Lesbók Morgunblaðsins - 21.05.2005, Blaðsíða 9

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 21. maí 2005 | 9
hljóðritunar en ekki voru allir sáttir við hana,
t.a.m. var Thor Vilhjálmsson þeirrar skoðunar
að útlitið stríddi við og ynni gegn innihaldinu.
Þar kristallast ef til vill ólík viðhorf þeirra, sú
skoðun að listin hafi innihald óháð ytra byrði
og síðan sú að innihaldið felist í ytra byrðinu.
Allt í rúst
Það er ógerningur að fjalla um allar hinar
mörgu hliðar sem list Dieters býr yfir í grein
sem þessari en óhætt er að segja að mestöll
list hans fjallar að einhverju marki um tímann,
hverfulleika lífsins og birtingarmyndir hans í
rotnun eða efnislegum umbreytingum. Án þess
að vita það fyrir víst get mér þess til að upp-
vöxtur á tímum seinni heimsstyrjaldar og eyði-
legging sú sem henni fylgdi hafi haft óaft-
urkallanleg áhrif á viðkvæman ungan mann
með óhemju mikið ímyndunarafl. Ef til vill
hafa hugmyndir hans um mannkynið verið
sprengdar í tætlur eins og borgir Evrópu.
Þessi hugmynd er sérlega áleitin þegar gengið
er inn í innsetninguna sem kölluð er Stóra
borðrústin, í kjallara Listasafns Íslands, sal
eitt. Þess má geta að það borgar sig að fylgja
salarnúmerum þegar sýningin er skoðuð,
fylgja ásetningi sýningarstjóra. Stóra borð-
rústin er eins og sprenging og mín upplifun
var af ákaflega sárum harmi, ég minnist þess
varla að hafa séð harmþrungnara verk. Hverf-
ulleiki lífsins, grimmd og tilgangslaus eyðilegg-
ing kallast á við litríkar uppsetningar, óskilj-
anleg skrásetningarnúmar, ummerki daglegs
lífs, gamlar átta mm myndir rúlla stútfullar af
nostalgíu og þegar ég var að skoða heyrðist
m.a. lagið Hey Jude. Það er mjög mikilvægt að
áhorfandinn getur gengið um inni í verkinu, á
milli pappakassa með alls kyns drasli, ótrú-
legra samsetninga áhalda, málningardollna,
tóla og tækja sem skapa hrauka og vegg-
myndir sem orð fá tæpast lýst. Það er erfitt að
fjalla um list Dieters án þess að velta mann-
inum fyrir sér, návist hans er alls staðar og
hann virðist hafa verið að einhverju leyti ör-
væntingarfullur maður. Það er þó túlkun sem
ef til vill veltur meira á áhorfandanum en
verkinu sjálfu. Ómögulegt er annað en að
verða fyrir mjög sterkum áhrifum af þessu
verki sem um leið er lykill að hugsun og vinnu-
aðferð sem miðaðist við að afhelga listina og
tengja hana lífinu. Það má líkja þessu verki við
óperu, svo dramatískt er það og ástríðufullt.
Litrík grafík
Áhorfandinn nær síðan að anda léttar við að
skoða grafíkverkin í sal tvö sem sýna vinnuað-
ferð listamannsins og hvernig ekkert í list
hans er tilviljunum háð, að baki hverju verki
liggur mikil vinna og endurtekning. Það var
enda skoðun hans eins og fleiri hugmyndalista-
manna að vinnuferlið sjálft ætti að vera sýni-
legt og ekki minna vert en endanleg nið-
urstaða. Dieter var mjög kraftmikill grafíker,
vann verk sín af mikilli hugmyndaauðgi og
sætti sig ekki við neitt hálfkák, ekki var hann
hræddur við að nota óvenjulegar vinnuaðferðir
og að því leyti var list hans afar frelsandi fyrir
marga listamenn. Í bókinni Roth-Zeit sem gef-
in var út í tilefni samnefndrar yfirlitssýningar
segir af einu fyrsta grafíkverki hans sem er af-
ar lýsandi fyrir síðari verk hans. Þá flatti hann
út blikkdós, rispaði í hana andlitsmynd af sjálf-
um sér, bar á hana lit og reyndi síðan að
þrykkja mynd á pappír.
