Morgunblaðið - 10.10.2005, Síða 16

16 MÁNUDAGUR 10. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF | HEILSA
Umbo›s- og sölua›ili
sími: 551 9239
Vali› fæ›ubótarefni ársins 2002 í Finnlandi
Minnistöflur
Árangur fer eftir gæðum
Hvaða Spirulina ert þú að taka?
www.celsus.is
29 vítamín og steinefni · 18 aminósýrur · Blaðgræna · Omega
· GLA fitusýrur · SOD eitt öflugasta andoxunarensím líkamans
Eingöngu lífræn næringarefni tryggja betri upptöku og nýtingu í líkamanum.
Súrefnistæmdar umbúðir
vernda næringarefnin.
Lifestream þörungarnir eru ómengaðir
og hreinir, ræktaðir í ferskvatni eftir
ströngum gæðastaðli.
ISO9001 · ISO14001
V
o
ttað
100% lífræ
nt
Fæst í öllum apótekum.
Greinilegur árangur eftir
nokkra daga inntöku
Aukið úthald,
þrek og betri líðan
Yggdrasill
Það kemur stundum fyrir aðfólk er með stækkaðanskjaldkirtil eða fær hnúta íkirtilinn, sem ekki tengist
endilega truflun í hormónafram-
leiðslu hans,“ segir Arna Guðmunds-
dóttir læknir á Landspítala. „Stærð
kirtilsins og starfsemi fara ekki alltaf
saman.“
Hægur skjaldkirtill
Ef hormónaframleiðsla skjaldkirt-
ilsins minnkar, hægir á efnaskiptum
líkamans og þá er talað um vanvirk-
an skjaldkirtil. Helstu einkenni eru
þreyta, gleymska, þurr húð, þurrt
hár, hárlos, hægur hjartsláttur, kul-
sækni, hægðatregða og þyngd-
araukning.
„Það geta verið margar mismun-
andi ástæður fyrir vanvirkum kirtli
en aðalástæðan er langvinn bólga eða
krónísk bólga,“ segir Arna. „Hann
getur líka orðið latur eða vanvirkur
vegna aukaverkana af lyfjum eða
vegna ofneyslu á joði, en sum lyf og
heilsubótarefni eru mjög joðrík. Það
getur haft áhrif ef um undirliggjandi
sjúkdóm er að ræða.“
Arna bendir á að einnig geti komið
fram tímabundin einkenni á hægum
skjaldkirtli, til dæmis í tengslum við
meðgöngu.
Hægur skjaldkirtill er mun al-
gengari hjá konum en körlum og er
hlutfallið átta konur á móti einum
karli og greinist hann oftast á aldr-
inum 30 til 40 ára. Undirliggjandi or-
sök er óþekkt þannig að ekki er hægt
að koma í veg fyrir sjúkdóminn.
Hraður skjaldkirtill
Helstu einkenni ofvirks kirtils eru
eirðarleysi, hitatilfinning, ör hjart-
sláttur, svitaköst, þreyta og þyngd-
artap þrátt fyrir aukna matarlyst.
„Sjúklingurinn borðar oft mjög mik-
ið en grennist samt hratt vegna þess
að efnaskiptin eru hröð,“ segir Arna.
„Algengasta orsök þessa er svo kall-
aður Graves-sjúkdómur.“ Hann
greinist oftast hjá fólki á aldrinum 20
til 40 ára en getur komið upp hvenær
sem er og er fimm til tíu sinnum al-
gengari hjá konum en körlum. Um
15% sjúklinganna eiga náinn ætt-
