Morgunblaðið - 28.09.2005, Blaðsíða 18

18 MIÐVIKUDAGUR 28. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
MINNSTAÐUR
EF EKKI verður komið á öflugri
stjórn fyrir vatnsverndarsvæði höf-
uðborgarsvæðisins og nauðsynlegar
rannsóknar gerðar á því getur
reynst nauðsynlegt að undirbúa það
að geta tekið upp hreinsun á
drykkjarvatni með skömmum fyr-
irvara sem viðbrögð við mengun,
ellegar að treysta á framtíðarvatns-
öflun við Langjökul. Þetta er mat
Páls Stefánssonar heilbrigðisfull-
trúa sem gaf síðla sumars út ritið
„Framkvæmd vatnsverndar á höf-
uðborgarsvæðinu,“ í samstarfi við
Orkuveitu Reykjavíkur. Ritið var
meistararitgerð Páls í umhverf-
isfræðum frá Háskóla Íslands.
Páll gerði grein fyrir rannsókn
sinni og niðurstöðum hennar á sam-
ráðsfundi framkvæmdastjórnar
vatnsverndarsvæðis höfuðborg-
arsvæðisins með fulltrúum vatns-
veitna þ. 30. júní sl. en á þeim fundi
var samþykkt að fela fram-
kvæmdastjórum heilbrigðiseftirlits
á svæðinu að beina því til borg-
arstjóra og bæjarstjóranna að
skipulag stjórnsýslu á vernd-
arsvæðinu yrði tekið til endurskoð-
unar til að tryggja betur öryggi
vatnsverndarinnar.
Vatn og loft
grundvallarlífsgæði
Vatnsverndarsvæði höfuðborg-
arsvæðisins eru 300 ferkílómetrar
að stærð, þar af eru 150 ferkíló-
metrar með mjög strangri verndun,
svokölluð brunn- og grannsvæði, en
150 eru skilgreindir sem fjarsvæði,
sem eru með mismikilli vernd. Í
skýrslu sinni fer Páll ítarlega í
skipan vatnsverndarmála og eðli
þessarra svæða, bæði hvað varðar
flæði grunnvatns, m.a. frá Bláfjöll-
um til brunnsvæðanna og einnig
hvað varðar helstu hættur og
hvernig bregðast þarf við þeim.
Páll segir ljóst að tryggur að-
gangur að fersku og heilnæmu
neysluvatni teljist til grundvall-
arlífsgæða, sem enginn Íslendingur
vill vera án. „Á sama hátt og það er
sjálfsagt mál að fólk hafi rétt á að
anda að sér góðu og heilnæmu
lofti,“ segir Páll. „Ég tel nauðsyn-
legt að verja með ákvæðum í
stjórnarskrá rétt einstaklinga til að
hafa aðgang að þessum lífsgæðum
hliðstætt og gert er við ýmis önnur
lífsgildi eins og t.d. eignarétt og
frelsi til athafna. Vatn og loft eru
grundvallarforsendur lífsins.“
Páll segir Íslendinga svo vana
óheftu aðgengi að fersku og góðu
vatni að þeir leiði sjaldnast hugann
að mikilvægi þess að varðveita það.
Afar mikilvægt sé að forgangsraða
í pólitískum ákvörðunum um land-
notkun og nauðsynlegt að stýra vel
nýtingu vatnsauðlindarinnar.
Grunnvatn virði ekki landamörk og
ákvarðanir eins bæjarfélags geti
þannig haft áhrif á vatnsvernd og
vatnstöku annars.
Ýmsar ógnir steðja að vatninu
„Ef litið er á stöðu vatnsverndar
á höfuðborgarsvæðinu í dag er ljóst
að ýmis starfsemi á verndarsvæð-
unum veldur þar staðbundinni
ógn,“ segir Páll. „Hið almenna
skeytingar- og áhugaleysi sem ríkir
um þessa auðlind okkar er þó mun
alvarlegri ógn við svæðin. Stjórnir
bæjarfélaganna sem hafa stjórn-
sýslu á svæðinu gera sér ekki
nægjanlega grein fyrir nauðsyn
þess að líta á grunnvatnsflæðið sem
sameiginlega auðlind sem sveit-
arfélögin þurfa saman að vernda og
stýra í sátt.“
Páll segir óbeislaðan fram-
kvæmdavilja vera ógn af sama tagi.