Lyktin af listinni
Salur þrjú inniheldur súkkulaðiverk og krydd-
verk og lyktin þar er til vitnis. Eins og lykt frá
liðnum tíma, undarleg og megn blanda. Verk
úr súkkulaði, kryddi og sykri eru í stöðugri
hægri umbreytingu, grafíkmyndir eru unnar
með pressuðum banönum ofl. Hér er efnið
hluti af innihaldinu, forgengileiki þess einhvers
konar memento mori en það er í þessu húmor
líka, afhelgun listarinnar gengur betur upp hér
en í dramatík borðrústarinnar í kjallaranum.
Það er síðan kannski dálítið óheppilegt að hafa
bókarskúlptúrinn þar sem áhorfendur geta
sest niður og valið sér bækur að skoða hér í
þessum sal þar sem lyktin er svona ágeng. Ég
hefði skoðað fleiri og gefið mér meiri tíma en
flúði á endanum vegna lyktarinnar og sama
gerðu fleiri í kringum mig. Ef til vill er þetta í
anda Dieters og hugsað sem svo að ekki ætti
að auðvelda áhorfandanum um of aðgengið. En
Dieter sagði m.a. að lykt væri lykill að minn-
inu og víst að lyktin er sterkur þáttur í þessu
verki. Hún er greipt í minnið og er engu öðru
lík, ekki vond, ekki góð, en áleitin. Síðasti sal-
urinn á sýningunni er síðan aftur rólegri en
þar er mikill fjöldi grafíkverka og einnig bæk-
ur undir gleri.
Flókinn persónuleiki
Í allri umfjöllun um Dieter er vikið aftur og
aftur að því hversu flókinn persónuleiki hann
var. Það kemur einkar vel fram á þessari sýn-
ingu þar sem skiptist á agi og skipulegt aga-
leysi, hóf og taumleysi, skipulag og kaos.
Þannig virðist líf hans hafa verið að einhverju
leyti og því mjög flott að sjá það koma fram í
framsetningu verka hans með þessum hætti.
Listaverk Dieters Roth eru dálítið eins og
lífið sjálft og öll nálgun við þau markast af því,
það er augljóst að hann var barn síns tíma og
vann verk sín í samræmi við stefnur og
strauma í listum síðari hluta 20. aldar en um
leið er persónuleg nálægð hans svo mikil að
ómögulegt er að skoða list hans án þess að
hann horfi yfir öxlina á manni. Sýningin í
Listasafni Íslands gefur áhugaverða mynd af
listamanninum og verkum hans og æsir um
leið upp forvitni áhorfandans til að sjá meira,
fjölbreytileika Hafnarhússins og agann og
formfestuna í sal Orkuveitunnar. Björn Roth
hefur unnið frábært starf við þessa uppsetn-
ingu.
Ragna Sigurðardóttir
Morgunblaðið/Jim Smart
sárum harmi, ég minnist þess varla að hafa séð harmþrungnara verk.“
SÝNING á verkum Dieter Roth í gallerí 100°
í sal Orkuveitu Reykjavíkur samanstendur af
verkum sem að mestu leyti eru frá fyrstu ár-
um hans á Íslandi 1956-1965. Á þessum árum
vann Dieter fyrir sér með ýmsum hætti, s.s.
hönnunarstörfum, auglýsingateiknun, mód-
elsmíði og skrúðgarðagerð. Meðfram þessum
störfum vann hann eigin myndlist sem dreg-
ur nokkurn dám af hinu starfinu, lifibrauð-
inu, enda mjög tengd starfsemi og má m.a.
