Tíminn - 15.08.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Þriðjudagur 15. ágúst 1972
HELGI SIGURÐSSON SKRIFAR FRÁ ÞRÁNDHEIMI:

Ólafur helgi og Þormóður
Kolbrúnarskáld stíga
fram á sviðið á nýjan leik

Ilvaöa islendingur kannast
ekki viö nöfnin Hafursfjöröur,
Niöarós og Stiklastaöur? A
Stiklastaö I Noröur-Þrændalögum
viö Þrándheimsfjörö féll ölafur
konungur hetgi áriö 1«:10, þegar
hann reyndi aö endurheimta yfir-
ráö sín i Noregi.
ólafur digri, eins og hann var
kallaður meðal samtimamanna
sinna, kom til rikis árið 1015.
Hann langaði til að feta i fótspor
þeirra Haralds hárfagra og ólafs
Tryggvasonar og sameina landið
aftur i eina samstæða heild og
jafnframt vinna að útbreiðslu
kristinnar trúar. Hann mætti
mikilli andstöðu meðal bænda og
höfðingja, og þegar Knútur riki,
konungur Danmerkur og Eng-
lands, kom með flota sinn til Nor-
egs og krafðist stjórnartaum-
anna, varð Ólafur að flýja land.
Hann flúöi til Rússlands. Þegar
hann svo tveim árum seinna
reyndi að endurheimta yfirráð
sin, féll hann á Stiklastað fyrir
sameinuðum her bænda og höfð-
ingja. Ólafur hafði þrem dögum
áður lagt af stað frá Sviþjóð.
Þessa siðustu daga i lifi Ólafs
helga endurtaka Norðmenn ár
hvert. Þeir setja á svið leik undir
berum himni á Stiklastað og leika
þessa siðustu ævidaga konungs-
ins. En þar með er ekki öll sagan
sögð. Þeir ganga meira að segja
þessa tveggja daga leið frá Svi-
þjóð til Stiklastaðar. Þetta gerist
siðustu helgi júlimánaðar. Og i ár
var „Leikurinn um ólaf helga”
leikinn með pomp og prakt i
fimmtánda skipti. Ekki veit ég,
hvort leikararnir hafa gert neinn
sérsamning við veðurguðina,
nema sólin skartaði sinu fegursta
þennan sunnudag júlimánaðar.
Og þegar leikurinn hófst, var eins
og 900 árum væri svipt burt:
Allt i einu voru áhorfendur
staddir á bóndabænum Sul árið
1030, þar sem leikurinn gerist.
Bærinn Sul er efsti bær i Verdal
og var að fornu siðasta byggða
ból i Noregi á leið ferðamanna yf-
ir til Sviþjóðar. I islenzkum forn-
ritum er hann nefndur Súla i Ver-
dal og er ekki aðeins þekktur fyrir
það, að þar svaf ólafur helgi sina
hinztu nótt, heldur og vegna þess,
að þar sváfu þeir Hrafn og Gunn-
laugur ormstunga, rétt áður en
þeir böröust um Helgu hina fögru,
en þeir voru þá báðir á leið til Svi-
þjóðar. Bænum á Sul og útihúsun-
um er skemmtilega komið fyrir á
Stiklastað i afliðandi brekku og
skógurinn i baksýn gnæfir hátt i
loft séð frá áhorfendasætunum.
Þarna á sviðinu birtist nýr heim-
ur. Heimur, þar sem skoðanir
voru skiptar og niðurstaða ekki
fengin nema með orrustu. Þar
var ekki hægt að útkljá málið með
atkvæðagreiðslu, eins og um EF-
inngönguna. Góður leikur, bún-
ingar og eðlilegt umhverfi lögðust
á eitt um að endurskapa hið
gamla sjónarsvið. Meira að segja
hestarnir, sem notaðir voru,
gerðu sitt bezta, og einn þeirra lét
frá sér tað á mitt leiksviðið, eins
og ekkert væri.
,,Leikurinn um ólaf helga” er
eftir Ólaf Gullvág. Ólafur var
blaðamaður og leikritaskáld og
eftir hann liggja fjölmörg góð
leikrit.
Hér tekst honum vel að fella
saman i eina heild söng og dans.
