Tíminn - 30.04.1972, Blaðsíða 8
TÍMINN
Sunnudagur 30. april 1972
1 kn n o 9« na lef * ■n • ii 1. maí þjóðfylkingar- dagur að þessu sinni
Sumar snemma
á ferð
Viö höfum kvatt óvenjulega
mildan vetur — enn eitt vitni um
það, hve örðugt er að spá um
islenzkt veðurfar, og hve veöur-
visindi, þótt mikilvæg séu og
ómetanleg hjálp, eru enn litlu
lengra komin en alþýðuspádómar
byggöir aö hálfu úr efniviö lifs-
reynslunnar og að hálfu af
hindurvitnum, þegar lengra er
litiö en til næstu daga. Samt vinna
visindin sifellt á, og nálgast án
efa það mark aö geta sagt fyrir
um veðurfar komandi vetrar eða
sumars með nokkurri vissu i
megindráttum. Fáum þjóðum
yröu slfkir visindasigrar eins
mikil lifsbót og tslendingum.
Undir Eyjafjöllum og i Austur-
Skaftafellssýslu, voru tún viða
græn allan veturinn eins og á Ir-
landi og heita má, að jörð sé
klakalaus i lægstu sveitum
hringinn I kringum landið. Og
með sumarkomu er gras tekiö aö
vaxa eins og I júni. Vetrarhlý-
indin uröu ekki gróöri aö skaða.
Þó er of snemmt aö fagna al-
gerum sigri yfir kuldanum á
þessu vori. Engu er hægt aö spá,
engu er enn að treysta. En menn
fagna hverjum hlýjum degi eins
og góðum gesti. Vorstörfin i
byggðum landsins hefjast
snemma i ár.
Stofnar falla
En á þessum hlýju og gróður-
riku vordögum hefur sláttu-
maðurinn verið á ferð og gerzt
þunghöggur og stórvirkur og fellt
á nokkrum dögum þrjá gilda
stofna i menningarhelgi
þjóðarinnar — þrjá ástmegi
hennar.
Útför Jóhannesar S. Kjarvals
er um garðgengin. Þaðkom vel
i ljós, hve mikill ástmögur þjóð-
arinnar hann var, og hve stór-
brotinn listamaöur i augum
hennar. Verk hans verða þó
vafalitið enn meira metin i
framtiðinni, og þýðing sliks lista-
manns fyrir sambúð þjóðarinnar
og landsins er meiri er unnt er að
meta á nokkurn mælikvarða.
Þá lézt Jakob skáld
Thoraresen, skáld, háaldraður
maður fyrir nokkrum dögum.
Kvæði hans voru mikils metin og
dáð á þriðja og fjórða tugi aldar-
innar, og hafa varanlegt gildi
sakir efnis og þróttmikils
skáldskaparstils sinnar tiðar,
byggðum á bjargi sagna og
hefðar, en þó meö nýrri áferð á
margalund. Safinn ogsiðmatið i
skáldskap Jakobs var viðhorf
náttúrufólks i harðri lifsbaráttu
við stórbrotið og harðbýlt land.
Loks féll Jóhannes skáld úr
Kötlum i valinn fyrir þremur
dögum. Jóhannes úr Kötlum
var öndvegisskáld og sókn-
djarfur baráttumaður, sem
stundum virtist harður sem
steinn, en i beztu ljóðum sinum
var mannleikinn, heit ást á land-
inu og náttúru þess, sögunni og
málinu, sterkasti og hljómrikasti
strengurinn i hörpu hans, og
samúð hans blæddi fyrir litil-
magnann.
Allir þessir þrir sterku stofnar
I islenzkri menningarhelgi á
þessari öld áttu það sameiginlegt
að vera postular mannleikans,
vaxnir úr þjóðarsálinnúmótaöir
af landinu og náttúru þess og
sóttu innar og heim allan sinn
styrk.
