Tíminn - 27.06.1972, Qupperneq 11

TÍMINN
Þriðjudagur 27. júni 1972
Þriðjudagur 27. júni 1972
TÍMINN
11
WY
K 57
Robert Fischer
sérstæðasti skákmaður sögunnar
„Rússar kusu að einvfgið um
heimsmeistaratitilinn i skúk yrði
haldinn ú islandi vegna þess að
þeir vita að Spasski tapar. Það er
ekki hægt að sjónvarpa heinl frú
islandi til Handarikjanna ug
Kvrópu, ng það kcmur Itússum
vel þvi þeir vilja lúta ófarir sinar
liggja scm mest i þagnargildi.”
Svo fórust handariska skákmeist-
aranum orð i viðlaii við handa-
riska hlaðið I.ife fyrir sköinmu.
Við ÍslíTiíiÍiigar gestgjafar hans
fáurn lika heldur slæma útreið hjá
lionum þar. llann segir aðstæður
engan veginn nógu góðar hér til
að lialda skákeinvigi á horð við
viðureign þeirra Spasskis. Knn-
fremur að (iuðmundur (>. Þór-
arinsson formaður Skáksam-
hands islands hafi talað illa um
sig i hlöðum og að það sé mesta
i'rekja af Islendingum að krefjast
þess að hann tefli hér vitandi að
hann vilji það ckki.
Þessi viðbrögð Fischers gefa
mönnum ef til vill heldur nei-
kvæða mynd af honum og er hún
þó engan vegin rétt. Hann er sér-
kennilegur maður. Rikur þáttur i
fari hans er mikill keppnisandi.
Það er sama hvorl hann þreytir
skák við einhvern stórmeistarann
l'élaga sinn, syndir kappsund,
spilar borötennis, eða teflir við
skákmann, sem stendur honum
að baki. Hann géfur sig allan i
keppnina með iskaldri einbeitni,
og það er honum hrein ástriða að
sigra keppinautinn.
I öðru blaðaviðtali var hann
spurður hvers hann nyti bezt i
skákinni. Fischer hafði verið fá-
orður við blaðamanninn, en nú
lifnaði yl'ir honum og hann svar-
aði: „Þegar ég finn að sjálfs-
trausl andstæðingsins fer að gefa
sig” . „Þú átt við þegar þú héldur
honum i kverkatökum og
..."Fischer: „Það er einmitt sú
tilfinning, sem ég er að tala um”.
En kynnumst nú Hobert
Fischer dálitið nánar. Hann
l'æddisl i Chicago, Ilinois, 9. marz
1942. Faðir hans, þýzkur eðlis-
fræðingur og móðir hans, sem
siðar gerðist hjúkrunarkona,
skildu þegar hann var tveggja
ára gamall. Systir hans Joan,
sem er sex árum eldri, gætti hans
eftir að fjöiskyldan flutti til
Brooklyn og móðir þeirra vann
úti. Dag nokkurn keypti hún
handa honum ódýrt taflborð og
menn i sælgætisbúðinni á ngesta
horni. Þa.u 'jridli sér löngum við
'hvers kyns spil og þrautir. Og
manntafl var næstum það eina,
sem þau höfðu ekki prófað. Þau
lærðu mannganginn eftir leiðar-
visi, sem fylgdi taflinu. „1 fyrstu
fannst mér skák vera eins og
hvert annað spil, aðeins svolitiö
llóknara”, sagði Róbert.
Svo komst Roberl yfir gamla
skákbók og „eítir það svaraði
hann ekki þegar á hann var yrl”,
að þvi er móðir hans segir. Arið
1951 tók Robert þátt i fjöltefli i
bókasafninu i nágrenni heimilis
sins i Brooklyn. Skozkur skák-
meistari tefldi þar við 30 manns
og þ.á.m. Robert, sem hann sigr-
aði á 15 minútum. Ritari skák-
klúbbs Brooklyn Carmine Nigro
var þarna staddur og var að
kenna syni sinum Tomma að
nal'ni að tefla og bauð Robert að
vera með. En hann var þá svo
miklu fljótari að læra en Tommi
litli að sá siðarnefndi hætti alveg.
Það var ekki ljóst hverjir hæfi-
leikar Roberts Fischers voru
þegar hann tók þátt i keppni
áhugamanna árið 1955. „Ég
missti móðinn og langaði bara til
að vera áhorfandi,!' sagði hann.
En Nigro taldi hann á að keppa og
Robert varð meðal þeirra neðstu
i keppninni. I júli sama ár fór
hann á unglingakeppni Banda-
rikjanna i Lineoln, Nebraska, og
hafnaði i 20.sæti af 26. Hann varð
svo sannarlega ekki snillingur á
einni nóttu.