„Fyrir mörgum er vatnsvernd-
arsvæðið „ónotað“ land og því er
mikil ásókn í að fá að nýta það
„betur,“ segir Páll og bendir á að
nýting þess sem vatnsvernd-
arsvæðis sér einmitt afar mikilvæg
og verðmæt. Þannig séu gríðarleg
verðmætin falin undir jörðinni og
ekki megi mikið út af bera til að
þessi verðmæti skaðist og rýrni.
„Vilji er til að leggja nýja vegi,
byggja upp eldri vegi og auka
þannig umferð um viðkvæmustu
svæðin, koma upp aðstöðu fyrir
akstursíþróttir eða skotvelli, bæta
inn flugbrautum, auka efnistöku,
byggja upp aðstöðu fyrir ferða- og
útivistariðnaðinn og leggja reiðleið-
ir nánast ofan í vatnsból svo eitt-
hvað sé nefnt.“ Páll segir að varð-
andi síðasta efnið séu hestarnir
sjálfir ekki svo slæmir, en ökumenn
freistist til að fara ofan í reiðvegina
sem séu orðnir fáránlega breiðir
miðað við það sem áður var.
Páll segir áform um vegafram-
kvæmdir hæglega geta valdið óbæt-
anlegu tjóni. Nú séu uppi áform um
að malbika hluta núverandi vega-
kerfis í Heiðmörk, sem sé að hluta
til nánast ofan á vatnsbólum sem
þar eru. „Sú hætta sem fylgir mal-
bikunarframkvæmdunum í Heið-
mörk felst kannski minnst í sjálfri
framkvæmdinni,“ segir Páll. „Miklu
frekar tengist hún aukinni umferð,
gegnumakstri þungavinnutækja og
flutningabíla ásamt auknum um-
ferðarhraða. Nú er búið að malbika
stutta spotta í Heiðmörk og þar er
umferðarhraðinn miklu meiri en á
malarvegunum þar sem umferðin
silast áfram. Þessi aðgerð mun
einnig þýða aukna slysatíðni og
mengunarslys sem ekki verður
hægt að bregðast við. Það verður
að koma í veg fyrir að flutningabíl-
stjórar noti vegi gegnum vatns-
verndarsvæðin sér til styttingar
milli Suðurlandsvegar og Hafn-
arfjarðar.“
Páll segir mikilvægt verkefni að
minnka það álag sem verður á
Heiðmerkurvegum ef slys verður á
Suðurlandsveginum. „Suðurlands-
veg verður að tvöfalda og hanna á
þann hátt að hægt sé að grípa til
varnaraðgerða ef mengunarslys
verður,“ segir Páll og bendir auk
þess á að koma verði í veg fyrir
gegnumakstur um Heiðmörkina og
vatnsverndarsvæðin. „Mín tillaga
er sú að vegum sem liggja gegnum
Heiðmörk verði lokað á vissum
stöðum, til að koma í veg fyrir
gegnumaksturinn. Þetta kemur
ekki í veg fyrir góða útivist í Heið-
mörk, það er jafnvel hægt að gera
betri vegi og bílastæði fyrir fólkið.
Þá hefur skipulagið hagsmuni
beggja aðila í huga, almennings
sem er að koma þarna til að njóta
útivistar og einnig vatnsbólanna.
Þetta eykur einnig öryggi fólks
sem er þarna gangandi og hjólandi,
því þá hætta menn að nota þetta
svæði til að stytta sér leið og aka
um á miklum hraða um svæðin.“
Öflug stjórn eða
vatn frá Langjökli
Íbúar höfuðborgarsvæðisins
standa nú frammi fyrir þremur
kostum, að mati Páls. Fyrsti og
besti kosturinn, að mati Páls, er sá
að bæjarfélögin á höfuðborg-
arsvæðinu komi sér sem fyrst sam-
an um öfluga stjórn fyrir vatns-
verndarsvæðið sem stýri
nýtingunni, hafi áhrif varðandi aðra
landnýtingu og framkvæmdir og
láti gera þær rannsóknir sem nauð-
synlegar eru. „Ef ekkert gerist í
þeim efnum tel ég að vatnsveit-
urnar verði að fara að undirbúa
möguleika á hreinsun drykkjar-
vatns með skömmum fyrirvara.
Möguleikar þeirra á að bregðast við
mengun með því að virkja ný vatns-
ból eru að þrengjast. Það verður þó
að hafa í huga að það er alltaf háð
eðli mengunar hverju sinni hvort
hreinsun verður framkvæmanleg
eða ekki,“ segir Páll. „Þriðji kost-
urinn er svo alltaf fyrir hendi að
aðhafast ekkert en treysta á fram-
tíðarvatnsöflun við Langjökul.
