Morgunblaðið - 28.05.2005, Síða 32

32 LAUGARDAGUR 28. MAÍ 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
ið til fyrstu verðlauna í þremur virt-
ustu kammertónlistarkeppnunum
fyrir unga kammerhópa; Coleman
Chamber Music keppninni árið 1996,
Concert Artists Guild keppninni árið
1997 og Naumburg kammermús-
íkkeppninni árið 1998. Árið 2002
fékk kvartettinn auk þess hin virtu
Cleveland kvartettverðlaun, sem
samtökin Chamber Music America
veita. Í kjölfarið héldu þau tónleika í
átta af virtustu tónleikasölum
Bandaríkjanna, auk þess sem kvart-
ettinn fékk inngöngu í kammermús-
íksamtökin í Lincoln Center sem
standa fyrir tónleikum fyrir hæfi-
leikaríka, unga tónlistarmenn.
Kvartettinn hefur nýlega bætt Evr-
ópu inn á tónleikakortið og hélt fyrir
skömmu tónleika í Þýskalandi, á
Spáni og í Skotlandi, auk þess sem
þau hafa ferðast um öll Bandaríkin,
allt frá Los Angeles og San Franc-
isco að Lincoln Center og Millerleik-
húsinu í New York.
Pacifica-kvartettinn kennirsig við Kyrrahafið semvesturströnd Bandaríkj-anna liggur að, en þar var
kvartettinn stofnaður fyrir tíu árum.
Á þessum áratug hefur kvartettinn
spilað sig upp í að vera talinn einn
besti strengjakvartett Bandaríkj-
anna, hljótandi óspart lof gagnrýn-
enda í fjölmiðlum fyrir bæði tónleika
sína og geisladiska.
Fjórmenningarnir í kvartettinum
hafa heldur ekki ráðist á garðinn þar
sem hann er lægstur. Því til marks
er til dæmis geisladiskur með öllum
kvartettum Mendelssohns sem kom
út í byrjun árs hjá Cedille-útgáfunni.
Áður hafði kvartettinn hljóðritað
kammerverk eftir Dvorák fyrir
sömu útgáfu, þar á meðal lágfiðlukv-
intett hans ásamt Michael Tree, og
alla kvartetta Easley Blackwood, en
þessar hljóðritanir fengu afar góða
dóma.
Kvartettinn hefur ennfremur unn-
Nú eru þau mætt til Íslands í
fyrsta sinn sem heild, en einn hljóð-
færaleikaranna hefur komið hingað
nokkrum sinnum áður og vel það.
Það er Sigurbjörn Bernharðsson
fiðluleikari, sem kemur með Simin
Ganatra fiðluleikara, Brandon Va-
mos sellóleikara og Masumi Rostad
víóluleikara hingað á heimaslóðir
sínar til þess að koma fram á
Listahátíð í Reykjavík. Þó kemur í
ljós að þau hafa haft einhver kynni
af Íslandi fyrr, ekki síst Brandon
Vamos, sem er sonur hljóðfæraleik-
aranna og Íslandsvinanna Almitu og
Rolands Vamos.
„Við erum sérlega glöð að vera
komin hingað – en við höfum verið
að heyra af þessu landi síðastliðin
tólf eða fimmtán ár,“ segja þau glað-
beitt þegar blaðamaður hittir þau
skömmu eftir komu þeirra til Ís-
lands. Hér á landi ætla þau að halda
þrenna opinbera tónleika; í Íslensku
óperunni í dag kl. 15, annað kvöld á
sama stað kl. 20 og í Hömrum á Ísa-
firði laugardaginn 4. júní kl. 17.
Æfingin skapar meistarann
Blaðamanni leikur forvitni á að
vita hvernig nálgun þeirra að tónlist
er – ekki síst í ljósi þeirra glæsilegu
dóma sem kvartettinn virðist hljóta
hvarvetna. En það kemur á daginn
að ég þarf varla að spyrja að því,
vegna þess að það segir sig sjálft:
Strax eftir hádegi daginn sem þau
lenda í Keflavík er æfing fyrir tón-
leikana hafin. Eins og flestir tónlist-
armenn þekkja, skapar æfingin
meistarann á því sviði.