Fráfall þessara þriggja ágætu
listamanna i sama mund ætti að
verða þjóðinni tilefni þess að
gera sér grein fyrir þvi, hvers
virði miklir listamenn eru i
menningarheimi svo fámennrar
þjóðar.
Hdtíðisdagur
verkalýðsins
A morguner 1. mai, og launa-
stéttir landsins halda hann
hátlölegan, og aö veruleeu levti
þjóðarinnar, ef til vill fremur nú
en áður vegna þess málefnis,
sem hann helgast, landhelgismál-
inu. Vegna þess verður hann
með öðrum brag en oft áður. Að
sjálfsögðu eiga þessar stéttir og
munu ætið eiga nóg baráttumál
aðminnaá, og þeim verður auð-
vitað ekki gleymt á þessum degi.
Þær eiga lika margra sigra frá
liðnu ári aö minnast og góðum
áföngum að fagna.
1. mai i fyrra voru efst á baugi
kröfur um leiðréttingu ýmiss
þess,sem launafólk taldi sig eiga
að sækja i garð rikisstjórnar,
sem ekki bar hag þessara stétta
nægilega vel fyrir brjósti, og
skammt var þá til þess, að þjóðin
skipti um stjórn. Þær stéttir,
sem helga sér 1. mai, munu hafa
átt meginhlut að þeim skiptum.
Siðan hefur ýmislegt áunnizt.
Launastéttirnar hafa fengið rétt-
mæta dýrtiðaruppbót, sem fyrir
þeim var haldið. Sjómenn fengu
bættan hlut fyrir hið erfiða og
hættusama starf sitt. Trygg-
ingarbætur auknar og lifeyrir
með launatryggingu. Heildar-
samningar gerðir með margvis-
legum leiðréttingum og kjarabót-
um og af meiri framsýni en áður.
Loks geta verkamenn, sjómenn
og iðnaðarmenn fagnaö þeim
áfanga, sem þeir hafa haft á oddi
i baráttunni árum saman, að fá
lögfesta 40 stunda vinnuviku.
Þetta hefur allt saman gerzt á
tæpu ári, árangur stjórnarskipt-
anna, sem þessar stéttir komu
á. Þó er auðvitað fráieitt að
segja.aðailt sé fengiö. Baráttu-
mál mun aldrei skorta i augum
manna á framfarabraut, og
fólkið gerir sér ljóst, að stjórnar-
skipti eru ekki nóg til þess að öllu
verði borgið. Mörg vandamál
kalla að, og ekki minni vandi aö
gæta þess, sem áunnizt hefur. Til
þess þarf rikan skilping og
stundum fórnarlund. Ymislegur
vandi af þvi tagi blasir nú við.
Þjóðarkröfu-
ganga
Þegar óréttlæti rikisvalds
herðir að fólki, er eðlilegt að
kjarabarátta þess verði hörð og
afmörkuð við tilteknar kjara-
bætur stéttanna, en þegar þing
og stjórn hefur jákvæð viðhorf
til þeirra mála, stækkar hringur-
inn og sjónarmiðin stækka. Þar
er forsenda þess, að baráttan
veröi þjóðinni allri hagstæð og
jákvæð, og það verður hún ævin-
lega við slíkar aöstæður. Þetta
sýnir 1. mai vel núna.
Verkalýðsstéttir sjá sér fært
að helga málefni þjóðarinnar
allrar baráttudag sinn, og þess
vegna gengur þjóðin öll i þá bar-
áttu með þeim. Kröfugangan i
dag ætti þvi að geta verið
þjóðarganga. Þvi ber mjög að
fagna, að verkalýðsstéttirnar
skuli hafa þann stórhug að taka
landhelgismálið eitt á dagskrá
aö þessu sinni, og vonandi verða
þær ekki látnar gjalda þess i
kjaramálum.
