Fréttablaðið - 13.03.2003, Blaðsíða 12

12 13. mars 2003 FIMMTUDAGUR
ATHUGASEMD
Ég skildi, að orð er á Íslandi tilum allt, sem er hugsað á jörðu.
Er þetta rétt? Nei, ekki í bók-
staflegum skilningi. Þarna virðist
Einar Benediktsson hafa látið
þjóðerniskenndina hlaupa með sig
í gönur, hafi hann á annað borð bú-
izt við því, að þessi hending væri
túlkuð eftir orðanna hljóðan. Mér
þykir hitt reyndar líklegra, að
skáldið hafi átt við það eitt, að ís-
lenzka rúmar orð um allt, sem
heiti hefur, enda þótt ýmis þeirra
orða, sem við þurfum á að halda í
dagsins önn, séu ósmíðuð enn eða
ófundin. Við eigum að sönnu mörg
orð um ýmislegt af því, sem for-
feðrum okkar var tamast að tala
um: við eigum til dæmis á annan
tug orða um dindil, hala, rófu,
skott, sporð, stél, stert, tagl og
þannig áfram, þar sem enskumæl-
andi mönnum dugir aðeins eitt orð
(tail), sem nær yfir allar skepnur í
einu. Svipað á við um ýmis veður-
heiti: við höfum mörg orð um
snjókomu (48 ólík orð samkvæmt
Íslenskri samheitaorðabók), en
miklu færri um sólskin (fimm
orð). Og þannig gæti ég haldið
áfram of daginn, en ég ætla samt
að stilla mig um það og staldra
heldur við eitt atriði: mútur og
fjárkúgun og misjafnan orðaforða
íslenzkrar tungu um æðri fjármál.
En fyrst þetta. Hvað eru mút-
ur? Hvers vegna varða þær við
lög?
Mútur köllum við það, þegar
reynt er að hafa áhrif á embættis-
færslu manns með fjárburði.
Fjárburð getum við ef til vill
einnig kallað þann tíma ársins,
þegar mest ber á mútum. Ef er-
indreki fyrirtækis eða hagsmuna-
samtaka býður ráðherra fé í því
skyni, að ráðherrann greiði götu
félagsins á kostnað annarra, þá
eru það mútur. Ef ráðherra eða
öðrum embættismanni er mútað
til að taka dýrt verktakatilboð
eins fram yfir hagstæðari tilboð
frá öðrum, þá skaðar mútugreiðsl-
an verktakana, sem verða af verk-
inu, og einnig skattgreiðendur.
Mútur valda tjóni og varða þess
vegna við lög.
Hvað eigum við að kalla þá,
sem bjóða mútur? Það liggur ekki
alveg í augum uppi. Orðið mútu-
veitandi kom fyrir í Bjarka á
Seyðisfirði fyrir 100 árum, en það
hefur varla sézt síðan og finnst nú
hvergi í prentuðum orðabókum. Í
nýju íslenzku orðabókinni frá
Eddu stendur orðið mútari, en það
þýðir skáld! Væri nú ekki nær að
nota það í merkingunni mútuveit-
andi? Mútari lætur ekki síður í
eyrum en sútari. Orðið mútuþegi
kemur fyrst fyrir í Vefaranum
mikla frá Kasmír árið 1927.
Mútuþegi þarf ekki endilega að
vera embættismaður. Ef vinnu-
veitandi ber fé á verklýðsleiðtoga
til að greiða fyrir hóflegum kaup-
kröfum af hálfu verklýðsfélags-
ins, þá er það saknæmt athæfi
vegna þess, að félagsmenn verða
þá fyrir tjóni. Mútur hafa varðað
við lög síðan á dögum Hammúra-
bís Babýloníukonungs á 18. öld
fyrir Krist. Þeir brjóta báðir lög,
mútarinn og mútuþeginn, og gild-
ir þá einu, hvort mútuféð er í
reyndinni reitt fram eða hvort
ráðherrann stendur við sinn hluta
samkomulagsins. Réttarstaða
mútuboðberans – þess, sem býður
mútur fyrir hönd annars manns –
virðist þó vera á reiki.
Hvað nú ef ráðherra krefst
greiðslu fyrir að láta fyrirtæki í
friði? Það heitir fjárkúgun eða
fjárpynd. Hér þarf reyndar ekki
ráðherra til eða aðra embættis-
menn, enda er fjárkúgun algeng-
ust í einkageiranum og tekur þar
á sig ýmsar myndir, sumar ólög-
legar, aðrar ekki. Oftast hótar
fjárkúgarinn því að ljóstra upp
óþægilegum upplýsingum um
fórnarlambið – syngja, eins og
sagt er á Sikiley. Ýmis önnur til-
brigði eru til, án söngs.
