Morgunblaðið - 08.07.2005, Blaðsíða 49

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. JÚLÍ 2005 49
MENNING
SÝNINGIN „Skrímsl – óvættir og
afskræmingar“ var opnuð um síð-
ustu helgi í Listasafninu á Akureyri.
Um er að ræða úrval listaverka sem
Úlfhildur Dagsdóttir, bókmennta-
fræðingur og kennari við Listahá-
skóla Íslands, hefur valið úr eigu
Listasafns Íslands, Listasafns
Reykjavíkur og nokkurra lista-
manna á Íslandi. Alls 49 verk eftir 23
listamenn. Spannar sýningin tæpa
öld, þ.e. íslenska nútímalistasögu, en
þorri verka er þó nær okkar tíma.
Verk frá fyrri hluta 20. aldarinnar
eru undantekningarlaust byggð á ís-
lenskum þjóðsögum, s.s. eftir Ás-
grím Jónsson og Ásmund Sveinsson.
Þau virka einlæg í sinni þjóðlegu
mynd og nokkuð jarðbundin. Tröll
Ásmundar eru t.d. kúbísk hvað
formfræðina varðar en ef við sjáum
fyrir okkur birtingarmyndir trölla í
náttúrunni, þ.e. steina sem hafa
formast til í klettum og fjöllum, hef-
ur formfræði Ásmundar hvort
tveggja tengingu í þessar náttúru-
legu tröllamyndir og formrænar
rannsóknir snemm-módernismans.
Álíka jarðbundnar eru skrímsla-
myndir Huldu Hákon frá árunum
2000–2005, unnar eftir Íslandskorti
Abrahams Ortelíus frá árinu 1590.
Munurinn felst aftur á móti í nálgun
listamannanna og forsendum þar
sem plattar Huldu snúast ekki um
þjóðareinkenni heldur ímynd og vísa
til einhvers konar þjóðlegs kitsch. Í
raun er fátt ógnvekjandi á sýning-
unni þrátt fyrir gróteskleika. En
gróteskleikinn á sér athyglisverð
mörk þar sem tilfinning manns kann
að snúast frá ógn eða viðbjóði yfir í
samúð og verður þar með fag-
urfræðileg upplifun. Undirritaður
hefur áður fjallað um þessi umskipti
í verkum Gabríelu Friðriksdóttur og
Ólafar Nordal, sem einmitt eiga
verk á sýningunni, og þá vísað til
bókar bandaríska fagurfræðingsins
Elaine Scarri, „On beauty and being
just“. Í stuttu snýst þetta um rétt-
lætiskennd. Þ.e. að réttlætiskennd
okkar breytir viðbjóðinum eða
hræðslunni í samúð og þá í fagur-
fræðilega upplifun. Sem dæmi má
nefna vélmennin í kvikmyndinni I
robot frá því í fyrra þar sem Will
Smith berst við ógurlega róbóta.
Einn þeirra sýnir mannlega eigin-
leika. Af þeim sökum er manni sama
um öll vélmennin nema hann og þeg-
ar á að farga honum segir réttlætis-
kenndin til sín og manni er misboðið.
Hið sama á við um afskræmd og
dýrsleg skrímsli. Um leið og þau
sýna mannlega eiginleika eða eru á
einhvern hátt aumkunarverð finnum
við til mannlegrar réttlætiskenndar.
Skrímslin hætta að vera viðbjóðsleg
og öðlast fegurð samúðarinnar.
Þannig þykir mér einmitt flest
skrímsli íslensku listamannanna
vera.
Nokkur skrímsli á sýningunni
vekja þó óhug hjá mér en ekkert
eins mikið og skúlptúr Jóns Gunnars
Árnasonar, „Homo technicus – að
hverjum beinast broddarnir“ frá
árinu 1969. Hnífarnir á örmum
skúlptúrsins gefa manni strax til-
finningu fyrir áþreifanlegri hættu en
forminu svipar furðumikið til litlu
dýranna í Alien-kvikmyndunum sem
læsa sig í andlit geimfara og verpa
inn í þá eggjum. Svo er það auðvitað
þetta ahrimanska eða vélræna sem
skúlptúr Jóns Gunnars hefur í sér
sem er líka óspart notað í hryllings-
sögum nútímans. Tækniskrímsli og
slepjulegar geimverur eru óvætt-
irnar sem virðast snerta viðkvæmni
nútímamannsins mun frekar en goð-
söguleg og þjóðsöguleg kvikindi.
Verst eru þau sem vilja þurrka út
menningu okkar og nota kannski
mannfólkið eins og það sjálft notar
dýr. Rækta fólk eins og við ræktum
svín eða kjúklinga. Slík eru jú örlög
manna í Alien-seríunni, The Matrix-
þríleiknum og nú síðast í túlkun
Stevens Spielbergs á bók HG Wells,
War of the worlds. Slíkar eru trölla-
sögur nútímans.
