Morgunblaðið - 20.12.2005, Side 23

þannig hafa hinir fátækustu í landinu
skyndilega öðlast skriðþunga á
stjórnmálasviðinu. „Hann hefur gefið
okkur rödd,“ er viðtekin lýsing stuðn-
ingsmanna Morales á hlutverki hans í
stjórnmálum Bólivíu á undanliðnum
árum. Stefna Morales er um margt
óljós og jafnvel mótsagnakennd en
ekki leikur vafi á að maðurinn býr yfir
miklum leiðtoga- og skipulagshæfi-
leikum.
Morales er sósíalisti og hefur jafn-
an gagnrýnt harðlega stefnu og
heimssýn ráðamanna Bandaríkjanna.
Hann segir George W. Bush forseta
og undirsáta hans vera „heimsvalda-
sinna“ og er í hópi þeirra, sem telja
„ný-frjálshyggjuna“ svonefndu vera
„kapítalisma villimennskunnar“.
Sjálfum sér hefur Evo Morales lýst á
þann veg að hann sé „martröð“
bandarískra ráðamanna. Víst er að
hann er ekki ofarlega á vinsældalista
stjórnar Bush forseta, sem hefur
áhyggjur af fjölgun lítt vinsamlegra
ráðamanna í Rómönsku-Ameríku.
Haft hefur verið eftir sendiherra
Bandaríkjastjórnar í höfuðborg
stjórnsýslunnar, La Paz, að sigur
Morales gæti þýtt að efnahagsaðstoð
við landið verði hætt.
Í Bólivíu er kókarækt mikilvæg at-
vinnugrein en lauf kókaplöntunnar
eru notuð til að framleiða fíkniefnið
kókaín. Morales hóf stjórnmálabar-
áttu sína með því að gerast talsmaður
þess að indíánum yrði heimilað að
rækta áfram kókalauf en stjórnvöld
höfðu sætt miklum þrýstingi m.a. af
hálfu Bandaríkjamanna um að stöðva
þessa framleiðslu. Var það raunar lið-
ur í yfirlýstu „eiturlyfjastríði“ Banda-
ríkjastjórnar. Morales tekur fram að
hann sé andvígur eiturlyfjasmygli en
hann vill tryggja að indíánum verði
leyft að rækta kóka, sem fylgt hefur
þeim um árþúsundir og hefur löngum
verið notað til lækninga auk þess sem
flestir þeirra tyggja kókalaufin. Hald
manna er að upphaflega hafi kóka-
tuggan komið til í þeim tilgangi að slá
á sárasta sultinn í röðum hinna alls-
lausu.
Í Bólivíu búa rúmar níu milljónir
manna. Landið er í hópi fátækustu
ríkja Rómönsku-Ameríku og þar hef-
ur mikil ólga einkennt stjórnmálin á
undanliðnum árum. Bólivía býr hins
vegar yfir umtalsverðum náttúruauð-
lindum. Mikilvægust er gasvinnslan.
Morales boðar þjóðnýtingu nátt-
úruauðlinda en segir jafnframt að
gildandi samningar við erlend fyrir-
tæki á þessu sviði verði haldnir. Olíu-
iðnaðurinn var markaðsvæddur á tí-
unda áratug liðinnar aldar og erlent
fjármagn streymdi inn í landið. Við ol-
íuvinnsluna fundust miklar gaslindir í
landinu. Vinstri menn í Bólivíu hafa
löngum haldið því fram að einkavæð-
ingunni hafi fylgt stórfellt arðrán af
hálfu erlendra fyrirtækja og að þjóðin
hafi verið svikin um réttinn til að
njóta afraksturs eigin auðlinda. Þessu
hyggst Morales breyta þótt nákvæm-
ar áætlanir umfram þjóðnýtingu liggi
ekki fyrir. Nú þegar hefur dregið
mjög úr erlendri fjárfestingu og ef
marka má slagorðin hyggst Morales
vinna skipulega að því að minnka
bandarísk ítök í Bólivíu.
Vinstri menn í sókn
í Rómönsku-Ameríku
Evo Morales er aðdáandi tveggja
ráðamanna í Rómönsku-Ameríku,
þeirra Hugo Chávez, forseta Venes-
úela, og Fídels Castro Kúbuleiðtoga.
Chávez fagnaði kjöri Morales í gær
og sagði „söguleg þáttaskil“ hafa orð-
ið í Bólivíu. Og sigur Morales kann að
vera ávísun á það sem koma skal.