Mútur eru skýlaust lögbrot, en
fjárkúgun þarf ekki endilega að
varða við lög, það fer eftir að-
stæðum. Annar munur er sá, að í
mútumáli eru báðir sekir, mútu-
veitandinn og mútuþeginn, og
saklausir vegfarendur eru þá
fórnarlömb samsærisins. Í fjár-
kúgunarmáli er aftur á móti að-
eins annar aðilinn sekur, fjárkúg-
arinn; hinn er fórnarlamb. Og við,
sem eigum öll þessi orð yfir hala
og rófur, dindla og skott og 48
tegundir fannkomu – við eigum
aðeins þetta eina orð yfir fórnar-
dýr gerólíkra glæpa. Auðlegð
málsins er misskipt milli atvinnu-
vega. Við þurfum að reyna að
rétta þennan halla. Þar kemur
gamalt sveitamál í góðar þarfir.
Þegar peningar eru þvegnir,
þá heitir það peningaþvætti sam-
kvæmt orðabókinni nýju. Eigum
við ekki heldur að kalla það fjár-
böðun?
Verðbólgan sprengdi
spárnar:
Húsnæðis-
og fata-
verðbólga
VÍSITALA NEYSLUVERÐS Vísitala
neysluverðs fyrir marsmánuð
hækkaði um 1,08 prósent. Spár
gerðu ráð fyrir hækkun vísitölunn-
ar á bilinu 0,4-0,6 prósent. Þarf að
fara aftur til ársins 1989 til að finna
sambærilega hækkun neysluverðs-
vísitölunnar milli febrúar og mars.
Hækkun vísitölunnar nú jafngildir
2,2 prósenta verðbólgu síðustu tólf
mánuði. Hækkunin síðustu þrjá
mánuði er 1,3 prósent, sem jafn-
gildir 5,1 prósents verðbólgu á ári.
Björn Rúnar Guðmundsson,
hagfræðingur hjá Búnaðarbankan-
um, segir hækkunina umfram spár
liggja í hækkun á fatnaði, sem var
mun meiri en menn gerðu ráð fyrir.
Innfluttar vörur hækkuðu þrátt
fyrir styrkingu krónunnar. Björn
segir að sennilega hafi menn van-
metið hversu stór hluti innflutnings
sé í evrum. Krónan hefur styrkst
mest gagnvart dollar. Þar við bæt-
ist að fatnaður hafi ekki hækkað í
takt við lækkandi krónu á sínum
tíma. Menn kunni því að vera að ná
til baka framlegð frá þeim tíma.
Bensín og húsnæði hækkaði ein-
nig töluvert. Dagvara hefur hins
vegar lækkað undanfarið ár um 3,7
prósent.
„Þessi hækkun nú mun leiða til
þess að við hækkum líklega okkar
verðbólguspá, sem var í lægri kant-
inum. Spáin verður líklega innan
verðbólgumarkmiða Seðlabank-
ans.“ Björn segir að þó megi ekki
mikið út af bera til þess að það ná-
ist. ■
prófessor í Háskóla
Íslands skrifar um
mútuhugtakið og
merkingu þess.
ÞORVALDUR
GYLFASON
Um daginn
og veginn
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Símbréf á auglýsingadeild: 515 75 16
Rafpóstur: auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá
blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
Á morgun mun Birta fylgjaFréttablaðinu í fyrsta sinn.
Birta er vikulegt tímarit með fjöl-
breyttu efni. Birta
verður prentuð í 86
þúsund eintökum og
dreift á heimili á
höfuðborgarsvæð-
inu og á Akureyri.
Auk þess getur fólk
annars staðar á
landinu náð sér í
Birtu á sömu sölu-
stöðum og Frétta-
blaðið. Og Birta er
ókeypis eins og
Fréttablaðið.
Reynslan af út-
gáfu Fréttablaðsins
undanfarið rúmt hálft ár hefur ver-
ið mjög góð. Hún sýnir með óyggj-
andi hætti að það er góður grund-
völlur fyrir útgáfu á ókeypis dag-
blaði – í það minnsta ef það svarar
þörfum lesenda með jafn góðum
hætti og Fréttablaðið hefur gert.
Lesendur hafa tekið Fréttablaðinu
það vel að það er orðið einn öflug-
asti miðilinn sem auglýsendum
stendur til boða – ef ekki sá öflug-
asti. Á því svæði sem blaðið er bor-
ið út á heimili – á höfuðborgarsvæð-
inu og á Akureyri – lesa um 70 pró-
sent íbúa á aldrinum 12 til 80 ára
blaðið að meðaltali hvern útgáfu-
dag. Blaðið hefur einnig náð fót-
festu á svæðum þar sem fólk getur
náð sér í blað í verslunum, á bensín-
stöðvum og öðrum sölustöðum.
