Morgunblaðið - 31.03.2005, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. MARS 2005 29
UMRÆÐAN
MÁLÞING Umhverfisfræðslu-
ráðs um stöðu og framtíð umhverf-
ismenntunar í námskrá grunnskól-
ans var haldið
fimmtudaginn 10.
mars síðstliðinn í Nor-
ræna húsinu. Opn-
unarávarp flutti Magn-
ús Jóhannesson
ráðuneytisstjóri í um-
hverfisráðuneytinu og
fjórir fyrirlesarar
fluttu framsöguerindi.
Þessi grein er í senn
samantekt og eft-
irþankar undirritaðs
um málþingið og er
ætluð lesendum til
upplýsingar.
Endurskoðun á aðalnámskrá
grunnskólans á Íslandi stendur nú
yfir. Í alþjóðlegu samhengi verður
að hafa í huga að mannkyn á ein-
ungis eina jörð til afnota um alla
framtíð. UNESCO, Menningar-
málastofnun Sameinuðu þjóðanna,
hefur gefið þjóðum heims tóninn í
þessum efnum og leggur ásamt öðru
áherslu á gæðamenntun fyrir alla
jarðarbúa. Menntun, fræðsla og
stefnumótun í umhverfismálum
varðar allt okkar samfélag í stóru og
smáu. Af þeirri ástæðu þarf að
leggja áherslu á að innleiða sjón-
armið sjálfbærrar þróunar í nám-
skrá grunnskólans á Íslandi. Um-
hverfisráðuneytið og
Umhverfisfræðsluráð eiga sam-
vinnu við ýmsa aðila og frjáls fé-
lagasamtök, um fræðslu og verkefni
á sviði umhverfismála. Almenn upp-
byggileg umræða þarf að eiga sér
stað í samfélaginu og innlegg um-
hverfissérfræðinga, kennara og alls
almennings inní þá vinnu er nauð-
syn. Umræðan þarf að vera opinská
og gagnsæ. Skilgreina þarf hugtakið
umhverfismennt, hvert eigi að
stefna, hvaða árangurs megi vænta
af umhverfisfræðslu og fjalla um
hvort umhverfismennt eigi að vera
námsgrein eða náms-
þáttur. Breytt nám-
skipan til stúdents-
prófs kallar á aukna
samfellu í skólastarfi
og nauðsyn þess að
„samlesa“ námskrá
eftir skólastigum til að
auka skilvirkni. Við lif-
um í síbreytilegu þjóð-
félagi þar sem óvissa
ríkir um þróun sam-
félagsins, tækni og
náttúrufar bæði stað-
bundið og á heimsvísu.
Viðhorf og vinnubrögð
við stefnumótun hljóta að taka mið
af þeim aðstæðum.
Endurskoðuð námskrá getur
byggst á ákveðnum ramma um um-
hverfismennt, þar sem áhersla er
lögð á samþættingu en jafnframt
frjálsræði og ábyrgð skóla og kenn-
ara innan rammans.
Almenn fræðsla
Umhverfisfræðslu fullorðinna
þarf að efla sem og uppbyggilega
umhverfisfræðslu á heimilum. Sam-
kvæmt niðurstöðu nýlegrar könn-
unar á Íslandi hugsar ungt fólk lítið
og veit lítið um umhverfismál. Hið
sama gildir um þorra almennings,
sem ekki veit hvað Staðardagskrá
21 er. Fjöldi fólks sem dvelst við
nám erlendis temur sér umhverf-
isvæna lífshætti s.s. að spara vatn,
að nýta sér almenningssamgöngur
og að flokka sorp til endurvinnslu.
En þegar fólk snýr heim frá námi
afleggur það góða umhverfissiði og
orsakirnar eru óljósar.
Atvinnulíf og háskólar
Nauðsynlegt er að samþætta um-
hverfismennt allri menntun. Um-
hverfismennt og fræðsla um um-
hverfismál þarf að vera þverfagleg
og taka til allra þátta þjóðlífsins og
atvinnulísins í heild. Menntun kenn-
ara og menntun barna í grunn-
skólum er ástæðulaust að taka sér-
staklega úr heildarmyndinni, við
það getur myndast illbrúanlegt bil.