„Við reynum að undirbúa hverja
tónleika eins og það séu mikilvæg-
ustu tónleikar sem við höfum leikið,“
segja þau, en benda einnig á að stór
hluti af velgengninni felist í hollustu
þeirra við starf kvartettsins. „Við
ákváðum þegar við stofnuðum
kvartettinn að hann yrði að vera
meginatriðið í starfi okkar allra. Við
höfum haldið okkur við það.“
Kvartettinn er sem sagt aðalstarfi
hljóðfæraleikaranna fjögurra, sem
auk þess kenna á hljóðfæri við há-
skólann í Illinois. Þau segja mik-
ilvægt að hátta vinnufyrirkomulag-
inu þannig. „Það þarf mikla vinnu til
að koma saman góðum kvartett, og
það er ekki nóg að hljóðfæraleik-
ararnir séu góðir. Þeir þurfa líka að
vera samstilltir og það getur verið
strembið að koma einingu á hugsun
fjögurra ólíkra manneskja, auk
praktískra hluta eins og að ákveða
að búa í sömu borg,“ segja þau.
Kvartett er eitt erfiðasta tónlist-
arformið sem strengjaleikarar tak-
ast á við að þeirra mati, en þau segj-
ast telja að hin mikla og nána
samvinna þeirra geri gæfumuninn í
starfi þeirra. „Æfingaplan okkar er
mjög strangt. Við æfum að meðaltali
fimm klukkustundir á dag saman,
fyrir utan okkar eigin æfingar og
síðan kennsluna,“ segja þau. „En
Allir tón-
leikarnir eru
þeir mikil-
vægustu
Morgunblaðið/Sigurður Jökull
Pacifica-kvartettinn leikur á tónleikum í Íslensku óperunni í dag og annað kvöld.
Pacifica-kvartettinn er kominn til landsins til
að leika á þrennum tónleikum á Listahátíð í
Reykjavík. Inga María Leifsdóttir komst að
því að þau spila margs konar tónlist fyrir
margs konar fólk, og líta á hverja einustu tón-
leika sem sína mikilvægustu.
ÞAÐ ER til marks um efnahagslega
yfirburði hins vestræna heims að
listsköpun módernismans á 20. öld
varð jafn útbreidd og raun ber vitni,
vestræn listframleiðsla sem aðeins
var brot af listrænni framleiðslu
heimsins var álitin sú eina sanna list.
Hugmyndir um ósnortna list, hreina,
algilda og óháða ófullkomnum raun-
veruleikanum voru við lýði áratug-
um saman, fram á síðari hluta ald-
arinnar.
Í umræðum síðastliðinn vetur
lagði Halldór Björn Runólfsson list-
fræðingur áherslu á mikilvægi eins
listræns atburðar fyrir samtíma-
listina og fjölbreytni hennar í dag, en
það var sýningin les Magiciens de la
Terre sem haldin var í París 1989.
List austursins, Afríku, Ástralíu og
fleiri landa var sýnd í samhengi við
vestræna samtímalist og útkoman
var byltingarkennd. Á sama tíma
höfðu hugmyndir pólitísks rétttrún-
aðar haslað sér völl og áhersla var
lögð á list minnihlutahópa og list
þjóða utan Evrópu og Norður-
Ameríku, algild list módernismans
átti ekki lengur upp á pallborðið.
„Frumstæð list eins og list ann-
arra en vestrænna þjóða var kölluð
hafði þó áður verið mörgum lista-
mönnum innblástur þó ekki væri á
þeim jafnréttisgrundvelli sem síðar
var vonast eftir. Á fyrri hluta 20. ald-
ar sóttu flestir helstu listamenn Evr-
ópu hugmyndir til listar annarra
þjóða, til austursins, til Afríku og
fleiri staða. List barna og geðsjúkra
var einnig vinsæl til innblásturs.
Hugmyndin var að hluta til sú að
önnur menning byggi hugsanlega yf-
ir einhverju hreinu og ómenguðu,
þar væri að finna hið hreina, sanna
sjálf mannsins. Eftir bæði fyrri og
síðari heimsstyrjöld var skipbrot
evrópskrar menningar líka öllum
ljóst og kannski ástæða til að leita
annað.“
„Je suis un autre,“ sagði skáldið
Rimbaud, „Ég er annar“ og út frá
þeim orðum hafa spunnist ýmsar
hugmyndir um eðli sjálfsins. „Ik en
de ander“ var titillinn á stórri al-
þjóðlegri sýningu í Amsterdam á 10.
áratugnum þar sem þessi spurning
var í brennidepli. Okkar menningu
er töm tvíhyggjuhugsunin um yf-
irborð og undirmeðvitund, ytri mann
og innra sjálf. Hugmyndir Freuds
um undirmeðvitundina og virkni
hennar eru hluti af þessari hugsun
og að hluta grundvöllur hennar.