Næsta ár verður mikið kosningaár í
Rómönsku-Ameríku og bendir flest
til að vinstri menn hafi styrkt mjög
stöðu sína. Nú þegar hefur Chávez
tryggt sér algjöra yfirburðastöðu á
þingi Venesúela og líklegt er að sigur
Morales reynist vatn á myllu annarra
vinstrisinnaðra frambjóðenda í álf-
unni.
Á síðustu árum hefur mátt greina í
Rómönsku-Ameríku mjög ákveðið
fráhvarf frá „ný-frjálshyggju“ tíunda
áratugarins, sem innleidd var í fjöl-
mörgum löndum álfunnar að kröfu
Alþjóða gjaldeyrissjóðsins. Í fjöl-
mennasta ríkinu, Mexíkó, sýnast um-
talsverðar líkur á að vinstri sinnaður
„pópúlisti“, Andrés Manuel López
Obrador, verði kjörinn forseti á næsta
ári. Sandínistar í Nicaragua, með
Daniel Ortega, fyrrum forseta í
broddi fylkingar, stefna að því að ná
aftur forsetaembættinu, sem þeir töp-
uðu árið 1990. Hófsamur vinstri mað-
ur, Néstor Kirchner, er forseti Arg-
entínu og nokkrar líkur eru á að
sósíalistinn Michelle Bachelet, verði
kjörin forseti Chile, fyrst kvenna.
Vinstri menn eru einnig í sókn í
Ecuador og fleiri ríkjum álfunnar;
Ollanta Humala, einlægur aðdáandi
Hugo Chávez, hefur styrkt mjög
stöðu sína í Perú á undanliðnum vik-
um en landsmenn kjósa sér forseta í
aprílmánuði. Þá er þess að geta að
vinstri maður, Luiz Inácio Lula da
Silva, er forseti Brasilíu. Raunar virð-
ist sem Álvaro Uribe, forseti Kólomb-
íu, geti einn hægri manna í álfunni
verið nokkuð viss um sigur í kosning-
um á nýja árinu.
Vinstri hreyfingin í Rómönsku-
Ameríku myndar á hinn bóginn eng-
an veginn samstæða heild. Þeir Mor-
ales, Chávez og Castro eru t.a.m. mun
róttækari en hagsýnir menn á borð
við Lula í Brasilíu og Kirchner í Arg-
entínu. Sigur Morales sýnir hins veg-
ar að Rómanska-Ameríka er á leið til
vinstri og fylgi við einkavæðingu og
óheft viðskiptafrelsi bandarískrar
„ný-frjálshyggju“ fer minnkandi. Þá
kann að vera að „alþýðuhreyfingar“ á
borð við þá, sem Morales myndaði í
Bólivíu, skjóti upp kollinum víðar í álf-
unni og taki að krefjast mun róttæk-
ari breytinga en hefðbundin stjórn-
málaöfl hafa verið tilbúin til að
samþykkja fram til þessa.
asv@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 20. DESEMBER 2005 23
ERLENT
LÝÐVELDISSINNAR á Norður-
Írlandi eru sem þrumu lostnir vegna
þeirra uppljóstrana að fyrrverandi
skrifstofustjóri hjá þingflokki Sinn
Féin, stjórnmálaarms Írska lýðveld-
ishersins (IRA), hafi um tveggja ára-
tuga skeið njósnað fyrir bresku
leyniþjónustuna. Skrifstofustjórinn,
Denis Donaldson, var náinn sam-
starfsmaður Gerry Adams, leiðtoga
Sinn Féin, og málið þykir því hið pín-
legasta fyrir Adams. En spurningar
hafa jafnframt vaknað um hlut
bresku leyniþjónustunnar.
Adams hélt á föstudag blaða-
mannafund þar sem hann greindi frá
því að Denis Donaldson hefði verið
vikið úr Sinn Féin. Hafði Donaldson
þá viðurkennt fyrir félögum sínum að
hann hefði um langt skeið veitt
bresku leyniþjónustunni upplýsingar
og hlotið fyrir það greiðslu.
Donaldson hefur lengi verið fram-
arlega í starfi lýðveldissinna, sem
barist hafa gegn breskum yfirráðum
á Norður-Írlandi. Hann var m.a.
fangelsaður 1972 fyrir aðild að sam-
særi um að standa að sprengju-
tilræði. En eins og fram kom í yf-
irlýsingu Donaldsons sjálfs á
föstudag gekk hann á mála bresku
leyniþjónustunnar og sérsveit norð-
ur-írsku lögreglunnar á níunda ára-
tugnum, þegar vargöldin á Norður-
Írlandi stóð sem hæst, þegar þeim
tókst að finna hjá honum veikan
blett.
