Morgunblaðið - 31.03.2005, Síða 27

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MARS 2005 27
veru: – Ég er með frétt handa ykkur sem þið sitjið
einir að – ég er búinn að sækja um skráningu fyrir
Olís á verðbréfaþingi – fyrst fyrirtækja.
Og þar með fór sú skriðan af stað – að vísu hægt
í fyrstu en brátt var svo komið að forsvarsmönnum
stærri fyrirtækja fannst þau ekki fyrirtæki með
fyrirtækjum nema þau væru skráð á Verð-
bréfaþingi Íslands. Þó að erlendir sérfræðingar
sem fengnir voru til ráðgjafar við stofnun hluta-
bréfamarkaðarins teldu að ekki nema 10–20 fyr-
irtæki ættu erindi inn á hlutabréfamarkaðinn
hlustaði markaðurinn ekki á það og undir lok síð-
asta áratugar voru alls 75 fyrirtæki skráð á
þinginu. Mörg hver áttu þangað lítið erindi þar
sem sáralítil viðskipti reyndust verða með hluta-
bréf þeirra á markaði og því hefur þeim fækkað
um helming eftir því sem liðið hefur á þennan ára-
tug og eru nú 34. Meðal fyrirtækja sem látið hafa
afskrá sig af markaði er einmitt Olís.
En hlutabréfamarkaðurinn hefur fest sig ræki-
lega í sessi og er orðinn órjúfanlegur hluti við-
skipta- og fjármálalífsins, enda þótt þær raddir
verði æ háværari sem efast um innstæðuna fyrir
vexti markaðarins og viðgangi með þeim æv-
intýralegu hækkunum sem orðið hafa á gengi
margra lykilfyrirtækja á markaðnum. En eins og
oftar hlustar markaðurinn ekki á úrtöluraddir og
fer sínu fram.
Einkavæðing allra tíma
Aðrir atburðir allt eins mikilvægir eða mikilvægari
hafa auðvitað orðið á þessum tíma þótt þeir verði
ekki persónugerðir með sama hætti. Þar ber vænt-
anlega hæst einkavæðingu ríkisbankanna. Það er
hægt að taka undir það með Jóni Helga í BYKO
eða öllur heldur Norvík, hér í viðskiptablaðinu sl.
skírdag, að þessi einkavæðing sé eitthvert stærsta
skref sem stigið hafi verið í viðskiptasögu Íslend-
inga og leyst úr læðingi mikið afl sem hafi orðið
mikilvæg forsenda til að mynda útrásarinnar
miklu sem ber nú hvað hæst í umræðunni.
Einkavæðingin var mikið hreyfiafl, eins og Jón
Helgi bendir á, og m.a. ljóst að án hennar hefði
ekki orðið sú umpólun viðskiptablokkanna sem átti
sér stað fimmtudaginn 18. september 2003 þegar
menn vöknuðu upp hinn næsta dag við það að
Björgólfur Guðmundsson, fyrrverandi stjórnandi
Hafskips, var orðinn eigandi Eimskips!
Gráglettni örlaga raunveruleikans getur stund-
um bakað hvaða sápuóperu sem er.
Hvað blasir þá við? Áframhaldandi útrás og
landvinningar auðvitað. Litla Ísland er tæpast
nægilegt athafnarými fyrir stórhuga athafnamenn.
Um það eru flestir sammála. Samt sem áður hefur
núningur milli helstu viðskiptablokkanna heima
fyrir einhvern veginn verið meira áberandi en áður
og átökin augljósari. Sumir meta það svo að við-
skiptasiðferði sé á undanhaldi, gróðahyggjan alls-
ráðandi og í þessari glímu viðskiptablokkanna séu
öll meðul leyfileg. Vonandi ekki. Er þetta ekki bara
eins og hjá kúnum og kálfunum sem hleypt er út
eftir langan vetur í fjósinu að kunna sér ekki læti
fyrst á eftir? Síðan færist kyrrð yfir og gripirnir
finna sér sína bithaga.