Innra sjálf
Þessar hugmyndir um leit lista-
manna að hinu sanna sjálfi eru
áleitnar þegar innsetning Gabríelu
Friðriksdóttur er skoðuð en Gabrí-
ela hefur áður fjallað um þessa leit í
verkum sínum. Á sýningunni í Lista-
safninu á Akureyri er það hringrás
sem minnir á meltingarkerfi sem er í
sviðsljósinu, að nokkru leyti klædd í
búning þessara títtnefndu „ann-
arra“. Gabríela sýnir verk sín í sam-
hengi við ný listaverk eftir banda-
ríska listamanninn Matthew Barney,
en hann er frægur fyrir íburð-
armiklar kvik-
myndir og afar
persónulega sýn.
Verk Matthews
var hluti af kjöt-
kveðjuhátíð í
borginni Salvador
í Brasilíu og er
unnið í samræmi
við það. Þessi
brasilíska tenging
verður Gabríelu að
yrkisefni í verki
sínu en hún skapar
m.a. skúlptúr sem
minnir á líkneski í
kandomble trúar-
brögðum Brasilíu,
en þau einkennast
af fjölda guða sem
eru sambland af
kaþólskum dýr-
lingum og bras-
ilískum guðum.
Myndband hennar sýnir m.a. konu
(hana sjálfa), úða í sig einhverju sem
minnir á bráðið súkkulaði. Brasilía
leiðir hugann að kaffi og súkkulaði,
sömuleiðis strigapokarnir sem gætu
verið utan af kaffibaunum. Þema
Gabríelu er hringrás og melting-
arkerfið. Gabríela vinnur hrátt og
verk hennar er laust við fágun,
teikningar hennar einkennast ekki
af öruggum dráttum heldur leitandi
línum. Þessi innsetning Gabríelu
virkar fyrst og fremst expressíonísk
á mig og viðhorf Gabríelu til list-
sköpunar sinnar einnig. Tjástefnu,
expressíonisma hefur m.a. verið lýst
á eftirfarandi máta: „Tjástefnan er
tákn fyrir hið óþekkta í okkur sjálf-
um, við treystum á það í von um að
það verði okkur til bjargar. Hún er
tákn andans sem hefur verið fang-
elsaður og leitast við að brjótast út
úr dýflissunni – (...).“ Þetta skrifaði
Hermann Bahr 1914. Það er fyrst og
fremst þessi trú á að sannleika sé að
finna í undirmeðvitund okkar, í þeim
innra manni sem siðmenningin hefur
e.t.v. meinað okkur aðgang að sem
einkennir list og listviðhorf Gabríelu.
De Lama, Lamina
Matthew Barney sýnir tvö mynd-
bandsverk auk ljósmynda og mynd-
verka. Barney hefur mikla reynslu
af kvikmyndagerð eftir áratug-
arvinnu við Cremaster myndir sínar
sem sýndar voru hér á landi fyrir
ekki löngu, á sama tíma sló sýning
hans í Nýlistasafninu vægast sagt öll
aðsóknarmet. Kvikmyndir og mynd-
bönd eru þó aðeins hluti af list-
sköpun hans en hann gerir stórar
innsetningar, skúlptúra og ýmiss
konar myndverk og gjörninga sem
síðan verða e.t.v. hluti af kvikmynd-
unum. Allt þetta er gjarnan á afar
stórum skala, mikið umfangs, dýrt
og tilkomumikið.
Í Listasafninu á Akureyri nú sýnir
Barney tvö myndbandsverk auk
nokkurra myndverka. Myndböndin
eru unnin út frá listaverki sem nefn-
ist De Lama Lamina en bókstafleg
þýðing væri „Úr moldu, hnífsblað“.
Listaverkið gerði Barney í samvinnu
við amerísk-brasilíska tónlistar-
manninn Arto Lindsay. Þeir tóku
þátt í kjötkveðjuhátíð í borginni
Salvador í Brasilíu, útbjuggu sinn
eigin vagn en eins og kunnugt er er
De Lama Lâmina eftir Matthew Barney. Verk eftir Gabríelu Friðriksdóttur.
Sjálfið og sannleikurinn
MYNDLIST
Listahátíð í Reykjavík
Listasafnið á Akureyri
Til 26. júní. Listasafnið á Akureyri er opið
alla daga nema mánudaga frá kl. 12–17.
Operazione Oseophagus, blönduð tækni,
Gabríela Friðriksdóttir
Hoist, blönduð tækni, Matthew Barney