Fréttablaðið - 30.09.2003, Blaðsíða 15

■ Bréf til blaðsins
15ÞRIÐJUDAGUR 30. september 2003
Lands-
byggðarmál
í ólestri
Kristinn Sigurjónsson skrifar:
Ég hef verið að velta fyrir mérhver framtíð landsbyggðar-
innar er. Nýlega bárust fréttir
frá Seyðisfirði um að öllu starfs-
fólki í frystihúsi bæjarins verði
sagt upp. Ástæðan er rekstrar-
örðugleikar. Fyrir nokkrum
árum voru stærstu fyrirtækin í
sjávarútvegi, Útgerðarfélag Ak-
ureyringa og Samherji, að ham-
ast við að kaupa frystihús í
minni byggðalögunum. Síðan
keypti Eimskip Útgerðarfélag
Akureyringa og fylgdi togari
gjarnan með í kaupum ásamt
kvóta. Í nafni hagræðingarinnar
hefur þeim síðan verið lagt eða
seldir og kvótinn færður á önnur
skip félagsins. Skipin hafa
stundum landað á stöðunum eða
fiskurinn keyrður á vettvang.
Ríkisvaldið er ekki sökudólgur
heldur ráða markaðslögmálin.
Nú er svo komið að frystihús
á minni stöðum bera sig ekki og
eðli málsins samkvæmt er þeim
lokað. Við það rísa íbúar upp og
hrópa á ríkisvaldið að skaffa
fyrirtækinu kvóta eða koma með
ný atvinnutækifæri í plássið í
þeim tilgangi að þeir geti haldið
áfram að hírast í húsum sínum á
hjara veraldar Fyrr í sumar var
mikið rætt um ástandið á Rauf-
arhöfn. Íbúar æptu á ríkisvaldið
og óskuðu eftir sérstökum 300
tonna kvóta til að útvega þeim
örfáu Íslendingum sem nenntu
að vinna í frystihúsi staðarins
vinnu.
Það eru tugir smáplássa
hringinn í kringum landið þar
sem lifibrauðið er lítið frystihús.
Á sumum stöðum er meirihluti
þeirra sem verka fiskinn útlend-
ingar, sérstaklega á Vestfjörð-
um. Í þessum plássum er kenn-
arahallæri og oft vantar lækni
eða prest. Þegar börnin vaxa úr
grasi liggur leið þeirra burt í
skóla og oftast snúa þau ekki til
baka. Afleiðingarnar eru að
plássin leggjast af.
Það er ekkert annað en gálga-
frestur þegar verið er að beita
sértækum aðgerðum til að
bjarga. Að mínu mati er lang-
best að ríkið kaupi húseignir
fólksins. Ríkið gæti síðan selt
húsin aftur sem sumarhús því
hugsanlega vilja einhverjir
dvelja þarna yfir sumarið. Með
þessu skapast nýtt tækifæri fyr-
ir fólk að byrja aftur. Líklegt er
að íbúar flytjist til stærri byggð-
arlaga í sama kjördæmi. Raufar-
hafnarbúar myndu flytjast niður
á Austfirði en þar er mikil upp-
bygging fram undan.
Það er skiljanlegt að fólk vilji
búa á landsbyggðinni. Sjálfur er
ég landsbyggðarmaður. Með því
að leggja litlu plássin niður
styrkjast þau stærri og afkomu-
möguleikar og velferðarþjón-
usta verða betri. Það er ekki
verjandi fyrir okkar litla land að
vera með stórmennskubrjálæði
og halda uppi hverju krumma-
skuðinu á fætur öðru með sér-
tækjum aðgerðum. ■
Í kjölfar sviptinga á fjármála-markaði hefur komið upp um-
ræðna um hæfni
stjórnenda Eim-
skips. Þann 29. apr-
íl 2003 birtist grein
í Morgunblaðinu
eftir Þorkel Sigur-
laugsson, fram-
kvæmdastjóra hjá
Eimskip, sem varð
til bréfaskrifta
okkar á milli.
Greinin fjallaði um
fiskveiðistjórnar-
kerfið.