Jón Helgi Guðmundsson í BYKO gerir að um-
ræðuefni í viðskiptablaði Morgunblaðsins á skír-
dag allt þetta unga, vel menntaða og hæfileikaríka
fólk sem gengið hefur til liðs við bankana og átt
verulegan þátt í útrás íslenskra fyrirtækja á með-
an bið íslenskra stjórnvalda eftir fjárfestingu er-
lendra banka í íslensku bankakerfi hafi látið á sér
standa þrátt fyrir alls kyns rauða dregla.
Allt er þetta rétt og satt. En flest af þessu
áræðna unga fólki tekur ákvarðanir í rauntíma og
stundum veltir maður því fyrir sér hvort það hafi
nægilega sögulega yfirsýn, að einhvers konar bak-
slag sé tekið með í reikninginn. Flest útrás-
arviðskiptin eru svokölluð skuldsetningarkaup
(sem reyndar Óli í Olís varð líklega fyrstur manna
til að innleiða hér á landi) og felast í því að með um-
breytingu, hagræðingu og „samlegðaráhrifum“
standi félögin sjálf undir að greiða fyrir kaupin,
a.m.k. að miklu leyti.
Það viðrar vel til slíks þessa stundina á flestum
mörkuðum. Hins vegar er jafn ljóst að það sem fer
upp kemur niður á ný. Á einhverju stigi þegar
markaðurinn hefur teygt sig of langt upp hlýtur
hann að leiðrétta sig og leita jafnvægis á ný. Það
mun væntanlega koma verr við fyrirtæki á skráð-
um markaði en einkahlutafélög og Baugur hefur
t.d. almennt haft þann sið að taka sín fyrirtæki er-
lendis af markaði, a.m.k. tímabundið, meðan um-
breytingarskeiðið stendur yfir.
Enga spádómsgáfu þarf til að geta sér til um að
veislan sem nú stendur vari ekki um alla eilífið, að
á einhverju stigi muni hagkerfin leita jafnvægis og
þá þrengja að öllu fjármála- og viðskiptalífi á ný.
Þá reynir á hverjir hafa borið gæfu til að hafa
borð fyrir báru.
greitt“-verslun sem Jóhannes hafði tekið að sér að
setja á laggirnar fyrir Sláturfélagið inni í Vogum
og hann hafði tröllatrú á. Utan dagskrár fór Jó-
hannes þá að segja frá þýskri lágvöruverðsversl-
unarkeðju, Aldi, sem hann hafði rekist á erlendis
og fullyrti af sannfæringarkrafti að slíkar verslanir
væru það sem koma myndi. Atvikin höguðu því svo
þannig að skömmu síðar var gerð hallarbylting í
Sláturfélaginu og meðal fórnarlamba hreins-
ananna þá var einmitt Jóhannes Jónsson.
En er ekki einmitt sagt að á verstu stundum
mannsins séu einatt ný tækifæri skammt undan,
komi menn aðeins auga á þau.
Alltént einhenti Jóhannes sér í að láta gamlan
draum um lágvöruverðsverslunina verða að veru-
leika, Bónus varð til, óx og dafnaði. Eftirleikinn
þekkja allir – Hagkaup og Bónus rugluðu síðan
saman reytum að nokkru leyti og þegar þreyta
komst í þá sambúð varð niðurstaðan að afkom-
endur Pálma heitins voru keyptir út og Jóhannes
og Jón Ásgeir sonur hans tóku við keflinu – að end-
ingu í nýju stórfyrirtæki, Baugi, markaðsráðandi
fyrirtæki í matvöruversluninni á Íslandi.
Umbreytingin á þeim bæ hefur svo sem ekki öll
verið eintóm lognmolla, misheppnuð yfirtaka á
banka, ósigrar í verslunarrekstri í Bandaríkjunum
en að sama skapi velgengni í útrásinni í Bretlandi
og vonandi víðar, lögreglu- og skattrannsókn hér
heima sem stendur enn. Í millitíðinni hefur Baugur
líka eignast heilt fjarskiptafyrirtæki og fjölmiðla-
risa og er þannig orðið svo fyrirferðarmikið í sam-
félaginu á mörgum sviðum að ýmsum þykir nóg
um.