Hann tekur efni viða að, en þó er
Snorri hans stoö og stytta. Hann
notar efni úr GyIfaginningu
óspart i söngvana og Jóstein
gamla lætur hann kveða upphaf
Gróttusöngva fyrir munn sér. En
Gróttusöngvarnir voru fyrir 1000
árum þekktir i allri hinni norrænu
byggð. Hann fléttar inn i leikinn
norska þjóðdansa, sem eru á viss-
an hátt ..þriðja vidd” leiksins.
Mörgum kann að koma þetta und-
arlega fyrir sjónir. Snorri nefnir
ekki þjóðdansa og það gera aðrir
sagnaritarar ekki heldur. En
hvað um Færeyingadansana?
Þeir eru af mörgum taldir vera
norskur arfur. Getur ekki verið,
að hinir norrænu sagnritarar hafi
ekki nefnt þessa þjóðdansa af
þeirri einföldu ástæðu, að þeir
voru of hversdagslegir?
Tvær af persónum leiksins, auk
ólafs helga, eru okkur tslending-
um vel kunnar. Annar er íslend-
ingurinn Þormóður Kolbrúnar-
skáld, en hinn er sænski skógar-
maðurinn Arnljótur gellini, sem
Grimur Thomsen hefur kynnt
fyrir okkur á eftirminnilegan
hátt. 1 leiknum liggur megin-
þunginn á kraftaverkum ólafs og
þeim lækningamátt, sem hann
hafði í sér fólginn. Hann reisir
upp kornið á akrinum á Sul þegar
hermenn hans höfðu troðið hann
niður. Hann læknar hugsjúka
stúlku á bænum, og Jósteinn
gamli, sem var blindur, fær sjón-
ina aftur, þegar hann strýkur
blóði Ólafs yfir augun.
En það er ekki leikritið sem
slikt, sem á erindi til okkar Is-
lendinga, heldur hugmyndin.
Það, að setja á svið svona leikrit
undir berum himni er stórkostleg
hugmynd út af fyrir sig. Maður
skyldi ætla, að aðsóknin á 1 eikinn
fa>ri stöðugt minnkandi, þar sem
sama leikritið er leikið ár eftir ár.
En svo er ekki. Heldur fjölgar
áhorfendum stöðugt og i ár sló að-
sóknin öll met. Þetta er orðin eins
konar hefð, sem margir ibúar
fylkisins hugsa til með fögnuði.
En það sem meira er, er,að þetta
er mikil skemmtun fyrir erlenda
ferðamenn, sem sækja hingað i
vaxandi mæli. Þetta hefur haft i
för með sér, að i dag er þessi
skemmtun nokkurs konar
skemmtanadagskrá i ferða-
mannaáætlunum.
„Sögugangan”, en svo nefnist
gönguferðin mikla frá Sviþjóð til
Stiklastaðar fer um 75 km. langa
leið, Kjörorð göngunnar er „Vilji
til heilsu". Hún er þvi ekki beint
gengin til minningar um Ólaf
helga, heldur er hún „trimm” i
söguformi. 1 ár gengu um 2000
manns þessa leið og i göngunni
gat að lita fólk af tólf mismunandi
þjóðerni. Þannig hefur hróður
þessa norska trimms borizt út
fyrir landsteinana. Eneiga þessir
atburðir eitthvert erindi til okk-
ar? Já, vissulega. Island er eins
og Noregur vaxandi ferðamanna-
land. Og sögueyjan okkar ber að
vissu leyti þyngri skyldu á herð-
um sér en Noregur. Við eigum
glæstari sögu, eins og flestum
þeim ferðamönnum, sem til Is-
lands leita, er kunnugt um. En i
hinn stað gerum við litið til að
miðla þeim af þessum nægta-
brunni sagnfræði og lista.
Væri ekki ráð að koma á fót
sliku útileiksviði, skrifa leikrit
um forna atburði og setja á svið.
Við gætum t.d. tekið fyrir eftir-
mál Njálsbrennu á Þingvöllum og
jafnvel gengið til Þingvalla frá
Bergþórshvoli.