Greinin vakti at-
hygli mína því ég
hef leitað í gegnum
allt sem sagt hefur
verið og skrifað á
Alþingi um fisk-
veiðistjórnun, að
heimildum til fyrir-
tækja, til að selja
þá sameign þjóðarinnar sem afla-
heimildirnar eru. Sú heimild er
hvergi til. Öll sala á aflaheimild-
um er því utan laga og réttar, enda
ekki til einn einasti löglegur
reikningur fyrir slíkum viðskipt-
um.
Engar lagastoðir fyrir sölu
aflaheimilda
Í grein sinni sagði Þorkell:
„Fram hefur komið að um 80% af
þeim aflaheimildum sem nú eru í
notkun hjá einstaklingum og fyr-
irtækjum landsmanna hafa verið
keypt dýru verði“.
Í ljósi þess að engin lagaheim-
ild er til sem heimilar sölu afla-
heimilda vekur þessi framsetning
nokkra athygli. Líklega eiga þessi
ólögmætu viðskipti sér uppruna í
afstöðu embættis ríkisskattstjóra
skv. bréfi frá 4. júlí 1990, eða
löngu áður en framsalsréttur var
rýmkaður. Í bréfinu segir svo um
skráningu aflaheimilda hjá þeim
útgerðum sem fá úthlutað frá rík-
inu:
„Það hefur ekki verið gerð
krafa til þess að slík áunnin rétt-
indi væru í skattalegu tilliti færð
til eignar hjá eigendum viðkom-
andi skipa. Það er fyrst við kaup
eða sölu þessara réttinda sem
krafa er gerð til skattalegra
færslna.“
Fyrir þessu áliti sínu hefur
RSK engar lagastoðir, og til
marks um ólögmæti þessa álits
RSK hefur Alþingi aldrei tekið
þessa túlkun inn í lagabreytingar
sínar.
Þegar ég vakti athygli Þorkels
á þessu, ásamt því að aflaheimild-
um væri úthlutað til eins árs í
senn, var svarið: „Það er verið að
kaupa heimildir sem eru til staðar
í ótilgreindan tíma.“ Sem svar við
því að óheimilt væri að selja afla-
heimildir svaraði Þorkell: „Það
var verið að kaupa fyrirtæki (Út-
gerðarfélag Akureyringa, Harald
Böðvarsson, og Skagstrending)
með þeim aflaheimildum sem
þessi félög hafa. Við keyptum fyr-
irtæki með aflaheimildum og auð-
vitað var verðmiði á aflaheimild-
unum í verðmætamati félagsins.“
Þarna viðurkennir Þorkell að
Eimskipafélagið hafi vísvitandi
greitt háar fjárhæðir fyrir afla-
heimildir sem aldrei hefur verið
lagaheimild fyrir að selja; einung-
is framselja, þ.e. að afhenda.
Veð tekið í sameign þjóðar-
innar
Í grein sinni segir Þorkell að í
ársreikningi Eimskips séu eign-
færðir 13,4 milljarðar króna
vegna aflaheimilda. Nemi það um
42% af markaðsverði Eimskips,
sem hafi verið 32 milljarðar um
síðustu áramót.
Ég nefndi að mér þætti þetta
nokkrum tíðindum sæta, þar sem
útilokað væri að Eimskip hefði
löglega útgefna reikninga vegna
þessara kaupa á aflaheimildum.
Löglegur eigandi aflaheimildanna
hefur ekki heimilað þessa sölu.
Svar Þorkels við þessu var eftir-
farandi: „Þetta er mikill misskiln-
ingur. Eimskip keypti ekki beint
aflaheimildir, heldur þrjú fyrir-
tæki sem voru með aflaheimildir.“
Í grein sinni segir Þorkell að
erfitt sé og ósanngjarnt að breyta
núverandi fiskveiðistjórnunar-
kerfi. Helstu ástæður þeirrar
ósanngirni telur hann vera þá að
með því væri verið að rýra verð-
mæti eigenda Eimskipafélagsins,
ásamt tugum annarra sjávarút-
vegsfyrirtækja. Þar á meðal níu
þeirra stærstu sem skráð eru í
Kauphöllinni.