Hólmstró
Breta
Sjónvarpsþáttur sá, sem fram
fór um landhelgismálið i vikunni
sem leiö, birti mönnum ýmis ný
sjónarhorn þess máls og skýröi
ákveöna drættí þess. Hafi
Islendingar verið i einhverjum
vafa um þaö, hvert væri þaö
haldreipi, sem Bretar ætla að
hanga i, þá dylst það væntanlega
ekki lengur. Útlendingarnir, og
þá fyrst og fremst brezki þing-
maðurinn, skirskotaði aftur og
aftur til nauðungarsamningsins,
sem gerður var i lok þorska-
striðsins. Þeim samningi hefur
aldrei veriö veifað eins rækilega
framan i þjóðina sem snöru. Við
höfum aldrei fengið hann eins
vel túlkaðan frá sjónarmiði
Breta.
Þegar þingmanninum var hvað
eftir annað á það bent, að þessi
samningur væri nauðung, honum
h efði verið neytt upp á okkur
með herskipum og fallbyssum,
og þvi gæti hann ekki verið bind-
andi, sagði þingmaðurinn, aö þá
mætti einnig lita á alla samninga
i lok striðs sem ógilda. Þetta
virtist sterk röksemd I fljótu
bragði, en bregður nýju ljósi á
máliö, sé það skoðað betur frá
þessu sjónarhorni.
Vilji Bretar láta þennan
samning hafa sama gildi og
friðarsamning eftir striö, verður
það að liggja fyrir, að þeir hafi
upphaflega lýst formlega yfir
striði á hendur íslendingum. Þvi
hreinlyndi var ekki að heilsa á
slnum tima. Samliking ráð-
herrans felur samt i sér játn-
ingu á þvi, að sending herskip-
anna á Islandsmið hafi verið
strið frá hans sjónarmiði og
Breta, eða striðsofbeldi án strið-
syfirlýsingar. Sú yfirlýsing er
nokkurs virði, og samningur,
sem neytt er upp á þjóð með
slíku ofbeldi, hefur hvorki siðlegt
né löglegt gildi milli nokkurra
frjálsra þjóða. Hanneraðeins að
bæta gráu ofan á svartasta of-
beldi.
Eftir þessar umræður sér
þjóðin betur, hvers eðlis þessi
samningur er og hve fráleitur
hann var. Frjáls þjóö hefur þvi
ekki aðeins rétt heldur beinlinis
skyldu til þess aö segja honum
upp, og um þá uppsögn hljóta aö
gilda almennar alþjóðareglur
um upphafningu samninga,
þegar hvorki eru I honum upp-
sagnarákvæði né ákvæði um að
gildistími skuli vera óákveðinn.
Túlkun brezka þingmannsins
um það, hvers konar vopn þessi
samningur er i augum Breta
gegn Islendingum, skýrði mjög
glögglega háska hans og eðli i
augum tslendinga.
Landnýting
og náttúruvernd
Undanfarin missiri hafa
stjórnmið náttúruverndar mjög
skýrzt fyrir þjóöinni. Margt
hefur til þess borið, bæöi
innanlands og utan, að áhugi
manna og kröfur um.að þessi
mál veröi tekin nýjum og virkari
tökum,hefur mjög aukizt. En sú
skoðun var aöeins sem liðssöfnun.
Nú sjást þess merki, að sókninni
sé stefnt að ákveðnum mark-
miðum og tekin upp skipulegri
vinnubrögð til þess aö ná þeim .
Jafnframt lita menn á málið
frá fleiri hliðum og sjá, að land-
nýtingin sjálf er ein hlið þess.
Starfandi er nefnd sérfróðra
mánna til þess að kanna þessi
mál saman og gefa bendingar.
Ný náttúruverndarlög eru spor i
rétta átt. Náttúruverndarþing,
þar sem sjónarmiðum er stefnt
saman til skynsamlegrar sam-
fylkingar að yfirveguðum mark-
miðum, er komið á laggir og
orðiðað fastri stofnun. Hér eftir
ætti að verða greiðari leið og
skjótfarnari til ráðstafana, sem
gerðar séu i tima til björgunar
náttúruverðmætum. Eitt er vist,
aðalveg ný sjónarmið hafa þegar
unnið sér viðurkenningu, og
ýmsir hlutir, sem hafa gerzt,
gerast ekki aftur.