Hugmyndin er stór og það þarf
marga til að hrinda henni i fram-
kvæmd. En vist er, að veðurguð-
irnir ættu ekki að vera nein ljón á
veginum. Við ættum að geta kom-
izt að samkomulagi við hin æðri
máttarvöld, einsog Norðmönnum
tekst það.
' r'
ólafur konungur helgi á hesti sinum.
óiafur konungur veitir ungri stúlku blessun sfna.

Þriöjudagur 15. ágúst 1972
TlMlNN
11
Allur hópurinn á Súlu i Veradal, þar sem Ólafur helgi svaf slna hinztu nótt.
Þormóöur Kolbrúnarskáld lætur gamminn geysa.
Sveinar ólafs viö drykkju og gleöi.
Dansaö á hiaöinu
Dr. Richard Beck:
Aðsópsmikill rit-
höfundur, sem
heldur vel í horfi
- Rödd vestan yfir álana -
A siðastliðnu hausti voru fimm-
tiu ár liðin sfðan fyrsta bók Guð-
mundarGislasonarHagalinlrithöf-
undar kom út. Var ég minntur á
þetta við lestur nýjustu bókar
hans, Úr Hamrafirði til Himin-
fjalla.sem einmitt kom út i fyrra-
haust, en barst mér i hendur ný-
lega.
Með ofangreint afmælisár
Hagalins i huga, minntist ég þess
einnig, að hann hóf rithöfundar-
feril sinn nokkrum árum áður en
fyrsta bók hans, Blindsker, kom
út austur á Seyðisfiröi haustið
1921. Hafði hann á þeim árum
(1917-1921) birt kvæði, blaða-
greinar og sögur i blöðum og
timaritum. En á þessum árum,
skólaárum okkar, sem þá vorum
ungir, var mikil gróska i islenzk-
um bókmenntum. Komu þá fram
á sjónarsviðið margir þeir rithöf-
undar og skáld, auk Hagalins, er
siðar, með verkum sinum i
bundnu máli og óbundnu, settu
varanlegan svip sinn á bók-
menntir vorar eins og kunnugt er.
Þá var gaman að lifa, og á ég þvi
djúpstæðar og hugþekkar minn-
ingar frá þeim vordögum ævi
minnar.
En rithöfundarferiil Hagalins
siðan fyrsta bók hans kom út er
jafn einstæður og gagnmerkur og
hann er áramargur orðinn, enda
hefur Hagalin um langt skeið
staðið i fremstu röð islenzkra
samtiðarhöfunda, og verið svo af-
kastamikill á þvi sviði, að furðu
sætir, ekki sizt þegar haft er i
huga, hve mörg önnur járn hann
hefir haft i eldinum samtimis.
Á siðustu árum hefir hann, auk
hinnar merku ævisögu Helga
Hermanns Eirikssonar ( Eldur er
be/.tur 1970) og fjölda ritgerða og
ritdóma, sent frá sér meiriháttar
skáldverk þar sem er skáldsagan
Márus á Valshamri og Meistari
Jón (1967), sem hlotið hefir ágæta
dóma kunnra islenzkra gagnrýn-
enda, og þar til viðbótar hið nýja
smásagnasafn sitt. Skáldsagan
kom út árið áður en Hagalin varð
sjötugur, en smásagnasafnið i
fyrrahaust, eins og áður getur, og
hafði hann þá þrjú ár yfir sjötugt.
Dáist ég mjög að þvi, hve
Hagalin heldur vel starfsorku
sinni, skapandi skáldgáfu og and-
legri reisn, og hefi þá sérstaklega
i huga ofannefnd skáldrit hans.
Það má þvi með sanni segja, að
sá vestfirzki sjómaður á yngri ár-
um haldi enn vel i horfi i rit-
mennskunni, að ekki sé dýpra
tekið i árinni.
t þvi sambandi má einnig á það
minna að það var ekki litið átak
af manni á hans aldri að færast
það i fang að undirbúa heilan
flokk fyrirlestra um islenzkar
bókmenntir og flytja þá við Há-
skóla tslands siðastliðinn vetur.