Verði það veruleikinn er vonandi að
bæjarfélögin og vatnsveiturnar
hafi, þegar þar að kemur, gæfu til
að sameinast um þá aðgerð.“
Umhverfisfræðingur varar við kæruleysi í málefnum vatnsverndarsvæða
Grunnvatnið er sameiginleg auðlind
Morgunblaðið/Árni Torfason
Eftir Svavar Knút Kristinsson
svavar@mbl.is
AKUREYRI
HÖFUÐBORGARSVÆÐIÐ
Vesturbær | Íbúum Vesturbæjar
mistókst að slá Íslandsmet Graf-
arvogsbúa í sippi um helgina, en
Vesturbæingar gerðu engu að
síður harða atlögu að metinu á
hausthátíð Vesturbæjar þegar
um 350 manns sippuðu samtímis,
en um 660 Grafarvogsbúar eiga
enn Íslandsmetið. Heimsmetið er
enn í höndum Hong Kong-búa,
en þar sippuðu 2.474 samtímis
fyrr á þessu ári.
Kjörnir fulltrúar létu sig ekki
vanta og þóttu standa sig með
prýði með sippubandið og notaði
Steinunn Valdís Óskarsdóttir
borgarstjóri tækifærið og opnaði
nýja þjónustumiðstöð Vest-
urbæjar. Vesturbæingar áttu þó
ánægjulega hverfahátíð, for-
eldrar leik- og grunnskólabarna
ræddu uppeldisstefnu á for-
eldraþingi, og fólk raðaði í sig
pylsum og kökum eins og hefð
er fyrir.
Óskar Dýrmundur Ólafsson,
framkvæmdastjóri hinnar nýju
hverfamiðstöðvar, bar sig vel
þrátt fyrir að ekki hafi tekist að
slá met Grafarvogsbúa, og sagði
sippuhefðina greinilega ríkari í
þeim hluta Reykjavíkur, á með-
an Vesturbæingar hefðu e.t.v.
frekar taugar til knattspyrnu.
Hann sagði þó að stefnt sé á að
reyna við metið aftur að ári og
útilokaði ekki að nýtt met yrði
sett.
Tókst ekki að
slá metið í sippi
Morgunblaðið/Kristinn
Sippað Árni Þór Sigurðsson, Steinunn Valdís Óskarsdóttir og Stefán Jón Hafstein sippuðu.
„ÞAÐ hefur verið mikið
umleikis hér í höfninni hjá
okkur að undanförnu og
það mega koma fleiri svona
tímabil,“ sagði Hörður
Blöndal hafnarstjóri á Ak-
ureyri. „Þetta sýnir líka að
svona þjónustufyrirtæki
eins og höfn er nauðsynlegt
hverju byggðarlagi.“ Um
og eftir helgina hefur ver-
ið unnið við löndum úr
fimm skipum sem tengjast
Samherja. Fjölveiðiskipin
Vilhelm Þorsteinsson EA
og Baldvin Þorsteinsson
EA komu til heimahafnar á
föstudag með fullfermi af
frystum síldarafurðum úr
Barentshafi. Polonus, áður
fjölveiðiskip Hraðfrysti-
húss Þórshafnar við Slipp-
kantinn á Akureyri, Júpít-
er ÞH og Þorsteinn ÞH,
þar sem unnið er við við-
gerðir og viðhald á þeim.
Flutningaskipið Silver
Copenhagen hélt áleiðis til
Dalvíkur í gær en hætt var
við að sigla inn í höfnina
þar.
Skipið snéri aftur til Ak-
ureyrar og lá við festar á
Pollinum. Þá hafa fjöl-
veiðiskip Samherja ekki
enn haldið til veiða ný
vegna veðurs.
Akraberg og Norma Mary,
áður Akureyrin, komu
einnig til Akureyrar,
Polonus með síldarfarm og
Norma Mary með karfa.
Togararnir Víðir EA og
Frosti ÞH komu til lönd-
unar í vikunni og þá liggur
mjölskip í Krossanesi.
Einnig hafa tvö flutn-
ingaskip, Belbek og Silver
Copenhagen legið við
bryggjur á Akureyri og
hefur afurðum úr skip-
unum og úr frysti-
geymslum verið skipað um
borð þau. Þá liggja tvö
Líflegt við
bryggjur bæjarins
Morgunblaðið/Kristján
Löndun Unnið við löndun úr Normu Mary í Fiskihöfninni.