Engu að siður var Robert
Fischer búinn að l'á skákbakteri-
una. Hann hafði litinn áhuga á
skólanámi. Þegar hann var i
Erasmus gagnfræðaskólanum
var hann klunnalegur, við-
kvæmur og einrænn, og oft jafn-
vel ruddalegur og andfélags-
legur. Skilnaður foreldra hans
var honum svo viðkvæmt mél, að
saklaus fyrirspurn um hvort faðir
hans hefði áhuga á að hann tefldi,
nægði til að spyrjandi varð frarú-
búða.róvinur Roberts.
Larry Evans fyrrum alþjóð-
legur stórmeistari, blaðamaður
og vinur Roberts kynntist honum
þegar hann var 13 ára og ný-
orðinn unglingameistari Banda-
rikjanna i skák. Þeir hittust á
skákmóti i Montreal og Robert
bað um far með Larry til New
York. „Ég hafði þá ekki hugmynd
um að farþegi minn yrði siðar
l'rægasti og furðulegasti skák-
maður sögunnar, sagði Larry.
„A allri þessari löngu ökuferð
varð honum tæplega litið út um
bilrúðuna á landslagið. Og hann
vildi aðeins tala um skák, skák og
aftur skák. Meðan augun á mér
voru fest á veginum framundan
dembdi hann yfir mig spurn-
ingum um tæknileg vandamál og
við ræddum „blindandi” flókn-
ustu skákir og kölluðum einstaka
leiki fram i hugann. Strax á
þessum tima var augljóst að
skákin átti Robert allan og að
hann var staðráðinn i að skara
fram úr i henni.”
„Ég helga skákinni 98% starfs-
orku minnar”, sagði Robert sjálf-
ur einhverju sinni. „Aðrir aðeins
2%. Leyndardómurinn er að leika
aldrei fyrr en maður hefur skilið
stöðuna.” Larry varð á að hugsa
hvað yrði þegar Robert uppgötv-
aði að fleira væri til i heiminum
en skák.
Kannski væri heimurinn betri
ef allir hefðu eins mikla ást á
starfi sinu og Robert i skákinni.
Flestir beztu skákmenn Banda-
rikjanna hafa orðið að setja
hömlur á skákástriðuna vegna
þess að ekki er hægt að hafa hana
að lifibrauði. 1 Sovétrikjunum
hins vegar fá stórmeistarar lif-
eyri. Efnilegir ungir skákmenn
Tilbúinn til orustu. Robcrt virðir fyrir sér skákborðið i upphafi áskorendakeppninnar
scm úr þvi fékkst skorið að hann keppti við Boris Spasski um heiinsineistaratitilinn.
eru hvattir og menntaðir af rik-
inu. Meistarar njóta markvissrar
þjálTunar fyrir mikilvæg skákmót
rétt eins og hnefaleikarmenn
fyrir keppni. Og hvenær sem
skákmeistarar sýna sig opinber-
lega bvrnast urn þá aðdáendur,
sem biðja um eiginhandarárit-
anir þeirra.
t Bandarikjunum eru skákhæfi-
leikar eins og jurt, sem vex upp á
milli gangstéttahellna.
Bobby er sjálfmenntaður skák-
maður, furðuleg tilviljun, hann er
ekki orðinn til vegna stuðnings
nokkurs kerfis eða hugsjóna.
Vinir jafnt sem ókunnugir hafa
alla tið verið ósparir á ráð honum
til handa: „Sóaðu ekki ævinni i
tómstundaiðju.þú verður að fá þér
eitthvert gagnlegt starf.. . Skák-
menn lepja dauðann úr skel...”
En Bobby var ósveigjanlegur.
Hann hætti i skóla 16 ára og helg-
aði sig eina hugðarefni sinu.
Nýlega sendi velunnari Robert
1.200 dollara ávisun. Hann þáði
hana hikandi, en sendi þakkar,-
bréf þess efnis að i framtiðinni
skyldi gefandinn styðja unga
skákmenn, sem ættu erfitt upp-
dráttar. Annar mannvinur,
Maurice Kasper, sagði Robert að
hann skyldi kaupa handa honum
hlutabréf og verðbréf. „Hver er
munurinn á verðbréfum og hluta-
bréfum?” spurði þá Bobby.
Við lifum á öld sérhæfingar-
innar og allir.sem ná verulegum
árangri i einhverri grein eiga á
hættu að verða takmarkaðir á
öðrum sviðum. „Að leika billjard
vel er merki um að æskuárunum
hafi verið illa varið”, segir i
skrýtlu. Þótt Robert Fischer hafi
komið til flestra landa heims og
snætt við borð þjóðhöfðingja,
harmar hann oft skort sinn á
almennri menntun. „Þegar ég hef
unnið heimsmeistaratitilinn get
ég farið að hugsa um að þroska
mig á öðrum sviðum ” segir
hann.
