Tíminn - 18.05.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Fimmtudagur 25. mai 1972.
Jón Sveinsson:
Fiskræktin í
Lárósi
Hér á myndinni er Jón Sveinsson (i
ans um, hvernig hafi til tekizt, og
hver árangurinn sé. Svar mitt i eins
stuttu máli og mér er unnt að hafa,
er á þessa leið:
t fyrsta lagi:
Myndazt hefur með stiflugerð-
inni 165 hektara uppistaða, með
mestu dýpi 11 metrar, og með
reglubundinni sjóblöndun með inn-
streymi sjávar.
t öðru lagi:
Framleiðslugeta vatnsuppistöð
unnar er mjög góð, eins og fram
hefur komið. Vaxtarhraði mikill á
seiðum. Inn i lónið koma með sjón-
um ýms sölt, fosfór og köfnunar-
efni, en sjórinn er mjög auðugur af
þessum grundvallarefnum, fyrir
lifið i sjó og vötnum, auk þessa ber-
ast alltaf inn svif, marfló, hornsili
og fl. æti. Stundum i mjög stórum
stil, á heitum sólardegi verður
vatnið grænleitt af svifþörungum.
Mýfluga hefur aukizt gifurlega eft-
ir að vátnið kom til. Marflóin er þó
undirstaða fæðunnar i vatninu.
Með botnprufum hefur komið i ljós,
að fjögur til ellefu þúsund lifverur
eru i hverjum fermetra.
t þriðja lagi:
Frjáls hrygning hefir átt sér stað
undanfarin ár, bæði við lækjar-
ósana og i lækjunum sjálfum, er
þar um að ræða lax, sem við höfum
sleppt inn frjálsum, þegar hann
kom frá sjó og lax, sem sleppur inn
ótalinn.
Lifsskilyrði fyrir kviðpokaseiðin
virðast góð. Þvi til sönnunar er
m.a. hinn mikli fjöldi seiða, sem
kemur undan vetri og er þá af
stærðinni 4-7 sentimetrar. Þau
sjást bezt að sumarlagi, þegar veð-
ur er stillt og flugan er á ferðinni.
Ennfremur hin góða endurheimta á
laxi sérstaklega s.l. sumar. En þar
en hann hefir aukizt mjög á öllu
vatnasvæðinu og vaxtaraukning er
mikil. Sama er að segja um laxa-
seiðin. Meðal vaxtarhraði laxa-
seiðanna viröist vera samkvæmt
upplýsingum, sem fengizt hafa,
með merkingum og hreistur-
rannsóknum Veiðimálastofnunar-
innar, td. eftir að sjógöngustærð er
náð, 11 og hálfur til 16 sentimetrar
á lengd. Miðað við 14 mánaða dvöl i
vatninu, hefir lengdin verið 49
sentimetrar og 1300 grömm. En
þyngd sjógönguseiða er um 20
grömm og er þvi þyngdaraukning
60 föld, sem gerist á 14 mánuðum
eins og áður segir. Til samanburð-
ar má taka laxaseiði, sem fór til
sjávar, og kom, sem kynþroska lax
eftir 14 og hálfs mánaðar dvöl i sjó.
Sá lax var 54 sentimetrar að lengd
og 2.100 grömm á þyngd. Lengdar-
aukning er 42 sentimetrar á móti 33
sentimetrum hjá vatnalaxinum og
þyngdaraukning 2083 grömm á
móti 1280 grömmum hjá vatna-
laxinum.
Á undanförnum fimm árum hafa
verið teknar i athuganaskyni rúm-
lega 2 þúsund bleikjur af ýmsum
stærðum. Hefir komið i ljós, að
bleikjan grandar ekki laxaseiðum
nema i undantekningartilfellum,
og helzt þegar verið er að dreifa
kviðpokaseiðum i vatnasvæðið.
Það hefur verið gert á timabilinu
20. til 28. júni, litillega hefir orðið
vart við urriða, og leggjum við
kapp á að fjarlægja hann, vegna
þess að i nokkrum tilfellum hafa
fundizt seiði i maga hans. Undan-
farin ár hafa fundizt laxahrogn i
bleikjumögum, sem bleikjur hafa
grafið upp á hrygingarsvæðum lax-
Undantekningarlitið hefir mikið
æti verið i mögum þess mikla
fjölda fisks og seiða, sem tekinn
hefur verið til athugunar, en það
hefir verið gert árið um kring,
nema þegar is hindrar slikt.
Hreisturssýni hafa verið tekin,
fiskarnir vegnir og mældir og þess-
ar upplýsingar sendar veiðimála-
stofnuninni.
Tilgangur og markmiö.
1. Með stiflugerðinni i Lárósi var
stefnt að þvi meðal annars: að fá
stóra vatnsuppistöðu með mögu-
leika á uppeldi seiða i stórúm stil.
