ segir Inge.
Þeir sem verða fyrir pyntingum
eru oftast karlmenn á aldrinum 25-
35 ára sem tekið hafa þátt í baráttu
fyrir auknu lýðræði eða öðru sem
stjórnvöld eru á móti. Nægir oft að
þeir hafi tekið þátt í mótmæla-
göngu.
„Þetta eru oft mjög sterkir ein-
staklingar. Fyrst og fremst eru þeir
þó venjulegir menn sem bregðast
eðlilega við óeðlilegum aðstæðum.
Því kjósum við að tala um þá sem
viðskiptavini en ekki fórnarlömb.
Þegar þeir koma til okkar finnst
þeim þeir vera einangraðir. Þeir
hafa verið beittir svo miklum heila-
þvotti og þurfa að fá að vita að þeir
eru ekki brjálaðir eða óæðri öðr-
um,“ segir Inge.
Eiturlyfjasjúklingum er ekki
veittur aðgangur að stofnuninni og
er þess gætt að fólk rekist aldrei á
pyntara sína þar, þrátt fýrir að þeir
sjálfir hafi verið pyntaðir.
Fólk þarf ekki að borga fýrir
meðferðina en hún tekur um níu til
tólf mánuði. Tvisvar í viku er með-
ferðinni beitt að líkamlegum kvill-
um en einu sinni í viku að andlegu
ástandi fórnarlambanna. Eftir að
henni lýkur er ekki fylgst sérstak-
lega með fólkinu en því er velkom-
ið að líta við hvenær sem það vill.
Inge segir erfitt að tiltaka hvar
pyntingar eru mest stundaðar í
heiminum.
„Ástandið er þó hræðilegt í Gu-
atemala," segir hún. „Sömuleiðis
hafa Kúrdar verið pyntaðir mjög
illa. Þar fara pyntingarnar ekki
fram í fangelsum heldur á tyrk-
neskum lögreglustöðvum. Frá Sov-
étríkjunum fýrrverandi hafa leitað
til okkar menn sem setið hafa í gú-
laginu. Pyntingar hafa alltaf verið
hluti af stríði og eftir Persaflóa-
stríðið var ástandið í Kúveit eins og
á miðöldum. Sameinuðu þjóðirnar
ættu að beita sér betur gegn pynt-
ingunum."
Verðum að stöðva pynt-
Ingar
Á Endurhæfingarstofnuninni
starfa um 60 manns og segir Inge
hana góðan vinnustað.
„Starfið tekur mjög á alla sem
hér starfa. Þær eru ekki fallegar sög-
urnar sem okkur eru sagðar eða
sárin sem okkur eru sýnd. Svo
starfsfólkið brenni ekki strax út
hittir það sálfræðing reglulega.
En þetta er gefandi vinna. Við
sjáum fólk koma niðurbrotið en
ganga út hnarreist og stolt. Það er
yndislegt. Einhverju sinni kom
hingað listakona frá Líbanon sem
var mjög niðurdregin. Hún dund-
aði sér í listsmiðjunni okkar og
valdi bara dapra og drungalega liti.
Svo fór hún að læra dönsku og gat
þá farið að tala við annað fólk. Að
lokum fór hún að mála myndir sín-
ar í glöðum og fallegum litum.“
Endurhæfingarstöðin er einka-
stofnun, óháð ríkinu en þiggur þó
styrki þaðan. Hún leggur sig fram
um að safna fé til að vernda þá sem
þurfa að fara huldu höfði og veita
þeim hæli hér í Danmörku. Inge
segir dönsku ríkisstjórnina hafa
sýnt mikið örlæti og skilning.
Stofnunin hjálpar til við uppbygg-
ingu á sams konar stofnunum er-
lendis.
„Danir hafa mesta reynslu í því
að hjálpa fórnarlömbum pyntinga
því stofnunin okkar er stærst og
elst,“ bendir Inge á. „Nú er til
dæmis verið að stofna endurhæf-
ingarstofnanir í Úganda og Kenýa.
Það er yndislegt að vita af því að
fólk skuli hjálpa fórnarlömbum
pyntinga þrátt fyrir þá áhættu sem
því getur fylgt fýrir það. I sumum
löndum eiga nefnilega þeir sem
vinna við stofnanir á borð við þessa
það alltaf á hættu að vera sjálfir
handteknir og pyntaðir. Það tíðkast
til dæmis á Filipseyjum.
Endurhæfingarstöðin okkar hef-
ur opnað augu fólks fyrir pynting-
unum og fólk hefur lært að treysta
okkur. Það verður að stöðva pynt-
ingar, rétt eins og þrælahaldið var
stöðvað forðum. Lýðræðið er sterk-
asta vopnið gegn pyntingum og
meðan þær líðast getum við ekki
talað um nein mannréttindi." O
„Honum finnst hann öðruvísi en annað fólk og þekkir
ekki sjálfan sig fyrir sama mann. “
„Þeim finnst þeir vera svo einangraðir. Þeir hafa verið beittir svo
miklum heilaþvotti og þurfa að fá að vita að þeir eru hvorki
brjálaðirné óæðri öðrum."
„Kafbáturinn" erþað kallað þegar fólki er haldið ofan íkeri fullu af
mannaskít, hlandi, ælu, hárum, brotnum nöglum og fleim, þar til
því liggur við köfnun.
„Fórnarlömbin geta ekki beðið eftir tíma hjá nuddaranum eða sál-
fræðingnum. Hluti pyntinganna felst nefnilega íað láta það bíða
eftir þeim og hlusta á aðra þjást. “
20
FIMMTUDAGUR 15. SEPTEMBER 1994