Eitt af því sem hann tilgreinir
er að lánakjör fyrirtækjanna
versni. Einnig tilgreinir hann að
Eimskipafélagið sé allverulega
skuldsett, að stærstum hluta við
erlendar lánastofnanir og að þær
treysti því að ekki verði hróflað
við fiskveiðistjórnunarkerfinu.
Vel má skilja þessar áhyggjur,
þegar ljóst er að engin eign er að
baki 42% af markaðsverði félags-
ins. Þarna staðfestist einnig, að í
raun eru einstök fyrirtæki búin að
taka fjármagn að láni með eins
konar veði í sameiginlegri eign
þjóðarinnar. Þetta er einnig alvar-
legt áhættuspil í ljósi þess að
skuldir sjávarútvegsins hafa vax-
ið langt umfram eignamyndun á
undanförnum áratug. ■
Öllum þykir okkur vænt ummiðborg Reykjavíkur og vilj-
um veg hennar sem
stærstan og mest-
an. Miðborgin hef-
ur um langan tíma
átt í vök að verjast
og eigendur fjöl-
margra fyrirtækja
og verslana telja
heppilegra að stað-
setja rekstur sinn
annarsstaðar í
borginni eða á höf-
uðborgarsvæðinu.
Ástæður eru marg-
víslegar, m.a. litlir
möguleikar á
stækkun þess hús-
næðis sem fyrir er,
lítið sem ekkert
framboð á stærri
lóðum fyrir versl-
unar- og þjónustu-
húsnæði, skortur á
bílastæðum og reglur um stöðu-
mælagjöld og stöðubrot.
Deiliskipulag Skuggahverfis
samþykkt 1986
Stærsta átakið í skipulagsmál-
um miðborgarinnar var án efa
deiliskipulag Skuggahverfisins,
sem samþykkt var í borgarstjórn í
ársbyrjun 1986 undir forystu
sjálfstæðismanna. Miklar deilur
áttu sér stað í borgarstjórninni á
þeim tíma um þetta deiliskipulag
og greiddu fulltrúar flestra
vinstri flokkanna atkvæði gegn
samþykkt þess. Með samþykkt
deiliskipulags Skuggahverfisins
var lagður grunnur að öflugri
uppbyggingu íbúðar- og atvinnu-
húsnæðis í miðbæjarsvæðinu.
Þegar hafa verið byggðar um 500
íbúðir í samræmi við deiliskipu-
lagið frá 1986 og það er á grunni
þessa deiliskipulags sem nú ný-
lega eru hafnar framkvæmdir við
250 íbúðir í Skuggakverfinu.
Deiliskipulag Kvosarinnar
samþykkt 1986
Í annan stað var undir forystu
sjálfstæðismanna samþykkt í
fyrsta sinn heildstætt deiliskipu-
lag af Kvosinni í nóvember 1986
þar sem m.a. var gert ráð fyrir
verulegri aukningu atvinnu- og
íbúðarhúsnæðis, fjölgun bíla-
stæða og gerð göngusvæða og í
því sambandi kynnt hugmynd um
gönguleið frá Hressó í Austur-
stræti að Skólabrú. Á sama tíma
var samþykkt áætlun um upphit-
un gatna og gangstétta í miðborg-
inni en skömmu áður var lokið við
endurnýjum Laugavegar á milli
Bankastrætis og Klapparstígs og
árið 1987 milli Klapparstígs og
Frakkastígs.
Á árunum 1986-1994 var Ing-
ólfstorg byggt og Miðbakkinn
stækkaður, þannig að stærstur
hluti skemmtiferðaskipa getur
lagst við bakka í gömlu höfninni.
Þá voru tjarnarbakkarnir lagfærð-
ir og lagðir göngustígar og Vallar-
stræti og Thorvaldsenstræti við
Austurvöll breytt í göngugötur.
Enn fremur voru byggð fimm bíla-
geymsluhús í miðborginni.