Umhverfismennt þarf að vera al-
menn og taka mið af því að núlifandi
kynslóðir haldi sínum lífsgæðum án
þess að skerða lífsgæði komandi
kynslóða. Verkefnin sem vinna þarf
eru óþrjótandi og snerta flesta þætti
samfélagsins, s.s. orku og auðlinda-
nýtingu, sparnað almennt og hag-
kvæmni í samgöngum, frárennsl-
ismál og sorpförgun, endurvinnslu
og nýsköpun, lífrænan landbúnað og
vistvæna vöruþróun- og þjónustu.
Í fagskólum þarf að gera sérstakt
átak í umhverfismennt, sérstaklega
í viðskipta- og hagfræði. Einungis
einn háskóli á Íslandi mun hafa sett
sér umhverfisstefnu. Lykillinn að
náttúruvernd og umhverfismenntun
og jafnframt skynsamlegri auðlinda-
nýtingu er þekking og skilningur,
ásamt færni og væntumþykju á
náttúrunni.
Umhverfismennt
á hverju strái
Steinn Kárason fjallar
um umhverfismál ’Í alþjóðlegu samhengiverður að hafa í huga að
mannkyn á einungis
eina jörð til afnota um
alla framtíð.‘
Steinn Kárason
Höfundur er fulltrúi mennta-
málaráðuneytisins í
Umhverfisfræðsluráði.
UM ÞESSAR mundir upplifum
við mikla framkvæmdagleði hér á
eyjunni. Gleðin veldur því að gengi
krónunnar er mjög hátt, reyndar
svo að í óefni horfir fyrir útflutn-
ingsatvinnugreinar og
ferðaþjónustu. Á und-
anförnum 8 mánuðum
hefur íslenska krónan,
þessi smámynt í gjald-
eyrissamfélagi þjóð-
anna, styrkst um ná-
lægt 10%.
Fræðilega ætti
þessi styrking ekki að
valda ofangreindum
atvinnugreinum búsifj-
um, því að innkeypt
aðföng og ýmis kostn-
aður á að lækka til
samræmis og stuðla
að verðlækkun á
vörum og þjónustu. En mannleg
tregða veldur því að það gerist
ekki, eða þá ekki fyrr en eftir (of)
langan tíma. Til viðbótar þessu
heldur launakostnaður áfram að
hækka, bundinn af samningum,
þannig að verð þjónustu fer einnig
hækkandi þrátt fyrir að hagstæð-
ara rekstrarumhverfi ætti að leiða
til lækkunar.
Á meðal ferðaþjónustufyrirtækja
kemur hækkun gengisins fyrst og
fremst illa við ferðaskipuleggj-
endur, en ekki að sama skapi við
birgja sem flestir hverjir nota ís-
lensku krónuna í viðskiptum.
Ferðaskipuleggjendurnir hafa verð-
lagt ferðir sínar og aðra þjónustu
gagnvart erlendum viðskiptavinum
í erlendum gjaldmiðli og hafa vænt-
anlega flestir hverjir í verðlagningu
sinni miðað við gengisstyrk krón-
unnar eins og hann var um miðbik
síðastliðins sumars. Síðan hafa
þessir gjaldmiðlar fallið um 10% af
völdum hækkandi gengis krón-
unnar, og til viðbótar hefur banda-
ríski dollarinn og jafnvel breska
sterlingspundið fallið umtalsvert.
Ef ekki verður bráð-
lega breyting á þess-
um aðstæðum horfir
þunglega fyrir íslensk-
um ferðaskipuleggj-
endum á þessu ári.
Breyting til batnaðar
er hugsanleg annars
vegar í formi lækk-
unar gengisins, sem
ekki er líkleg á þess-
um uppgangstímum,
eða í formi verðlækk-
unar – verðhjöðnunar
– hjá þjónustufyr-
irtækjum og birgjum.
Í stað þess að hækka
verð sitt eins og af gömlum vana
frá ári til árs er kominn tími til að
láta reyna á óopinber einkunnarorð
fyrirtækja í ferðaþjónustunni, sem
hafa sameiginlega hag af því að
hlutirnir gangi upp, þrátt fyrir
samkeppni innbyrðis: „We are in
this together.“ Ég sé fyrir mér að
með því að taka sameiginlega á
þessu vandamáli, með því að inn-
lendir birgjar lækki verð þjónustu
um sem nemur 5–10% megi komast
yfir hjallann. Annars er sú hætta
fyrir hendi að einhverjir af ferða-
skipuleggjendunum springi á limm-
inu og þá gætu birgjarnir orðið af
áætluðum tekjum hvort eð er.