sjá á sýningunni taumunstur og prentplötu
fyrir silkiþrykk ásamt bókum og öðrum graf-
ískum verkum. Mest ber á óhlutbundnum
verkum í anda konkretlistarinnar og til-
raunum með breytilega sjónskynjun hinna
geometrísku forma í anda op-listarinnar. Það
eru tilraunir sem einkenna list Dieters,
ásamt því að leikgleði hans og forvitni á efni,
formi, hreyfingu og ferli endurtekinna breyt-
inga eru áberandi. Þessi verk eru útfærð á
margan hátt, prentaðar arkir jafnt sem út-
skornar settar í bækur bæði fyrir börn og
fullorðna, klippimyndir og þrívíð verk. Fjög-
ur stór hringverk, einskonar hjól eru á enda-
vegg, listaverk sem eru gerð til að snúast,
tvö þeirra eru þakin nöglum sem halda kúl-
um sem færast til við hreyfingu og tvö eru
oplistaverk þar sem þrjú mynstur á tré og
glerskífum blandast saman á mismunandi
hátt eftir því hvernig hjólið hreyfist. Á sýn-
ingunni er skýrt tekið fram að ekki megi
snerta verkin og verður áhorfandinn því af
virkni þess ef fyrirmælum er hlítt. Á opn-
uninni voru þó alltaf einhverjir sem sáu ekki
bannað-að-snerta-miðann og sneru hjólunum.
Það fer ekki á milli mála hversu miklu
áhugaverðara er að sjá verkin á hreyfingu í
stað þess að ímynda sér virknina, sérstaklega
hina svarthvítu „snúnings-rastamynd“. Þetta
vekur spurningar um hvort það sé eðlilegra
að hreinlega endurgera sum verk sem fela í
sér slíka virkni frekar en að sýna þau sem
óvirkan forngrip, eða hvorttveggja. Þá gæti
forngripurinn, frumgerðin, verið í glerkassa
og eftirgerðin hefði það hlutverk að virkja
áhorfandann og sjóngaldurinn í verkinu.
Fyrrnefnd snúnings-rastamynd er tímasett
frá 1960–1992 sem gefur til kynna að hún
hafi verið endurgerð að einhverju leyti. Þrátt
fyrir að forgengileiki og hrörnun sé vissulega
stór þáttur í listsköpun Dieter Roth þá er
manni spurn hvort það þurfi að líta svo á að
sá þáttur sé grundvallaratriði allra verkanna
á kostnað upprunalegu hugmyndarinnar og
áhorfandans. „Ideograms“ er titill bóka sem
innihalda formtilraunir, en í „stupidograms“
bókverkinu eru allar blaðsíðurnar eins, þar
sem komma hefur verið prentuð í mörgum
þéttum línum og skapar ákveðna grind þar
sem gefnar eru hugmyndir um hvernig megi
teikna form þar innaní og utan um kommurn-
ar. Í tveimur teygjuverkum hafa naglar einn-
ig verið negldir lóðrétt og lárétt á skipulegan
hátt á plötu og gúmmíteygjur sem upp-
runalega virðast hafa myndað mismunandi
form í naglagrindinni; hefur líklega verið þrí-
víddarútfærsla á svipaðri hugmynd og í
„stupidograms“ þar sem hið lífræna og skap-
andi finnur sér form og möguleika í hinu
kerfisbundna og staðlaða. Teygjurnar í
teygjumyndunum eru þó allar morknar og
slitnar svo verkið hefur tekið á sig ásýnd
forngrips og hugmyndafræði þess for-
gengilega. „Gömul skemmd ófullgerð mynd“
er titill myndar sem er samansett með ljós-
næmilagi á karton og götuðum plexigler-
diskum í tréramma. Dæmigert verk í anda
listamannsins sem undirstrikar ögrandi húm-
or, léttúð og róttækni í útfærslu á annars
rökfastri vitsmunalegri list.
Rökræða,
húmor og
leikgleði
Þóra Þórisdóttir
MYNDLIST
Listahátíð í Reykjavík
100 ° Orkuveituhúsið
Mánudaga til föstudaga, kl. 8.30 til 4,
laugardaga 11 til 5. Stendur til 21. ágúst.
Dieter Roth
Morgunblaðið/Eyþór
Dieter Roth; snúningsverk á vegg. „Á sýningunni er skýrt tekið fram að ekki megi snerta verkin og verður áhorfandinn því af virkni þess ef fyrirmælum er hlítt. Á
opnuninni voru þó alltaf einhverjir sem sáu ekki bannað-að-snerta-miðann og sneru hjólunum. Það fer ekki á milli mála hversu miklu áhugaverðara er að sjá
verkin á hreyfingu í stað þess að ímynda sér virknina, sérstaklega hina svarthvítu „snúnings-rastamynd“,“ segir í umsögninni.