ingja sem er með sjúkdóminn.
„Truflun á starfsemi skjaldkirtils
liggur mikið í ættum og á það bæði
við um hægan og hraðan skjaldkirt-
il,“ segir Arna. „Umhverfisþættir
eins og ákveðin lyf geta einnig valdið
sjúkdómnum og sígarettureykingar
gera einkennin verri.“
Um það bil einn af hverjum þrem-
ur sjúklingum fær augnaeinkenni. Í
versta falli verða augun útstæð og
sjónin skerðist.
Kirtilæxli
„Aðrar ástæður fyrir ofstarfsemi í
skjaldkirtli geta verið kirtilæxli, það
er hnútur í kirtlinum sem verður of-
virkur,“ segir Arna. „Þetta á aðallega
við um eldra fólk. Yngra fólk er oft-
ast með Graves sjúkdóm.“
Þriðja orsökin fyrir hröðum kirtli
er skjaldkirtilsbólga, sem oft er tíma-
bundin röskun á starfseminni og get-
ur komið fram í kjölfar veirusýkinga.
„Þá verður skjaldkirtillinn fyrst of-
virkur, síðan vanvirkur en svo lagast
hann og verður eðlilegur á nokkrum
mánuðum,“ segir Arna. „Þetta er
frekar sjaldgæft miðað við hina sjúk-
dómana eins og til dæmis Graves þar
sem ástandið versnar stöðugt ef ekki
er gripið inn í. Þá er hættulegt að
bíða með að leita til læknis.“
Meðferð
Þrátt fyrir truflun á starfsemi
skjaldkirtils er hægt að lifa eðlilegu
lífi ef meðferð og eftirliti er fylgt eftir
sem skyldi. „Thyroxin í töfluformi er
gefið við hægum kirtli en það er
sama hormón og kirtillinn á að fram-
leiða sjálfur. Það er einstaklings-
bundið hversu stórir skammtar eru
gefnir en þessu er fylgt eftir með
reglulegum blóðprufum. Lyfið hefur
litlar sem engar aukaverkanir sé það
gefið í réttum skömmtum,“ segir
Arna.
Um þrennt að velja
Meðferð á ofvirkum kirtli er flókin.
Ýmist eru gefnar töflur eða geislajoð
eða jafnvel gripið til skurðaðgerðar,
sem gerist reyndar sjaldan núorðið.
„Stundum kemur fyrir að kirtillinn
skemmist alveg eftir geislajoð-
meðferð,“ segir Arna. „Það er mjög
góð meðferð og má reyndar líkja við
að gerð sé skurðaðgerð án þess að
nota þurfi hníf. Viðkomandi ein-
staklingur þarf síðan ævilanga upp-
bótarmeðferð með thyroxini í kjöl-
farið.“ Mun auðveldara er að greina
sjúkdómana en áður fyrr. „Ég held
að við séum að greina sjúklingana
mun fyrr en áður og sjúkdóminn á
vægari stigum,“ segir Arna.
Ættarsaga fylgir oft
truflun á skjaldkirtli
 SKJALDKIRTILL
Truflun á starfsemi
skjaldkirtils er ýmist
lýst sem hægum eða
hröðum skjaldkirtli.
Kristín Gunnarsdóttir
leitaði til Örnu Guð-
mundsdóttur, sér-
fræðings í hormóna-
og efnaskiptasjúk-
dómum, sem sagði frá
í hverju munurinn
væri fólginn, einkenn-
um og meðferð.
krgu@mbl.is
Morgunblaðið/Kristinn
Arna Guðmundsdóttir, sérfræðingur í hormóna- og efnaskiptasjúkdómum.
#
 
