Vikublaðið - 24.03.1994, Blaðsíða 8

8
Httgmyndafræfttn
VIKUBLADID 24. MARS 1994
SÓSfAUSMINN
Tíunda raars sl. bauð Viku-
blaðið lesendum sínum að
spinna áfram þráð greinar um
úreldingu sósíalismans eftir banda-
ríslcan mann, Norman Rush.
Undirrituð púlskepna tekur þessu
boði þrátt fyrir takmarkaðar frístund-
ir - nærri tveim öldum eftir að upp-
rennandi iðnvæðing gaf frumkvöðlum
sósíalismans þá von að með réttlátri
skiptingu auðsins og sameign á ffam-
leiðslutækjunum kæmi að því að al-
múginn þyrfti ekld að eyða nema fá-
einum klukkustundum á viku til að
afla sér lífsnauðsynja.
Upphafsósíalismans
Dæmi um einhvers konar eða að
einhverju leyti sósíalískar hugmyndir
eða fýrirkomulag á samfélaginu iná
finna á löngu liðnum tímum, þ.e.a.s.
jafnrétti og bræðralag og sameign á
auðlinduin og framleiðslutækjuin eða
nýting þeirra í þágu heildarinnar frek-
ar en einstaklingsins. Þó verður varla
sagt að rætur nútímafyrirbærisins sós-
íalisma verði raktar lengra aftur en dl
loka 18. aldar, svo sem kringum
frönsku byltinguna. Þessi hugmynd er
tengd upplýsingunni og skynsemis-
stefnunni og auðvitað iðnbyldngunni.
Oft eru nefndir þrír menn til sög-
unnar kringum aldamótin 1800,
Frakkarnir Saint-Simon og Fourier
og Englendingurinn Owen, sem settu
hver fyrir sig fram einhvers konar
sósíalískar hugmyndir. Þeir voru allir
af heldur betri borgurum komnir eða
aðli og hjá þeitn var fyrst og fremst
um hugmyndir einstaldinga að ræða,
hugmyndir tengdar upplýsingu og
skynsemisstefnu. Orðið sósíalismi
mun reyndar fýrst hafa verið notað
árið 1827 í tíinariti tengt Owen.
Hugmyndir þessar þriggja manna
voru á ýmsan hátt ólíkar og einkum
var munur á Saint-Simon annars veg-
ar og Fourier og Owen bins vegar.
Sósíalisma hinna síðarnefndu mundu
margir kalla smáborgaralegan, en þeir
gerðu ráð fýrir litlum samfélögum þar
sem menn lifðu saman í jafnræði og
bræðralagi. Saint-Simon gerði hins
vegar ráð fýrir vfðtækari áætlunarbú-
skap í iðnvæddu samfélagi. Saint-
Simon hafði um skeið náið samstarf
við Auguste Comte, sem setti ffam
pósítívismann sem heimspekikerfi, og
heimspekilega er Saint-Simon ná-
tengdur þessari stefnu.sem í ýmsum
tilbrigðum og undir ýmsum nöfnum
var sett fram og þróuð af fleiri heim-
spekingum og hefur verið grundvall-
arþáttur í borgaralegri hugmynda-
fræði. Þannig sjáurn við við tengsl við
auðvaldskerfið og borgaralegt samfé-
lag strax í fýrstu skrefum sósíalismans
sem nútímalegrar hugmyndar.
Tengsl sósíalisma og
kapitalisma
Saint-Simon setti fram hugmynd
urn sögulega þróun þar sem tilkoma
stétta og hagsmunaárekstrar inilli
þeirra skipta rniklu máli. Sú hugmynd
varð mikilvæg í sögulegri efhishyggju
Marx. Marx eyddi miklum hluta ævi
sinnar í að greina auðvaldssamfélagið.
Að áliti hans fóstrar auðvaldssamfé-
lagið eigið fall í mótsögnum sínum.
Hann benti líka á hvernig ýmsir þætt-
ir, sem hann taldi vísa til sósíalismans,
verða til í auðvaldssamfélaginu. Þar er
félagslegt eðli framleiðslunnar mikil-
vægur þáttur: félagslegt eðli vinnunn-
ar og þróun eignarhalds á framleiðslu-
tækjunum frá einstaklingseign. Með
hlutafélagsforminu greinist eignin ffá
stjórnandanum, það er ekki lengur
sjálfgefið að fýrirtækið sé undir stjórn
eigandans, margir eigendur hafa eng-
in áhrif á stjórn eignar sinnar: hversu
stór hluti eigenda Eimskipafélagsins
hefur einhver áhrif þar; oghverjir eiga
eiginlega fjölþjóðafýrirtæki; hvað með*
hlutabréfin sem ganga kaupum og
sölum?