Þriðja minningabrotið tengist reyndar einnig
Jóhannesi en með öðrum hætti, því þar á í hlut ná-
frændi hans, Óli heitinn í Olís. Minningin er sím-
hringing inn á gamla Mogga í Aðalstræti. Erindið
var snaggaralegt að hætti Óla og eitthvað í þessa
að segja fyrir um og fyrst og fremst hraðar. Netið,
tölvupósturinn, rafrænar skráningar og færslur,
allt er þetta hluti af daglegu lífi hins vinnandi
manns og fyrirtækjanna í dag. EES-samning-
urinn hefur á sama hátt hleypt krafti í íslenska fyr-
irtækjastjórnendur og orðið grundvöllurinn að út-
rás og landvinningum íslenkra fyrirtækja sem
ekki sér fyrir endann á.
Þrjú minningabrot
Í öllum umbreytingunum standa samt fyrir hug-
skotssjónum þrjú lítil atvik, minningabrot, eins
konar vörður á tuttuga ára ferli í viðskiptablaða-
mennsku sem eru um leið táknmyndir fyrir upp-
haf einhvers miklu víðtækara.
Hið fyrsta er ofurlítil vettvangskönnun með
Pálma heitnum í Hagkaup hér í Kringlumýrinni til
að skoða með honum grunninn að mikilli versl-
unarmiðstöð sem hér átti að rísa og varð seinna
Kringlan. Tilgangur fararinnar með þessum hóg-
væra heiðursmanni var að blaðamaðurinn áttaði
sig á umfangi þessarar miklu byggingar sem átti
að byrja að reisa og Pálmi var nú loks tilbúinn að
fræða lesendur Morgunblaðsins um. Kappið, stolt-
ið og tilhlökkunin sem skein úr augum Pálma þar
sem við stóðum þarna í mýrinni líður ekki úr
minni.
Síðan reis Kringlan og átti eftir að gjörbreyta
öllum verslunarháttum hér á landi svo um munaði
aukinheldur að leggja grunninn að helsta við-
skiptaveldi landsins þótt það yrði ef til vill með
öðrum hætti en hann gat ímyndað sér.
Önnur minningin er tengd þessari fyrstu að því
leyti að þar kemur við sögu Jóhannes Jónsson,
gamall kunningi frá því að hann var versl-
unarstjóri SS-verslunarinnar okkar Moggamanna
í Hafnarstræti. Í þetta sinn var tilefnið að eiga við
hann svolítið fréttaspjall um nýja „Gripið og
fið er fyrirsjáanleg og er tímanna tákn – það er í viðskiptalífinu þar sem gerjunin er og hlutirnir gerast
ra umbreytingar
Óli Kr. Sigurðsson í Olís gekk til allra verka í
fyrirtæki sínu eftir að hann eignaðist olíufélagið
með miklu harðfylgi og varð fyrstur til að skrá
almenningshlutafélag á Verðbréfaþingi Íslands.
Pálmi Jónsson í Hagkaupum tekur fyrstu skóflustunguna að verslunarmiðstöðinni Kringlunni í Kringlumýrinni, sem átti eftir að valda straumhvörfum.
Morgunblaðið/Þorkell
Glaðbeittir foringjar S-hópsins, þeir Ólafur Ólafsson, stjórnarformaður Samskipa, og Finnur Ing-
ólfsson, forstjóri VÍS, eftir að hafa skrifað undir samning um kaupin á Búnaðarbankanum sem
síðan sameinaðist Kaupþingi í KB-banka sem heitir nú aftur orðið Kaupþing banki.
Jóhannes Jónsson um það leyti sem hann var að
setja upp Gripið og greitt-verslunina í Vog-
unum fyrir Sláturfélag Suðurlands. Litlu síðar
hafði hann misst starf sitt þar og nýr kafli hófst
með stofnun Bónuss.
Höfundur er fréttaritstjóri Morgunblaðsins og
var fyrsti umsjónarmaður viðskiptablaðs þess.