Eins og áður er rakið ætti verð
aðfanga að vera hagstæðara við
hærra gengi krónunnar og ætti það
að hjálpa til við lækkun á verði
þjónustu. En þáttur launanna er
ekki jafnhagstæður. Þau halda
áfram að hækka án tillits til þess
hvernig aðstæðum er háttað. Það
er sá hluti sem birgjar þyrftu að
taka á sig að þessu sinni til þess að
dæmið nái að ganga upp. Reyndar
er það umhugsunarefni hvort ekki
ætti frekar að tengja samnings-
bundnar launahækkanir við kaup-
mátt frekar en ákveðna prósentu,
því þegar verðlag lækkar almennt,
eins og á að gerast með hækkandi
gengi krónunnar, eykst kaupmátt-
urinn. Slík kaupmáttaraukning ætti
í raun að koma í stað kauphækk-
unar – en það er annað mál.
Ef fyrirtæki innan ferðaþjón-
ustugeirans eru ekki tilbúin að taka
sameiginlega á þessu aðsteðjandi
vandamáli er nauðsynlegt fyrir
ferðaskipuleggjendur að fastbinda
öll sín framtíðarviðskipti erlendri
mynt eða erlendri myntkörfu sem
er stöðugri en krónan. Þetta gæti
verið fyrsti vísirinn að því að taka
alfarið upp evruna í stað krón-
unnar, sem hlýtur að verða ofan á
fyrst ekki tekst að halda þokka-
legum stöðugleika í gengismálum.
Það er algjörlega óviðunandi í al-
þjóðlegu rekstrarumhverfi að búa
við gjaldmiðil sem hagar sér eins
og korktappi í ölduróti.
Verðhjöðnun í ferða-
þjónustunni möguleg?
Jón Baldur Þorbjörnsson
fjallar um ferðaþjónustu ’…með því að innlendirbirgjar lækki verð þjón-
ustu um sem nemur 5–
10% má komast yfir
hjallann.‘
Jón Baldur
Þorbjörnsson
Höfundur rekur fyrirtæki
í ferðaþjónustu.
„ÍSLENDINGAR
eiga fallegan sjóndeild-
arhring. Þeir eiga ekki
að fylla upp í hann með
ljótum steinkössum“ –
Ali Amoushahi, Tíma-
rit Morgunblaðsins
20.02.04.
1.
Fyrir ekki all-
mörgum árum voru
svokölluð grænu svæði
vinsæl í skipulags-
umræðunni. Mikið var
gert úr firringu stór-
borganna þar sem
fjöldinn neyddist til að
sætta sig við lítið oln-
bogarými. Skipulags-
fræðingar gengu fram
fyrir skjöldu og hömr-
uðu á því að þétt byggð
og útrýming grænna
svæða væri beinlínis
óholl sálum manna.
Þessi stefna hinna
grænu svæða féll ákaf-
lega vel að þankagangi Akureyringa
sem hafa alla tíð lagt áherslu á að
bærinn tengdist náttúrunni fremur
en stórborginni. Nú hefur bæj-
arstjórn Akureyrar kúvent í þessum
málum og gert þéttingu byggðar að
höfuðmarkmiði við skipulag bæj-
arins.
2.
Bæjarfulltrúarnir vilja með öðrum
orðum innleiða helstu galla stórborg-
anna; byggja háhýsi, hrúga þar sam-
an fólki á litlu svæði og fylla sjón-
deildarhringinn með steinkössum.
Um leið munu grænu svæðin hverfa
og sviptivindar leika um næsta ná-
grenni háhýsanna. Og ímynd Ak-
ureyrar mun óhjákvæmilega breyt-
ast; hinn græni og gróðursæli bær
mun hverfa í skugga blokkanna.
Okkur er sagt að brýnar ástæður
liggi til blokkabygginganna. Það
verði að draga úr umfangi bæjarins,
annars sé voðinn vís. Er
þetta sennilegt í 16 þús-
und manna samfélagi,
mér er spurn?
