Morgunblaðið - 08.07.2005, Side 27

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. JÚLÍ 2005 27
MENNING
Í ÁR eru liðin 36 ár frá því að
stjórnarráðslögin voru sett og
miklar breytingar hafa orðið á
þjóðfélagi og atvinnuháttum án
þess að heildstæð endurskoðun á
lögunum hafi farið fram. Í þeim
er m.a. kveðið á um að
ráðuneyti megi hvorki
stofna né leggja niður
nema með lögum og
að þau skuli leggjast
óskipt til eins og sama
ráðherrans. Verkefni
ráðuneyta eru aftur
ákveðin með reglu-
gerð.
Íslensk stjórnsýslu-
og lagahefð byggist á
danskri hefð. Á hinn
bóginn höfum við Ís-
lendingar farið allt
aðra leið en Danir í
skipulagi stjórnar-
ráðsins. Þeir hafa ekki
fest skipulagið í lög og
það er því sveigjan-
legra en það íslenska.
Grundvallarmunurinn
liggur í valdi danska
forsætisráðherrans en
hann er hvorki bund-
inn af lögum né reglu-
gerðum við skiptingu
málefna milli ráðu-
neyta og ákvörðun um
fjölda þeirra, né held-
ur af þrýstingi frá
öðrum aðilum.
Ákvörðun hans byggir
á pólitískum sjónar-
miðum við myndun
ríkisstjórna, s.s. sam-
ræmingu sjónarmiða í
fjölflokka ríkisstjórn, jöfnun væg-
is stjórnarflokkanna, stefnu-
yfirlýsingum þeirra, kröfum frá
hagsmunaaðilum og kröfum frá
stjórnsýslunni sjálfri. Með mál-
efnaskiptingunni eru þannig póli-
tískar áherslur á hverjum tíma
lagðar og hún ákvarðar bæði
verkaskiptinguna innan stjórn-
sýslunnar sjálfrar og pólitíska og
lagalega ábyrgð ráðherra.
Þróun stjórnsýslunnar á Íslandi
fram að setningu stjórnarráðslag-
anna einkenndist að mörgu leyti
af sömu forsendum og þróun
dönsku stjórnsýslunnar og byggð-
ist ekki á ákveðinni stefnumótun.
Það breyttist hins vegar nokkuð
með tilkomu laganna. Þau sköp-
uðu festu innan Stjórnarráðsins
enda þótt þau hafi nú leitt til
stöðnunar og ósveigjanleika og
nauðsynlegt sé að ráðast í endur-
skoðun þeirra sem fyrst. Það er
því fagnaðarefni að forsætisráð-
herra boðaði breytingar á stjórn-
sýslu ríkisins í þjóðhátíðarræðu
sinni 17. júní sl.
Stefna stjórnvalda undanfarin
ár hefur miðað að aukinni fag-
legri stjórnun, einfaldari og skýr-
ari stjórnsýslu og eflingu ráðu-
neyta svo þau geti betur sinnt því
stefnumótunar- og eftirlitshlut-
verki sem þeim er falið sam-
kvæmt lögum. Sameining
atvinnuvegaráðuneytanna hefur
verið lengi í umræðunni, háværar
kröfur eru uppi um sameiningu
úti í atvinnulífinu og nú hefur
hugmyndin aftur fengið byr undir
báða vængi í íslenskum stjórn-
málum með yfirlýsingu forsætis-
ráðherra og þingsályktunartillögu
Samfylkingarinnar haustið 2004.
Ætla má að ef að ráðuneytin
sameinuðust myndi það vinna
gegn einum stærsta galla ís-
lenskrar stjórnsýslu, smæðinni,
sem aftur leiðir til þess að stofn-
anir og ráðuneyti standa veikar
að vígi gagnvart utanaðkomandi
áhrifum. Í nýju ráðuneyti fengju
og nýjar og ört vaxandi atvinnu-
greinar sinn fasta samastað í
stjórnkerfinu til jafns við aðrar
atvinnugreinar. Auk þess væri
ráðuneytið betur í stakk búið til
að sinna því stefnumótunar- og
eftirlitshlutverki sem því er ætl-
að.