! # 
!
/
A



 


0  
&   
>"  -
'
!

+
$



 
@ 

+ 
 
@
@
 0  
$ 6
-%
$
"  -
$ 

< 
, 
-/'

@"1
$  

 
!%

'
!




 
$-
B"-(
MJÖG margir kannast við brjóstsviða eða önnur óþæg-
indi sem menn tengja maganum. Einkennin eru marg-
vísleg og óljóst hvort þau eru frá vélinda, barka eða lung-
um. Stundum eru einkennin væg en á stundum þarf að
grípa til lyfja eða aðgerða.
Meltingarónot taka til óþæginda eða verkja sem fólk
finnur til fyrir bringspölum eða maga, ósjaldan eftir mál-
tíðir. Einkennin geta verið mismunandi eins og að vera
bumbult, þurfa að ropa eða almenn vanlíðan. Ef um
sýrubakflæði er að ræða finnur fólk fyrir sviðatilfinningu
(brjóstsviða) sem stafar af því að magasýrurnar erta vél-
indað.
Hvað er til ráða?
Fyrsta skrefið er að huga að því hvort ástæða sé til að
breyta lífsháttum, eins og að borða hollan mat, léttast,
hætta að reykja eða drekka áfengi og athuga hvort ein-
hverjar fæðutegundir valda meltingarónotunum. Til eru
lausasölulyf sem draga úr óþægindum eins og sýrubind-
andi lyf en æskilegt er að fá ráðgjöf hjá lyfjafræðingi,
lækni eða hjúkrunarfræðingi. Flestum gengur vel að
ráða við einkennin með því að fylgja ofangreindum ráð-
leggingum, en ef þær duga ekki og einkennin eru viðvar-
andi þarf að leita læknis, hafi það ekki verið gert áður.
Það sem þarf að hafa í huga í því samtali er hvaða or-
sakaþættir gætu verið með í spilinu, eins og önnur lyf
eða sjúkdómar, svo sem hjarta- og æðasjúkdómar, gall-
eða lifrarvandamál. Sem dæmi um lyf eru kalsíumganga-
lokar, nítröt, teófýllín, bífosfonöt, sterar og gigtar- og
verkjalyf.
Tvær lyfjameðferðir eru helst notaðar. Stundum er
notuð meðferð með lyfi sem kallast prótonpumpuhemill
(PPH) í einn mánuð. Sú meðferð beinist að því að stöðva
sýrumyndun í maganum. Hlutverk magasýrunnar er að
brjóta niður fæðu til að auðvelda meltingu en hún getur
stundum valdið meltingarónotum. Í öðrum tilvikum er
um að ræða sýkingu af völdum bakteríu sem kallast
Helicobacter pylori og eru þá notuð sýklalyf. Áður en
læknir ávísar sýklalyfinu þarf að rannsaka hvort viðkom-
andi er með þessa bakteríu. Það er gert með önd-
unarprófi eða sýni frá hægðum eða blóði.
Ef einkennin koma aftur má reyna aðra meðferð með
prótonpumpuhemli og nota lyfið þá eingöngu þegar ein-
kennin krefjast þess. Ef það dugar ekki má reyna svo-
kallaða H2 blokkera sem gagnast sumum. Stundum þarf
að leita til sérfræðings og jafnvel í magaspeglun ef við-
komandi hefur eitthvert eftirtalinna einkenna: Lang-
vinna blæðingu í meltingarvegi, stöðugt óráðgert þyngd-
artap, járnskortsblóðleysi eða fyrirferð í efri hluta
kviðarhols.
Vert er að geta þess að fyrir stuttu hlutu tveir Ástr-
alar Barry J. Marshall og J. Robin Warren, nóbels-
verðlaun í læknisfræði fyrir að uppgötva að bakterían
Helicobacter pylori sé helsti orsakavaldur maga- og
skeifugarnarsára. Áður höfðu menn talið að engin bakt-
ería þrifist í sýrum magans.
Bent er á að frekari upplýsingar má finna á heimasíðu
Landlæknisembættisins: www.landlaeknir.is undir klín-
ískum leiðbeiningum.
 HOLLRÁÐ UM HEILSUNA | Landlæknisembættið
Get ég losn-
að við brjóst-
sviðann?
Morgunblaðið/Golli
Stundum þarf að leita til læknis vegna meltingarónota.
Anna Björg Aradóttir hjúkrunarfræðingur,
Landlæknisembættinu.