Það má líka velta því
fyrir sér hversu mark-
tæk þessi rök eru í ljósi
þess að á yfirstandandi
ári verður deilt út lóðum
í bænum sem eiga að
rúma vel á fimmta
hundrað íbúðir.
Ef það verður raunin
að Akureyringar flykk-
ist á Baldurshagann og
Sjallareitinn, og miðað
við þá fjölgun sem hefur
orðið á mannfólki í bæn-
um, þá er augljóst að
blokkir í miðbænum
munu hægja verulega á
uppbyggingu hverfanna
sem þegar hafa verið
skipulögð og bærinn
lagt í töluverða fjár-
muni. Peningalegir
hagsmunir bæjarsjóðs
þrýsta því ekki á eftir
blokkabyggingum í mið-
bænum. Og hvenær varð það að
markmiði að koma sér upp hálf-
byggðum hverfum?
3.
Mér finnst kominn tími til, og þó
fyrr hefði verið, að bæjaryfirvöld
leggi meginlínur um skipulag mið-
bæjarins. Að þau átti sig á þeim sér-
kennum sem hafa skapað bænum
orðspor og gert hann aðlaðandi. Að
þau átti sig á því að Akureyrarborg
er ekki innan seilingar og verður það
ekki, jafnvel þótt byggðar verði stór-
ar blokkir í miðbænum.
Bæjaryfirvöld eiga að gefa út þá
tilskipun að ekki verði byggð hærri
en fjögurra hæða hús neðan Þórunn-
arstrætis og að græn svæði sem þar
er að finna verði látin óáreitt.
Þétting byggðar –
hin nýja skipulags-
stefna bæjaryfir-
valda á Akureyri
Jón Hjaltason fjallar um skipu-
lagsbreytingar á Akureyri
Jón Hjaltason
’Mér finnstkominn tími til,
og þó fyrr hefði
verið, að bæj-
aryfirvöld leggi
meginlínur um
skipulag mið-
bæjarins. ‘
Höfundur er sagnfræðingur.
HAUSTIÐ 1972
hitti ég Ívar Guð-
mundsson í New York.
Þá sagði hann mér
meðal annars að Þór-
arinn Þórarinsson rit-
stjóri Tímans hefði
lagt að sér að sækja
um starf fréttastjóra
útvarps 1968. Þór-
arinn hafi sagt sér að
sameina ætti frétta-
stofur sjónvarps og út-
varps. Þetta hafi verið
freistandi og for-
vitnilegt verkefni, sig
hafi auk þess langað til
að ala strákana sína
upp á Íslandi. Þegar í
ljós kom að ekki stóð
til að sameina stof-
urnar hafi áhugi hans
dvínað og hann hætt
við að taka starfið. Ég
„tiplaði ekki á neinum
staðreyndum“ varð-
andi Ívar Guðmunds-
son í grein minni um fagmennsku.
Ég sagði aðeins að við hefðum bæði
verið fagmenn. Það er kjarni máls-
ins.
Útvarpsstjóra þykir
tortryggilegt að vinnu-
félagar mínir hafi skor-
að á mig að sækja um
starf fréttastjóra þar
sem ég gegndi starfi
varafréttastjóra, en ég
hafi ekki verið umsækj-
andi í skjóli flokks. Ég
skil eiginlega ekki
hvers vegna honum
þykir samstaða vinnu-
félaga torkennileg,
enda veit ég ekki hverj-
ir skoruðu á hann að
sækja um starf út-
varpsstjóra. Og einmitt
sjálfur útvarpsstjóri
getur ekki borið fram
þá rökleysu að sam-
starfsmenn mínir fyrir
37 árum hafi hundsað
faglegt mat með því að
skora á mig. Var ég
ekki fagmaður? Og Ívar
líka?
Þarna var valið á
milli tveggja fagmanna.
Núna er valinn úr tíu
manna flokki hæfra
umsækjenda eini mað-
urinn sem er ekki fag-
maður í fréttamennsku.
Enn um
fagmennsku
Margrét Indriða-
dóttir svarar
Markúsi Erni
Antonssyni
Margrét Indriðadóttir
’Ég „tiplaðiekki á neinum
staðreyndum“
varðandi Ívar
Guðmundsson í
grein minni um
fagmennsku. Ég
sagði aðeins að
við hefðum bæði
verið fagmenn.‘
Höfundur er fyrrverandi
fréttastjóri útvarpsins.