Eftir daga Marx höfum við svo séð
vöxt velferðarríkisins, sem er hreint
ekki bara árangur sósíalískra flokka og
verkalýðshreyfingar heldur líka beinn
ávöxmr kapítalismans. Frumhugsjón
ffjálshyggjunnar um frumkvæði,
framtak og frelsi einstaklingsins á æ
minna við meðan félagslegt eðli fram-
leiðslunnar eykst og félagslegar lausn-
ir á vanda einstaklinganna skipa æ
TheNa
January 24, 1994 $2.25 U.S./S2.75 Canada
fj Norman Rush
contemplates
the bust of
socialism
.;. andwhywe
will all miss
it so much,

%
'ls.
%
*
%

<%•

meiri sess á mjög skrifræðjslegan og
ólýðræðislegan máta. Samkvæmt
greiningu Marx og seinni tíma rnarx-
ista stefnir þróun auðvaldssamfélags-
ins í átt til sósíalisma á þrennan hátt: í
fýrsta lagi ber auðvaldskerfið fall sitt í
eigin mótsögnum, í öðru lagi er þróun
framleiðsluaflanna undir kapítalism-
anum forsenda sósíalismans og í
þriðja lagi byrja ýmsir þættir sósíal-
isnians að vaxa fram í auðvaldssamfé-
laginu.
Ef eitthvað er aó marka þessa grein-
ingu er ffáleitt að tala um að „sósíal-
ísku tilrauninni sé lokið“, eða um
samkeppni milli sósíalisma og kapítal-
isma sem hafi lokið með ósigri sósíal-
ismans, eins og Rush talar um í grein
sinni. Hvað sem „sósíalísku tilraun-
inni“ líður, eða þeim „sannleik að
hvarvetna þar sem sósíalisma hefur
verið hrint í framkvæmd er hann bú-
inn að vera“, þá býr kím sósíalismans í
kapítalismanum, sein er hreint ekki
Segja má að höfuðboðskapur Laotse í Bókinni
um veginn sé einfaldlega sá að menn skuli taka
náttúruna sér til fýririnyndar í öllu sem þeir
taka sér fýrir hendur. Það er þýðingarlaust að reyna
að brjóta gegn grunneðli tilverunnar. Þess í stað
ættu menn að leitast við að öðlast skilning á því og
hegða sér í samræmi við það.
23. hrot úr Bókinni um veginn
Fámœlgi er náttúruleg enda blása stormkviður ekki í
heilan tnorgun og úrhellisskúrir halda ekki áfram heil-
an dag. Hverskyldi athafna sig meðslíkutn bœtti? Hitn-
inn ogjörð. Efhiminn ogjörð geta ekki cnst lcngurpá á
það enn frekar við um manninn. Pess vegna erfrutnferl-
inujýlgt.
Fylgjenilur frumferlisins satnsamast frutnferlinu, sið-
spekingar samsamast siðgæði. Auðnuleysingjar samsarn-
ast auðnuleysi. Frumferlið fagnar þcittt setn satnsamast
frutnferlinu. Siðgœðið fagnar þeitn setn satnsatnast sið-
gæði. Auðnuleysið fagnar þeitn sem satnsatnast auðnu-
leysi.
Það, setn ékki er nœgjanlega tníverðugt, nýtur einsk-
is trausts.
Athugasemd: Það er orðaleikur í því fólginn að
bera siðgæði og auðnuleysi saman því að kínverska
orðið yfir siðgæði, De, þýðir líka að öðlast eitthvað
og auðnuleysi, shi, þýðir að tapa einhverju.
Umritun þýðanda
Það er í samræmi við náttúrulögmálin að vera fá-
mæltur eins og sést af því stormkviður endast ekki .í
heilan morgun og hellidembur ekki í heilan dag. Og
það er enginn annar en náttúran sjálf sem þannig
hegðar sér. Ef náttúran er ekki úthaldsbetri er varla
hægt að búast við meiru af mönnum. Þess vegna er
best að hegða sér í samræmi við fruinferlið (tao).