Með skynsömum rekstri hefur tek-
ist að gefa öllum þessum hópi fólks
blaðið og halda verði á auglýsing-
um sanngjörnu og eðlilegu á sama
tíma.
Það er skoðun okkar á Frétta-
blaðinu að nýta megi reynsluna af
útgáfu Fréttablaðsins á tímarita-
markaði. Íslensk tímarit hafa hing-
að til verið fremur veikir miðlar.
Vönduð og góð blöð líða fyrir tak-
markaða útbreiðslu og þau blöð
sem hafa verið gefin út í stórum
upplögum – svokallaðar sjónvarps-
handbækur – hafa yfirleitt ekki
boðið upp á gott lesefni. Það er
reyndar vart hægt að flokka útgáfu
þeirra undir blaðamensku í venju-
legum skilningi. Með útgáfu Birtu
freistum við þess að sameina þetta
tvennt; að gefa út veglegt tímarit
með góðu lesefni og í fleiri eintök-
um en áður hefur þekkst á Íslandi.
Fréttir og dagblöð hafa lengi
verið ómissandi þáttur í lífi fólks.
Fréttir eru í raun eftirsóttasta vara
í heimi. En efni tímaritanna á ekki
síður erindi til nútímafólks. Tíma-
ritin eru hinn náttúrulegi farvegur
fyrir greinar um stefnu og strauma
í samfélagi okkar sem ekki ná alltaf
inn í hefðbundið fréttaumhverfi.
Líf okkar tekur sífelldum breyting-
um; hugmyndir okkar um okkur
sjálf, kyn okkar, fjölskylduna og
samfélagið eru síkvikar. Birta mun
varpa ljósi á þá kviku. ■
Birta á hverjum föstudagsmorgni
skrifar um nýtt tímarit.
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
Lagersala
Gjafavara
Að Lyngási 14, Garðabæ
Gjafavara á gjafverði
Opið:
Mánud.-föstud. 13-18 • Laugard.-sunnud. 14-17
út marsmánuð
Geymið auglýsinguna
RAFTÆKJAVERSLUNIN SUÐURVERI
LOKADAGAR
STÓRÚTSÖLUNNAR
Mikill afsláttur
- góð kaup
– Leikur í ljósum –
Stigahlíð 45, 105 Reykjavík. Sími 553-7637, fax 568-9456.
FERMINGARGJAFIR
20% afsláttur
í nokkra daga
frá 13. mars.
Laugavegi 5 - Spönginni
sími 551 3383
Líf okkar tekur
sífelldum
breytingum;
hugmyndir
okkar um okk-
ur sjálf, kyn
okkar, fjöl-
skylduna og
samfélagið
eru síkvikar.
Birta mun
varpa ljósi á
þá kviku.
Í Fréttablaðinu 7. mars er hafteftir skipstjóra og útgerðar-
manni m/b Bjarma BA-326 að
varðskipsmenn Landhelgisgæsl-
unnar hafi komið 18 sinnum um
borð í skipið án sjáanlegra ástæð-
na og að Fiskistofa hafi „sigað“
varðskipum Landhelgisgæslunnar
á Bjarma.
Samkvæmt upplýsingum
stjórnstöðvar Landhelgisgæsl-
unnar hafa löggæslumenn á varð-
skipum Landhelgisgæslunnar
farið þrisvar sinnum um borð í
Bjarma til skoðunar síðan í nóv-
ember 2001. Í öll skiptin var gild
ástæða fyrir því að farið var um
borð.
Fiskistofa „sigar“ ekki varð-
skipum á skip og báta. Landhelg-
isgæslan hefur með höndum al-
menna löggæslu á hafinu um-
hverfis Ísland, jafnt innan sem
utan landhelgi samkvæmt 1. gr.
laga um Landhelgisgæslu Íslands
nr. 25/1967. Löggæslumenn á
varðskipum Landhelgigæslunnar
fara um borð í á fjórða hundrað
skipa í íslenskri lögsögu á ári.
Samstarf Fiskistofu og Landhelg-
isgæslunnar er mjög gott og
vinna þessir aðilar náið saman
vegna málefna er varða stjórnun
fiskveiða.
Önnur ummæli sem útgerðar-
maður og skipstjóri Bjarma hefur
eftir starfsmönnum Landhelgis-
gæslunnar í framangreindri frétt
eiga ekki við rök að styðjast. ■
Auðlegð málsins
og mútur