Laxár-
og AAývatns-
svæðið
Atök um virkjanir i Laxá og
mannvirkjagerð við Mývatn
hafa veriö i brennipunkti sið-
ustu missiri og leitt af sér hat-
rammari og illvigari deilu, en
þekkzt hefur áður um þau mál.
Vonir standa til, að einhvers
konar sættir takist fyrir milli-
göngu rikisvaldsins um virkjana-
deiluna sjálfa, en jafnframt
verður ljósara, að þetta mál er
miklu stærra og viðtækara.
Þaö kom greinilega fram á
fundi, sem náttúrufræðinemar I
Háskólanum og stúdentafélagiö
Verðandi efndu til um verndun
Laxár- og Mývatnssvæðisins á
dögunum, þar sem rætt var um
þetta mál allt i stærri hring en
oftast áður.
Þar kom fram, og var um það
sammæli, að Mývatns- og
Laxársvæðið væri alveg ein-
stakt lifriki hér á landi og ætti
sér vart hliðstæðu á sömu
breiddargráðu á norðurhveli.
Þessi náttúruverðmæti mundu
tortimast, ef ekki væru gerðar
alveg sérstakar ráðstafanir i
sambúð manna og tækni við það.
Meðvaxandi fólksfjölda þar, og
svo tilkomu nýrra mengunarefna
i fylgd mannsins, kæmu miklar
hættur til. Oliunotkun þar til
kyndingar og iðnaðar væri þessu
lifriki sifelld og yfirþyrmandi
hætta. Gera yrði sérstakar ráð-
stafanir til hreinsunar frá-
rennslisefna. Heitt jarðvatn til
að mynda úr hitaveitu eöa frá
rafmagnsstöð stofnaði Mývatni
og lifkeöju þess i bráða hættu.
Verndun Mývatns- og Laxár-
svæðisins er ekki aðeins fólgin i
þvi að bægja frá stórvirkjunum
eða fullvirkjun með vatnaflutn-
ingum og stiflum, heldur I al-
hliða ogviðtækum ráðstöfunum,
byggðum á visindalegum rann-
sóknum.
Um þetta voru ræðumenn á
fundinum ýmist alveg sammála,
eða það átti sér mjög sterka for-
mælendur, og það mun samdóma
álit náttúrufræðinga.
Þegar Laxárdeilan er leyst,
sem vonandi verður á þessu ári,
er næst að setja lög eða reglur
um þetta sérstæða náttúrusvæöi.
Þær reglur verður að samræma
eölilegri búsetu fólks I Mývatns-
sveit og hafa það með öllum
ráðum, enda mun fólkið við Laxá
hafa fullan vilja og skilning á
þessu. Siðan verður að koma upp
rannsóknarstöð og eftirliti á
svæðinu, þar sem visindamenn
geta fylgzt með þvi, sem þar er aö
gerast i náttúrunni, komið i veg
fyrir mistök og uppgvötvaö
hættur á frumstigi, svo að ráðrúm
gefist til þess að girða fyrir illar
afleiðingar.
Þetta er ekki aðeins mál fólks-
ins, sem býr á þessum slóðum,
heldur þjóðarinnar allrar, og
þess vegna verður hún i heild að
bera eðlilegan hlut kostnaðar við
þessa varðstöðu, og ibúum
svæðisins þarf að bæta þaö upp, ef
áþí leggst kostnaður vegna
varnarráöstafana og er um fram
það sem fólk annars staðar
verður aö þola.
Ráðstafanir til náttúruverndar
þarf auðvitað að gera miklu
viðar, þótt dæmið hafi hér verið
tekiö þarna vegna þess, hve um-
rætt það er um þessar mundir.
—AK