Taoistar aðlagast frumferlinu (tao), siðvandir
mcnn aðlagast siðgæði, auðnuleysingjar aðlagast
auðnuleysi. Frumferlið (tao) tekur fagnandi við
þeiih sem aðlagast ffumferlinu (tao), siðgæðið tekur
fagnandi við þeim sem samsamast frumferlinu (tao)
og auðnuleysið tekur fagnandi við þeim sem aðlag-
ast auðnuleysi.
Þýðandi: Ragnar Baldursson.
búinn að vera, og það verður að reikna
með sósíalismanum hvort eða hvenær
eða í hvaða formi sem hann springur
út.
Sósíalisminn og stétta-
haráttan
Að vissu leyti kemur fram lög-
hyggja í marxismanum, þ.e.a.s. að
framtíðin sé að einhverju leyti ráðin af
orsakasamhengi. Þó ber þess að gæta
að Marx lagði áherslu á að „ffelsun
verkalýðsins er verk hans sjálfs.“ Og
meðan við sjáum hlutlæga þætti, hlut-
lægt kím, sósíalismans í auðvaldskerf-
inu, sjáum við í verkalýðsbaráttunni
sósíalismann að einhverju leyti sem
hugsjón, hugmynd eða þátt í menn-
ingu stéttvísasta hluta verkalýðsins:
samstöðu, jafnréttishugmyndina, al-
þjóðahyggju.
Saint-Simon sagði eitthvað á þá
leið að niðurrif úreltra stoffiana væri
eitt, annað væri að setja í stað þeirra
aðrar varanlegar stofnanir sem væru í
samræmi við tæknilegar, efnahagsleg-
ar og félagslegar þarfir tímans.
Skyndileg sósíalísk bylting eða valda-
taka í meira og minna vanþróuðum
löndum eins og Rússlandi, Kína og
sumuin austantjaldsríkjunum verður
að tilraun sem lendir í samkeppni við
kapítalismann og er nánast dæmd til
að tapa, meðal annars af því að í þess-
um ríkjum tóku ekki við stofnanir sem
voru í sainræmi við þarfir tímans.
Þetta óttuðust margir marxistar strax
við októberbyltinguna. Ohjákvæmi-
lega veldur þessi ósigur tilraunar, sem
að vissu leyti var ótímabær og vonlítil,
því að margir þj’kjast geta afskrifað
sósíalismann. En þróun innan auð-
valdssamfélagsins, sem hefúr breytt
stöðu verkalýðsstéttarinnar nokkuð,
veldur líka mildu unt. I grundvallarat-
riðum er staða verkalýðsstéttarinnar
óbreytt, en á ytra borði hafa orðið
iniklar breytingar. Verkamönnum við
ffamleiðslustörf hefur fækkað meðan
fjölgað hefur í allskonar millistéttum
og stéttarvitund verkalýðsstéttarinnar
hefur veikst við það að menningarleg
mörk hennar eru á margan hátt orðin
óskýrari og menningarleg sérstaða
minni. Sósíalisminn er því takmark-
aðri þáttur í menningu verkalýðsins
en hann var áður, hann er orðinn af-
mörkuð hugmynd sem æ færri hafa að
hugsjón eða scm meðvitaðan eða ó-
meðvitaðan þátt í menningu sinni.
En sósíalisminn er áfram fólginn í
auðvaldskerfinu og hann kemur enn
fram í verkalýðsbaráttunni. Gegn at-
vinnuleysinu gera verkamcnn nú víða
kröfu um styttri vinnutíma: deilum
vinnunni, segja þeir og vísa á bug hug-
mynd hagfræðinganna um að leggja af
kjarasamninga vcrkalýðsfélaganna til
að verkamenn geti bitist um vinnuna
með því að undirbjóða hver annan.
Sósíalíska samstöðu- og jafnaðarhug-
myndin lifir enn. Og það er full á-
stæða til að efla hana sem hugsjón, því
þótt sumum virðist kapítalisminn hafa
borið hærri hlut í samkeppni við sósí-
alismann er ljóst að auðvaldssamfélag-
ið er ekki við neitt sérlega góða heilsu
með atvinnuleysi og vaxandi ójöfnuð,
eiturlyfjavandamál sem grefur sig æ
dýpra inn í sjálft hagkerfið, alls konar
félagsleg vandamál og umhverfis-
spjöll, að ekki sé nú talað uin vaxandi
bil niilli norðurs og suðurs þar sem
hungursneyðin verður æ geigvæn-
legri.
Höfundur er rithöfundur