Eftir að Robert hafði hlotið titil
Bandarikjameistara 1958 fór
hann til Portoroz i Júgóslaviu á
millisvæðamótið, þar sem hann
varð stórmeistari 15 ára gamall.
Þetta var fyrsta skrefið i átt til
heimsmeistaratignar. Júgóslav-
nesk sjónvarpsstöð bauð honum
og systur hans i ferð til Moskvu i
leiðinni. Bobby hélt til i skák-
klúbbnum i tvær vikur i þeirri von
að hitta fyrir einhverja helztu
meistara Sovétmanna. En i stað-
inn var hann kynntur fyrir enda-
lausri röð af iþróttahetjum, lyft-
ingamönnum, fimleikamönnum,
fótboltaköppum, — og honum
leiddust þeir allir. 1 Rússlandi er
skák hluti af gamalgróinni menn-
ingu, og skeytingarleysi Roberts
um menningarleg efni, fór i taug-
arnar á gestgjöfum hans. Þeim
geðjaðist ekki að Robert Fischer.
Seinna þetta sama ár fékk Ro-
bert marga sina beztu stuðnings-
menn upp á móti sér með þvi að
neita að tefla fyrir Bandarikin i
Olympiukeppninni i Múnchen i
Þýzkalandi. Hann neitaði að gefa
Sammy Reshevsky eftir að tefla á
fyrsta borði, en Sammy var eftir-
læti eldri skákunnenda banda-
riskra.
1960 hlekkjaði móðir Roberts
sig við hliðið fyrir utan Hvita
húsið og fór i hungurverkfall til að
vekja athygli á þörfinni fyrir fé til
að kosta bandariska skákmenn á
næsta Ölympiumót i Leipzig. Að
venju fengust peningarnir frá
efnuðum skákáhugamönnum.
Robert stóð sig vel á fyrsta borði
og sovézki heimsmeistarinn
Mikael Tal slapp með naum-
indum ósigraður, og sat uppi með
jafntefli. Reshevsky tefldi ekki i
liði Bandarikjanna i þetta sinn.
Robert fyrirvarð sig mjög fyrir
herskáa framkomu móður
sinnar. Skömmu siðar tók hún
þátt i friðargöngu hugsjónafófks
og giftist siðan einum göngu-
manna. Systir hans Joan, há-
vaxin, lagleg, viðkvæm stúlka
giftist visindamanni og flutti til
Kaliforniu. Robert lifði nú ein-
setumannslifi ; ibúö þeirra i New
York, umkringdur skákbókum og
einföldum rafeindatækjum, sem
hann vann við sér til dægrastytt-
ingar. Hann svaf frameftir á dag-
inn, las 50 erlend skákrit á mán-
uði, lagði stund á lófalestur,
hlustaði á „rock and roll” tónlist,
synti og lék tennis.
Arið 1961 lagði frú Jacúeline
Piatigorsky fram 8.000 dollara i
verðlaun á skákmóti þar sepn þeir
áttust við Fischer og Reshevsky.
Nú átti loks að fást úr þvi skbrið,
hvor væri betri skákmaður.
Róbert var sigur vís þegar hann
tapaði einviginu með þvi að koma
ekki til keppni i 12. skákinni.
Henni hafði verið frestað frá
laugardagskvöldi til sunnudags-
morguns, svo að frú Piatigorsky
gæti hlýtt á tónleika eiginmanns
sins sellósnillingsins Gregors
Piatgorsky. Bobby er enginn
morgunhani og bað um að skákin
yrði siðdegis á sunnudag, þvi
hann ætti illt með að tefla á
morgnana. En Reshevsky neitaði
að taka frestun til greina. Rit-
stjóri Chess Life misst atvinnuna
fyrir að taka hanzkann upp fyrir
Robert i þessu máli.
Robert sættist við frú Piati-
gorsky, en um langt voru hann og
Reshevsky svarnir fjandmenn
eftir þetta.
Heillyndi Roberts hefur stundum
orðið honum dýrt, en barátta
hans við ráðamenn i skák og
kröfur hans um betri taflskilyrði
hafa orðið mjög til bóta, fyrir
skákmenn um allan heim. Hann
er ákveðinn i þvi, að ekki verði
komiðfram við skákmenn eins og
hverja aðra ræfla.
1967 bað Rainier fursti um að fá
tvo bandariska stórmeistara til
að keppa á alþjóðlegu móti i
Monakko. Hann setti eitt skilyrði,
annar átti að vera Robert
Fischer. Robert sigraði, en varð
óvinsæll fyrir að koma frsm c'ihs
og prim'2'donna. Tveim árum
siðar bað Rainer enn um tvo
skákmeistara. Aftur var eitt
skilyrði, og i þetta sinn, að Robert
Fischer kæmi ekki.