Smæð íslenskra
ráðuneyta gerir það
að verkum að þau
standa á stundum
máttvana gagnvart
sterkum hagsmuna-
samtökum t.d. innan
landbúnaðar og
sjávarútvegs, en
hagsmunasamtök í
þeim geirum hafa
lengi verið svo öflug
hér á landi að þau
hafa nánast getað
sagt stjórnvöldum
fyrir verkum. Sú var
t.d. raunin þegar
kvótakerfinu var
komið á árið 1983, en
færð hafa verið rök
fyrir því að það hafi
verið valið á grund-
velli þess að hags-
munaaðilar í sjávar-
útvegi gátu sætt sig
við það en ekki sem
valkostur ríkisvalds-
ins. Áður en ákvörð-
un var tekin hafði
ekki farið fram ítar-
leg rannsókn á kost-
um eða göllum kvóta-
kerfisins, stjórnmála-
flokkar höfðu enga
stefnu í málinu og Al-
þingi því sem næst
engin áhrif á þá stefnu sem tekin
var. Þegar kerfinu var komið á
var sjávarútvegsráðuneytið fá-
mennt, þegar þannig háttar er oft
erfitt fyrir ráðuneyti að bregðast
við óvæntum atburðum eða sinna
stefnumótunarhlutverki sínu og
þurfa þau þá að leita út fyrir
veggi sína eftir sérfræðiráðgjöf.
Þetta virðist geta haft það í för
með sér að eiginlegt vald og
stefnumótun færist úr höndum
löggjafar- og framkvæmdavalds
til hagsmunaaðila.
Hin langa töf sem orðin er á
sameiningu atvinnuvegaráðuneyta
skýrist einkum af tvennu. Í fyrsta
lagi eru ráðuneyti hér mörg og
smá. Sterkir hagsmunaaðilar hafa
viljað halda í sérráðuneyti. Þetta
veikir ráðuneytin og fámennið
leiðir til vandkvæða sem stafa af
því að hlutföll milli þess sem
stjórnar og þeirra sem stjórnað
er eru skekkt og ráðuneyti því
ekki í stakk búin til þess að sinna
yfirstjórnunarhlutverki sínu á
fullnægjandi hátt. Þessi veika
staða stjórnsýslunnar hefur svo
leitt til þess að hún stendur ekki
eins traustum fótum gagnvart
áhrifum hagsmunaaðila. Í öðru
lagi er stjórnsýslan einnig veik
gagnvart þinginu sem stafar af
því að þingið var búið að koma
sér tryggilega fyrir innan valda-
kerfisins áður en regluveldi þró-
aðist í opinberri stjórnsýslu hér á
landi.
Er sameining atvinnuvegaráðu-
neytanna þá möguleg? Já, því nú
fer saman vilji löggjafa, fram-
kvæmdavalds og aðila atvinnulífs-
ins, auk þess sem stefna stjórn-
valda hefur miðað að því að auka
faglega stjórnun og gagnsæi inn-
an stjórnsýslunnar sem og að efl-
ingu ráðuneytanna sjálfra.
Eitt atvinnuvega-
ráðuneyti:
Hindranir sem
ryðja þarf úr vegi
Ingibjörg Jónsdóttir fjallar um
stjórnarráðslögin
Ingibjörg Jónsdóttir
’Íslensk stjórn-sýslu- og laga-
hefð byggist á
danskri hefð.
Á hinn bóginn
höfum við
Íslendingar far-
ið allt aðra leið
en Danir í
skipulagi
stjórnar-
ráðsins.‘
Höfundur er stjórnsýslufræðingur
(MPA).
UMRÆÐAN
Lübben í Spree-skógi, suður afBerlín í Þýskalandi, mættikalla Feneyjar Þýskalands.
Í borginni, sem er í gamla Austur-
Þýskalandi, eru nefnilega mikil
vatna- og grasasvæði þar sem bátar
sigla um á ánni Spree.
Þessu lýsir
myndlistarmað-
urinn Einar Þor-
steinn fyrir mér
en hann er einn
þeirra tíu lista-
manna sem taka
þátt í Aquame-
diale 2005 sam-
sýningu í Lübb-
enborg.