Hvað sýninguna varðar þá varpar
hún áhugaverðu sögulegu ljósi á
nálgun og notkun listamanna á
gróteskleika sem með öðrum hætti
varpar ljósi á breytingar á við-
horfum landans til hryllings og ógn-
ar frá upphafi síðustu aldar til þess-
arar.
Sýningin er í heild frekar saklaus
og sæt, eins og áður sagði. Samúðin
sigrar viðbjóðinn.
Þá fannst mér slæmt að sjá ekki
verk eftir yngri listamenn sem ekki
eru komnir inn á höfuðsöfnin tvö.
Gróteskleikinn hefur nefnilega verið
„inni“ síðustu árin á Íslandi og þó-
nokkrir listamenn stigið fram á sjón-
arsviðið með spennandi skrímsla-
myndir í farteskinu.
Morgunblaðið/Kristján
Tröllamóðir Ásmundar Sveinssonar er þjóðlegt skrímsli.
Morgunblaðið/Kristján
Homo technicus er nútímalegt og hroðalegt skrímsli.
Samúðin sigrar viðbjóðinn
MYNDLIST
Listasafnið á Akureyri
Opið alla daga nema mánudaga frá 12–
17. Sýningu lýkur 21. ágúst.
Verk eftir 23 listamenn
Jón B.K. Ransu
NÝR kammerhópur, Razumovsky
Ensemble, hefur vakið mikla at-
hygli í London að undanförnu.
Stofnandi hópsins er úkraínski
sellóleikarinn Oleg Kogan, og þyk-
ir hugmyndafræði hans bæði ný-
stárleg, spennandi og afar vel
heppnuð.
Fyrir hverja tónleika velur Kog-
an nýja hljóðfæraleikara úr röðum
þeirra allra bestu sem völ er á, og
því er Razumovsky Ensemble aldr-
ei eins frá einum tónleikum til ann-
arra. Hljóðfæraleikararnir koma
bæði úr röðum þekktra einleikara,
kammertónlistarmanna og úr röð-
um færustu hljómsveitarspilara,
sem allajafna fá fá tækifæri til að
láta til sín taka í kammertónlist. Í
samtali við breska blaðið Inde-
pendent í tilefni af tónleikum hóps-
ins í Wigmore Hall á morgun, seg-
ir Kogan að hann ætlist alls ekki
til þess að hljóðfæraleikararnir,
sem hann velur hverju sinni, beygi
sig undir hans eigin hugmyndir um
tónlistina. „Ég vil að þeir reyni að
vinna á forsendum þess sem þeir
gera best. Þess vegna er samspilið
í hópnum ferskt í hvert sinn. Á
hverjum tónleikum gerist eitthvað
nýtt, vegna þess að við sitjum ekki
uppi með hvert annað! Það sem við
eigum hins vegar sameiginlegt er
að hver manneskja hefur mikið að
gefa – og við gefum það allt.“
Á tónleikunum í Wigmore Hall í
dag leika með Kogan þrír hljóð-
færaleikarar sem hann segir al-
gjörlega undursamlega. Það eru
franski fiðluleikarinn Philippe
Graffin, Ásdís Valdimarsdóttir
víóluleikari og breski píanistinn
Ronan O’Hora. Á efnisskránni
verður meðal annars Tríó opus 9
nr. 1 eftir Beethoven, sónata Rav-
els fyrir fiðlu og selló, og Píanó-
kvartett nr. 1 eftir Gabriel Fauré.
Ásdís Valdimarsdóttir hefur
starfað erlendis um árabil, lengst
af með Chilingirian kvartettinum í
London, sem þykir einn besti
strengjakvartett í heiminum. Ásdís
kemur hingað til lands innan
skamms og leikur á Reykholtshá-
tíðinni helgina 22.–24. júlí.
Tónlist | Nýr kammerhópur vekur mikla athygli í London
Ásdís Valdimarsdóttir meðal
„undursamlegra“ hljóðfæraleikara
Morgunblaðið/Ásdís
Ásdís Valdimarsdóttir á æfingu með Sinfóníuhljómsveit Íslands, en hún lék einleik með hljómsveitinni í Víólukon-
sert eftir Hindemith árið 2002. Ásdís verður næst á ferðinni hérlendis á Reykholtshátíðinni síðar í mánuðinum.
BRESK sýningarstúlka sýnir
hér hermannajakka sem Bít-
illinn John Lennon klæddist í
myndatöku fyrir tímaritið
Life árið 1966. Talið er að
flíkin hafi haft áhrif á um-
slagið á plötunni frægu, Sgt
Pepper’s Lonely Hearts Club
Band.
Einnig getur að líta á
myndinni rúmteppið sem
hlaut heimsathygli meðan á
rúmlegu Lennons og konu
hans, Yoko Ono, stóð í Mont-
real árið 1969 og málverk sem
Lennon málaði meðan hann
var námsmaður í Liverpool.
Munirnir verða allir boðnir
upp í Lundúnum 28. dag
þessa mánaðar.
Reuters
Úr fórum
Lennons