Arið 1968 á Olympiumótinu i
Luganó i Sviss var kröfum hans
um sérstaka lýsingu og sérher-
bergi til að tefla i hafnað. Robert
varð svo gramur, að hann yfirgaf
bandariska liðið og hugði á
hefndir, ef hann þá nokkurn tima
sneri aftur. Hann heimsótti
móður sina i Þýzkalandi, þar sem
hún lagði stund á læknisfræði.
Siðan fór hann til Los Angeles og
tefldi ekki á mótum i 18 mánuði.
Hann gleypti i sig skákrit sem
fyrr, lærði jafnvel slangur i
spönsku, þýzku, serbókróatisku,
og rússnesku á leiðihni. Hann um-
gekkst enga. Stundum hlýtur
hann að hafa óskað sér að hann
ætti rafmagnsheila sem tefldi
skák.
Árið 1970 fékkst Bobby úr út-
legðinni til að taka þátt i miklum
skákviðburði, keppni Sovétrikj-
anna og annarra landa. 10 beztu
Sovétskákmennirnir áttu að tefla
við 10 beztu skákmenn annarra
landa heims i Júgóslaviu. Honum
var boðið að tefla á fyrsta borði
gegn Rússum, en hann hafnaði i
fyrstu. 23 skilyrði voru uppfyllt til
að gera honum til hæfis, allt frá
banni gegn ljósmyndurum til sér-
stakrar lýsingar. En málið fór að
vandast þegar til Belgrad kom.
Bent Larsen hótaði að draga sig i
hlé ef hann fengi ekki að tefla á
fyrsta borði. öllum til undrunar
samþykkt Robert að tefla á öðru
borði. Hann leiddi andstæðinga
Sovétrikjanna næstum til sigurs
með þvi að sigra Petrosjan 3-1.
Upp frá þessu varð hver sigur
hans minnisvarði á leið hans til
siaukinnar frægðar.
Skákmeistari verður að búa
yfir hugrekki, árásarhneigð og
einnig þoli. Rannsóknir hafa leitt
i i’ÍS áb venjuleg keppnisskák,
sem stendur yfir i um fimm
klukkustundir, er eins mikil
likamleg áreynsla og fótbolti eða
hnefaleikar. Oft liður yfir skák-
menn i keppni og einu sinni lézt
stórmeistari á skákmóti.
Það er ekki óalgengt að skák-
menn léttist um 2 —
einni skák, og hversu mikið sem
þeir borða á milli léttast þeir
venjulega um a.m.k. 7-8 kiló i 12
skáka keppni. Það þarf þvi meira
en litið þrek i 24 skáka heims-
meistarakeppni eins og þá, sem
nú stendur fyrir dyrum hér i
Reykjavik, sem stendur yfir i 75
daga og allur heimurinn fylgist
með.
„1 öðrum löndum er ég þekktari
en Joe Namath (knattspyrnu-
maður). 1 Bandarikjunum er ég
ekki neitt neitt”, sagði Robert
Fischer eitt sinn i gremju sinni
yfir þvi hve skák er litils metin i
landi hans. Þetta er að breytast
og hann er farinn að kynnast
frægðinni. Skák hans við Petros-
jan var slegið upp með striðs-
lestri i blöðum i Buenos Aires og
smæstu sérvizkuatriðum hans
var lýst út i æsar. Ef til vill verður
enginn snillingur án sérvizku.
Þegar Bobby var spurður hvort
hann væri slikur, svaraði hann:
„Það er aðeins orð. Hvað merkir
það eiginlega? Ef ég vinn, er ég
snillingur. Ef ekki, er ég það ekki.
Ef Robert sigrar Spasski munu
Sovétmenn finna til meiri auð-
mýkingar en Bandarikjamenn
stolts, af þvi að skák er ekki
þjóðariþrótt i Bandarikjunum.
En hvort sem hann sigrar eða
ekki verðskuldar Fischer aðdáun
þvi hann hefur barizt einn upp á
tindinn.
Hann er sérkennilegasti, óbil-
gjarnasti, einrænasti og sjálf-
stæðasti skákmaður sögunnar, og
enginn skákmeistari er eins ein-
mana og hann. Frægðin mun
áreiðanlega breyta Fischer. En
hvernig?
SJ tók saman.
Robert Fischer kemur heim frá Portoroz i Júgóslaviu, 15 ára gamall stórmeistari.
rrwn-M
BATAR FYRIR SUMARIÐ
/
”unnaí Stfþ&Mávn h.f.
Suöurlandsbraut 16
Laugaveg 33 • Simi 35200
Hvcr verður næsti leikur?