Sýningin er
haldin fyrir tilstilli Herberts
Schirmers, síðasta menntamála-
ráðherra Austur- Þýskalands og er
„sýningin tilraun til að ná til fólks í
þessum landshluta með nútímalist“.
Markmiðið er því að reyna að afmá
gamla hugsun sem enn er að vissu
leyti við lýði.
  
Sýningin var opnuð 17. júní ogkoma listamennirnir frá átta
löndum, þar á meðal frá Kína, Rúss-
landi og Ísrael. Tákn sýningarinnar
er verk frá Frakklandi, fljótandi
augu í ánni, en öll verkin eru ofan
á, ofan í eða við ána.
Verk Einars heitir „Mæling ljós-
hraðans í vötnum Lübbenborgar“
og tengist það mikilli umræðu sem
farið hefur fram í Berlín og Pots-
dam vegna Einsteinsársins svokall-
aða.
„Ég mæli ljóshraðann í vatninu
og reyni að svara spurningunni
hvort það skipti okkur einhverju
máli að vita hver hann er,“ útskýrir
Einar.
Verkið er sett þannig fram að
rauðum hljóðgjafa hefur verið
komið fyrir á göngubrú yfir ána
Spree og sendir hann hljóð bæði
undir brúna og í gegnum rör upp á
brúna. Hljóðgjafinn tengist síðan
málmtæki sem liggur þvert yfir
botn árinnar en þar ná endarnir til
sólarljóssins tvisvar á dag og þá fer
mælingin fram. Á meðan flytur
hljóðgjafinn 30 mínútna upplestur
Einars á vísindakenningum sem
tengjast því er fram fer í vatninu.
Þar kynnir listamaðurinn meðal
annars til leiks nýja kenningu,
LKA-kenninguna eða „Lübben-
borgar kraftajafnvægiskenningu
alheimsins“.
  
Hann segir ummerki gamla kerf-
isins enn áberandi í Austur-Þýska-
landi og að það hafi komið sér mjög
á óvart hvað fólk er fjarri nútíman-
um í hugsun.
„Fólkið á þessu svæði hugsar
öðru vísi en sunnar í landinu. Ég
hefði aldrei trúað því að óreyndu
máli en það er töluverður munur.
Að mínu mati er markmið sýning-
arinnar að benda mönnum á nýjar
hugsanir og nýjar leiðir. Ekki síst
þess vegna valdi ég þetta þema, til
að útvíkka hugmyndir fólks,“ út-
skýrir Einar.
  
Sýningin stendur fram í miðjanseptember en stefnt er að því
að hún verði að árlegum viðburði.
Áhugi fólks hefur verið afar mik-
ill og er sýningin góð viðbót við
blómstrandi ferðamannaiðnað
Lübbenborgar. Einar hefur þegar
farið í þrjú útvarpsviðtöl og segir
aðra listamenn einnig mikið í fjöl-
miðlum.
„Það er mjög skemmtilegt að
taka þátt í svona tilraun. Þarna er
verið að takast á við gamla heila-
þvott Austur-Þýskalands og það
tekur eflaust ákveðinn tíma,“ segir
Einar og líkir listalífinu við ástand-
ið á Íslandi á fjórða og fimmta ára-
tugnum þegar íhaldssamar hug-
myndir Jónasar frá Hriflu voru
áberandi.
Vísindaleg nútímalist
’Ég mæli ljóshraðann ívatninu og reyni að
svara spurningunni
hvort það skipti okkur
einhverju máli að vita
hver hann er.‘
AF LISTUM
Vala Ósk Bergsveinsdóttir
Verk Einars Þorsteins „Mæling ljóshraðans í vötnum Lübbenborgar“.
valaosk@mbl.is
Einar Þorsteinn
HANN sparaði ekki kraftana listdansarinn og danshöf-
undurinn Jordi Gali, liðsmaður belgíska dansflokksins
Victoria, á mikilli danshátíð í katalónsku borginni Barce-
lona í vikunni. Dagskráin var liður í dansveislu sem hald-
in var í fjölmörgum borgum víðsvegar um heim á sama
tíma.
Reuters
Dansað af lífs og sálar kröftum