Hefur því verið fleygt að Donald-
son hafi samþykkt að gerast flugu-
maður til að koma í veg fyrir að náinn
ættingi hans yrði sendur í fangelsi.
Mál þetta hefur verið kallað „Stor-
montgate“ en heimastjórnarþingið
norður-írska sat í Stormont-kastala.
Það hefur mikilvæga pólitíska
skírskotun því að það var handtaka
Donaldsons og tveggja annarra fyrir
þremur árum sem
olli því að bresk
stjórnvöld tóku
aftur við stjórn
Norður-Írlands af
sérstakri sam-
stjórn mótmæl-
enda og kaþ-
ólikka. Reyndist
sú ákvörðun af-
drifarík því ekki
hefur enn tekist
að skapa slíkt
traust milli stríð-
andi fylkinga að
grundvöllur sé
fyrir því að sam-
starf þeirra hefj-
ist aftur um
stjórn Norður-
Írlands.
Atburðarásin í
október 2002 var með þeim hætti að
Donaldson og tveir aðrir erindrekar
Sinn Féin á heimastjórnarþinginu í
Stormont voru sakaðir um njósnir í
þágu IRA og neituðu mótmælendur
að eiga frekara samstarf við Sinn
Féin í heimastjórn í kjölfar málsins.
Fyrr í þessum mánuði var hins
vegar tilkynnt að þremenningarnir
yrðu ekki ákærðir fyrir njósnir
vegna þess að það væri ekki talið
„þjóna hagsmunum almennings“.
Vakti sú niðurstaða athygli, m.a.
vegna þess að lengi hefur þekkst að
mál væru látin niður falla í því skyni
að vernda uppljóstrara breska rík-
isins í röðum lýðveldissinna. Greini-
legt er að lýðveldissinna sjálfa grun-
aði nú hvers kyns var og leiddi síðan
rannsókn Sinn Féin í ljós, sem fyrr
segir, að Donaldson hefði njósnað
fyrir Breta.
Bæði forysta Sinn Féin og Donald-
son hafa sagt að uppnámið fyrir
þremur árum hafi verið samsæri
kokkað upp á skrifstofum leyniþjón-
ustunnar, sem hafi viljað valda hruni
heimastjórnarinnar. Þessu neita
bresk yfirvöld með öllu og benda á
að fjöldi viðkvæmra, stolinna skjala
hafi fundist við rannsókn á skrif-
stofum Sinn Féin og á heimili Don-
aldsons, sem bent hafi til þess að
IRA hefði sitthvað misjafnt á prjón-
unum.
Bað félaga sína afsökunar
Mál þetta þykir hið ótrúlegasta og
flytur enduróm af ófremdarástandi
því sem ríkti lengi á Norður-Írlandi,
og leynimakkinu – svonefnt „skítugt
stríð“ – sem einkenndi baráttu IRA
og leyniþjónustunnar, sem hafði það
verkefni að ráða niðurlögum IRA.
Og víst er að mörgum spurningum
er enn ósvarað. Bresk yfirvöld höfn-
uðu þó í gær kröfum um opinbera
rannsókn á „Stormontgate“, sögðu
engar líkur á að slík rannsókn leiddi
neitt nýtt í ljós. Segja sumir að þessi
afstaða sé til marks um að hags-
munir bresku leyniþjónustunnar og
IRA skarist á tilteknum sviðum, báð-
ir aðilar vilji í reynd slá striki yfir
málið.
Sjálfur bað Donaldson fyrrum fé-
laga sína fyrirgefningar í yfirlýsingu
sinni á föstudag. Kvaðst hann harma
gjörðir sínar mjög.
Sem kunnugt er lýsti IRA fyrr á
þessu ári yfir því að herinn hefði
bundið enda á vopnaða baráttu sína.
Engu að síður fór Donaldson í felur í
síðustu viku, löng hefð er fyrir því
innan samtaka lýðveldissinna að
svikurum sé refsað grimmilega.
Ein af athyglisverðustu hliðum
þessa máls er hins vegar sú, að haft
er á orði á Norður-Írlandi að flett
hafi verið ofan af Donaldson nú sök-
um þess að í röðum Sinn Féin sé að
finna jafnvel enn mikilvægari flugu-
mann bresku leyniþjónustunnar. Er
haft á orði að þar kunni að vera um
að ræða áberandi stjórnmálaforingja
úr röðum Sinn Féin og að einhverjir
sjái sér hag í því að koma í veg fyrir
að flett sé ofan af honum.
Flett ofan af njósnara
í röðum Sinn Féin
Gerry Adams
Denis Donaldson
Eftir Davíð Loga Sigurðsson
david@mbl.is