2. Að hafa möguleika á að blanda
vatnið með sjó til að örva og bæta
uppeldisskilyrðin i frjálsri náttúr-
unni.
3. AÐ hafa mikinn hluta vatnsins
algjörlega ferskan m.a. vegna
hrygnandi laxa við náttúruleg skil-
yrði þ.e. frjáls hrygning og vegna
útsetningar á kviðpokaseiðum,
sem verða að hafa skilyrði við sitt
hæfi fyrst i stað.
4. Aðvera sem næst sjó til að auð-
velda ferð sjógönguseiðanna út á
afréttinn, og inn aftur sem fullorð-
ins og kynþroska lax, að lokinni
dvöl sinni i hafinu.
5. Að fá aðstöðu til að velja úr
endurheimtum laxi þá beztu til
klaksins bæði, hvað stærð snertir,
hvað endurheimtur varðar, og
fleiri erfðaeiginleika, sem sótzt er
eftir.
6. Að fá aðstöðu til að geta selt
hrogn, bæði nýfrjógvuð og eins á
augnhrognastiginu sem og seiði til
stuðnings laxræktun i landinu.
7. Að skapa aðstöðu til stangar-
veiði.
Eftir þessa upptalningu á nokkr-
um helztu undirstöðuatriðum i upp-
byggingu Lárósstöðvarinnar, hefir
sennilega vaknaö forvitni lesand-
Látravik i Eyrarsveit er á noröan
verðu Snæfellsnesi umlukt fjöllum
á þrjá vegu, með Búlandshöfðann
vestast, Vikurfjallið að sunnan,
Brimlárhöfða austast. I suðri
blasir við hið sérkennilega Kirkju-
fell og Mýrarhyrnan með sinum
hvössu hyrnum og ókleifu en skrúð-
grænu hamrastöllum, en
Helgrindur snæviþaktar og hrika
legar gnæfa þó hæst þessara fögru
fjalla.
í norðri blasir við Breiðafjöröur
opinn, norðan hans Barðastrandar-
fjöllin i bláma fjarlægðarinnar.
☆
Lárvaðall er hér við sjóinn með
300metra breiðum ósi (Lárós),sem
féll út með austurlandinu. Vaðalinn
er annars afskorinn frá sjó með
sand- og malarrifi, hinu sérkenni-
lega Vikurrifi, sem er 1 og hálfur
kilómeter á lengd. í aldaraðir hefur
sjórinn og straumar hans séö um
flutning á byggingarefni i rifið, frá
vestri til austurs. Þessum efnis-
flutningum er enn haldið áfram.
Rifið er landfast að vestan en
teygir sig i austur heim undir
Brimlárhöfðann og endar i mjórri
totu 300 metra frá höfðanum, en við
tók Lárós, sem nú hefir verið lokað
með 300 metra grjót- og jarðvegs-
garði. Botnlag i sjálfum vaðlinum
er þéttur sandur, leirblandaður á
litlum afmörkuðum svæðum, en
jarðvegur á landi er aðallega
skriður og lækjarframburður. Allt,
land að vaðlinum er gróið grasi.
☆
Fjöll upp af Látravikinni eru
hæst um 700 metrar, en að mest.u
um 400 til 500 metrar yfir sjó.
Vatnasvæöi Látravikur er um 15
ferkilómetrar og liggur tiltölulega
hátt, en lækir og ár koma bratt
ofan af hálendingu og falla stutt á
láglendi. Likt er um flestar árnar á
norðanverðu Snæfellsnesi.
Aætlað lágmarksvatnsrennsli af
vatnasvæðinu er yfir tveir tenings-
metrar á, sekúndu. Flatarmál
Lárvaðals er um 1,65 ferkilómetrar
eða 165 hektarar. Til samanburðar
má nefna Meðalfellsvatn i Kjós,
sem er um 180 hektarar að flatar-
máli. Til viðbótar þessu ræktunar-
svæði er ytra lónið, sem varð til
eftir að stiflugerðinni lauk i
Lárósnum. Flatarmál þess er um
5 hektarar. Allt vatnsrennsli úr
innra lóninu fer um þetta lón á leið
sinni til sjávar um ósinn, sem er nú
i um það bil 800 til 1100 metra
fjarlægð frá stiflugarðinum.
☆
Undirbúningur að stöð til fiski-
halds og fiskiræktar hófum við
Ingólfur Bjarnason 1963, eftir að
hafa athugað staðhætti, og
sannfærzt um, að með stiflugerð i
Lárósi með tilheyrandi flóðgátt
værú þarna hagstæð skilyrði til
fiskiræktar samhliða i fersku og i
sjóblönduöu vatni.