Athafnir í stað orða og
skýrslna
Ég rifja upp samþykkt þessara
tveggja deiliskipulaga því með
þeim skipulagsákvörðunum var
lagður grunnur að umfangsmestu
framkvæmdum á miðborgar-
svæðinu í langan tíma. Einnig
vegna þess að mér finnst bæði
ánægjulegt og um leið svolítið
sérkennilegt að hlusta á það fólk
sem barðist með oddi og egg gegn
samþykkt deiliskipulags Skugga-
hverfisins á sínum tíma nú nánast
fella gleðitár yfir þeirri uppbygg-
ingu sem þar á sér stað. Um leið
og ég rifja þetta upp fagna ég öll-
um góðum tillögum og hugmynd-
um sem mættu verða til þess að
snúa vörn í sókn og efla uppbygg-
ingu miðborgarinnar.
Ég er þeirrar skoðunar að allt
of langur tími hafi farið í úttektir,
fundahöld og skýrslugerðir um
málefni miðborgarinnar í stað
markvissra aðgerða og fram-
kvæmda og geri ég þó alls ekki lít-
ið úr vönduðum undirbúningi. T.d.
fór mjög mikill tími borgarstjórn-
ar í þref um þá ákvörðun R-listans
að loka Hafnarstræti að hluta fyr-
ir bílaumferð og síðan kröfu okk-
ar sjálfstæðismanna um að gatan
yrði opnuð fyrir bílaumferð á nýj-
an leik. Það var gert og hefur eng-
um vandræðum valdið. Einnig
hafa deilur um stöðumælagjöld og
sektir verið áberandi en lítt hefur
þokast í þá átt sem hagsmunaaðil-
ar í miðborginni hafa óskað eftir.
Samstaða í borgarstjórn
mikilvæg
Borgarfulltrúar eiga nú að
sameinast um öflugt átak í þeim
tilgangi að efla miðborgina í góðri
samvinnu við hagsmunaaðila og
íbúa. Við eigum að beita okkur
fyrir því í samvinnu við Samtök
verslunarinnar og Samtök versl-
unar og þjónustu að byggðir verði
verslunarkjarnar í miðborginni.
Við eigum að sameinast um að
reglur um stöðumælagjöld verði
endurskoðaðar, þar sem ljóst er
að núverandi reglur leiða til þess
að margir kjósa að eiga viðskipti
annarsstaðar en í miðborginni og
við eigum jafnframt að sameinast
um að fjölga göngusvæðum og
bæta almenningssamgöngur við
miðborgina. Sóknarfærin hafa
verið og eru til staðar og við eig-
um að nýta þau – núna. ■
Umræðan
GUÐBJÖRN
JÓNSSON
RÁÐGJAFI
■
skrifar um Eim-
skip og fiskveiði-
stjórnunarkerfið.
Umræðan
VILHJÁLMUR
Þ. VILHJÁLMS-
SON
■
skrifar um skipu-
lagsmál miðborgar-
innar.
Er óskabarni þjóðar-
innar illa stjórnað?
Miðborgin
í kastljósi
■
Borgarfulltrúar
eiga nú að
sameinast um
öflugt átak í
þeim tilgangi
að efla mið-
borgina og
gera það í
góðri samvinnu
við hagsmuna-
aðila og íbúa.
Við eigum að
beita okkur fyr-
ir því í sam-
vinnu við Sam-
tök verslunar-
innar og Sam-
tök verslunar
og þjónustu að
byggðir verði
verslunarkjarn-
ar í miðborg-
inni.
■
„Við keyptum
fyrirtæki með
aflaheimildum
og auðvitað var
verðmiði á afla-
heimildunum í
verðmætamati
félagsins.“
Þarna viður-
kennir Þorkell
að Eimskipafé-
lagið hafi vís-
vitandi greitt
háar fjárhæðir
fyrir aflaheim-
ildir sem aldrei
hefur verið
lagaheimild fyr-
ir að selja; ein-
ungis framselja,
þ.e. að af-
henda.
YFIRLITSMYND FRÁ REYKJAVÍK
„Ég er þeirrar skoðunar að allt of langur tími hafi farið í úttektir, fundahöld og skýrslugerð-
ir um málefni miðborgarinnar í stað markvissra aðgerða og framkvæmda og geri ég þó
alls ekki lítið úr vönduðum undirbúningi,“ segir Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson.
Umræða