Nauðsynlegum undirbúningi var
lokið, en meðal annars fólst hann i
þvi, að við festum kaup á þremur
eyðijörðum, sem áttu land að
Lárvaðli. A fjórðu jörðinni, sem
keypt var bjó einyrki, sem kominn
var að þvi að hætta búskap.
Fyrrihluta árs 1963 fóru fram
mælingar, teikningar gerðar og
kostnaðaráætlun, með lýsingu, sem
verkfræðingarnir Guðmundur
Gunnarsson, og Þór Aðalsteinsson
önnuðust, en veiðimálastjóri sam-
þykkti siðar.
Hinn 23. mai 1965 var stofnað
veiðfélag um vatnasvæðið
samkvæmt lögum um lax- og
silungsveiði.
Framkvæmdir við stiflun Lárdss
hófust um mánaðarmótin mai-júni
sama ár (1965) með byggingu flóð-
gáttar, ásamt tvöföldum gildru
búnaði og yfirfalli, allt úr járn-
bentri steinsteypu, 15 og hálfur
metri að lengd, auk steyptra skjól-
og tengigarða, sem eru 25 metra
langir.
Að þessu loknu hófst bygging
sjálfs stiflugarðsins, sem er 300
metra langur, mesta hæð garðsins
er um 17 metrar og mesta breidd
við rótina um 30 metrar. Efnið i
garðinn var tekið úr grjótskriðum
beggja vegna vaðalsins. Sjálft
Vikurrifið var hækkað um allt að
2,4 metra. Stiflugerðinni lauk 17.
nóv.
Við efnistökuna var notaður stór
Loran-krani og jarðýta, en 9 til 12
vörubilar önnuðust aksturinn. Frá
byrjun júnimánaðar til 15.
nóvember var unnið samfellt, þar
til verkinu var lokið, og má segja,
að nokkuð hafi verið farið að reyna
á þolrifin i okkur félögum, mér og
Ingólfi, enda ýmsir erfiðleikar d að
fá lán til framkvæmdanna, þrátt
fyrir trygg fasteignaveð, sem við
buðum fram.
Til að létta róðurinn með
áframhaldið, eftir að stiflugerðinni
lauk, var stofnað hlutafélag,
Fiskiræktarfélagið Látravik og
hefur það siöan annazt reksturinn.
Þess má geta svona i leiðinni, að i
félagsskapnum eru menn úr 36
starfshópum hérlendis og þar á
meðal bændur og veiðiréttar-
eigendur. Hluthafarnir eru nú um
200 talsins, áhugamenn um fiski-
rækt og stangarveiði.
☆
Um sjálfa ræktunina má segja
frá þvi, að fyrstu laxaseiðin voru
sett upp úr 20 júni 1964 i lækina,
sem renna i Lárvaðal. Voru þetta
30 þúsund sumaralin seiði, næsta
sumar settum við út 10 þúsund
samskonar seiði á sömu slóðir.
Eftir að stiflugerðinni lauk i
nóvember 1965 eins og áður var
sagt frá, og 165 hektara vatnsuppi-
staðan orðin staöreynd, hófst út-
settning laxaseiða af
sjógöngustærð. Fyrstu 12 þúsund
og fimm hundruð seiðin voru sett út
i Lárvatn 21. mai. 1966 Af þeim
voru 600 merkt með
Carlinmerkjum, og sá Veiðimála
stofnunin um það. Þetta sumar
voru samtals 64 þúsund og þrjú
hundruð sjógönguseiði og um 80
þúsund sumaralin laxaseiði sett út i
vatnasvæði Fiskiræktar
stöðvarinnar. Frá þeim tima hafa
árlega verið sett út seiði, eins og
við höfum haft bolmagn til, og skal
ég siðar i þessu ágripi greina stutt-
lega frá þvi.
☆
Fyrstu endurheimtu laxarnir
veiddust 1. og 6. september i net
inni i vaíninu, en flóðgáttin og
gildrur voru þá ekki komnar i
gagnið og komu ekki til sögunnar
fyrr en 1967. Laxarnir höfðu sam-
kvæmt hreistursprófun Veiðimála-
stofnunar veriðeitt ár i sjó, og vigt-
uðu um sex pund. Til gamans má
geta þess, að fyrsti laxinn er
geymdur i formalinblöndu til
minningar um upphaf starfsins.
Um haustið 1966 hrygndu fyrstu
laxarnir i vatninu við lækjarósana
og i lækjunum sjálfum, og er svo
enn. .
☆
Til þess að geta fylgzt með
þroska seiðanna höfum við lagt sil-
unganet i ytra og innra lónið. Um
leið fást upplýsingar um silunginn,
Unglax veiddur 27. aprll, 1969, 49 cm og 1150 grömm, hafði aldrei fariö til sjávar, oröinn kynþroska inn i
Lárvatni.
Þrír Láróslaxar, endurheimtir 11. á
pund, allir höföu dvaliö eitt ár I sj<