Þekki ég dálitið af eigin reynd,
hversu mikinn undirbúning slikt
starf útheimtir, og orku við sjálf-
an flutning slikra fyrirlestra. En
Hagalin hafði áður haft mikla
reynslu i ræðuhöldum, enda er
hann hinn málsnjallasti maður og
skörulegur i ræðuflutningi. Sé ég
einnig af blaðafrásögnum heiman
um haf, að fyrirlestrarnir hafa
verið vel sóttir og fallið i frjóa
jörð hjá áheyrendum. Rétti ég þvi
minum gamla og góða vini hlýja
hönd til þakka yfir hafið fyrir
þetta verk hans i þágu islenzkra
bókmennta.
Hverf ég þá að hinu nýja smá-
sagnasafni Hagalins Úr
Hamrafiröi til Himinfjalla, en
það inniheldur niu sögur, sem
ekki hafa verið prentaöar áöur.
Ég er þess fullviss eins og aörir
hafa gefiö i skyn, að engum, sem
les þessar sögur, muni leiðast
lestur þeirra.
Eins og i fjölmörgum fyrri
smásögum Hagaiins nýtur rik
kimnigáfa hans sin ágætlega i
mörgum þessum nýju sögum
hans, svo vel, að segja má, að
ekki hafi hún viða farið á meiri
kostum. Agæt dæmi þess i um-
ræddri bók eru sögurnar „Hálft á
landi oe hálft i sjó” og „Jeremias
úr kötlum”, hvor annarri
skemmtilegri. Svipað má einnig
segja um söguna „Vond ertu ver-
öld”. Skopskyggni Hagalins lýsir
sér einnig i sögunni „Launblót”
(Sögukorn um smælingja), þótt
hún sé öðrum þræði i alvarlegum
tón, og kemur þar fram, hve mik-
ill dýravinur höfundurinn er.
Ekki missir sagan
„Kontórlognið” heldur marksins
hvað skeyti skopsins snertir, en
þar er jafnframt undirstraumur
alvöru. Um allt er saga þessi hin
prýðilegasta .EnnþáiSterkari er þó
strengur alvörunnar i hinni
áhrifamiklu sögu „Ættarbikar-
inn”. Rökföst ádeilan á áfengis-
bölið, sem höfundur leggur sögu-
hetjunni i munn, er beinskeytt að
sama skapi.
Alvöru lifsins i kaldrænni mynd
er lýst átakanlega i sögunni
„Skylda konunnar”, en þó verður
áreiðanlega mörgum lesandan-
um rikari i huga að loknum lestri
fórnarlund konunnar, sem þar er
aðalsögupersónan.
En af þeim sögunum i þessari
bók Hagalins, þar sem alvaran
skipar öndvegi, mun fleiri en
þeim, er þetta ritar, verða minn-
isstæðastar „Hér veröur hann
ekki krossfestur” (Saga frá siðari
hluta átjándu aldar) upphafssaga
bókarinnar, og „Góði hirðirinn”,
lokasaga hennar. Þær eru sér um
svip og efni, en hvor annarri
áhrifameiri og fegurri i snjallri
meðferð höfundar.
Margar ágætar og eftirtektar-
verðar mannlýsingar eru i þess-
um smásögum Hagalins, og má
hið sama segja um umhverfis
lýsingarnar, sem bæði eru raun-
trúar og glöggar i senn. Ekki
bregzt honum heldur bogalistin
hyað málfarið snertir.
Og svo þetta að málslokum:
Það fer að vonum um mann, sem
stendur eins djúpum rótum og
Hagaiin gerir i sögu og menning-
arlegum jarðvegi hinnar islenzku
þjóðar, að hann kann vel að meta
þjóðræknislega og menningar-
lega viðleitni landa sinna vestan
hafsins og ber hinn hlýjasta hug
til þeirra. Er mér, til dæmis, enn i
fersku minni, hve hugur hans i
garð okkar Vestur-lslendinga'
kom fagurlega fram i snjallri
ræðu, sem ég heyrði hann flytja á
tsafirði lýðveldishátiðarsumarið
sögurika, og hins sama gætir
glögglega i ritgerðum hans og rit-
dómum. Hann hefir einnig á lið
inni tið sérstaklega átt itök i hug-
um fjölmargra landa sinna i
Vesturheimi, sem lesið hafa fleiri
eða færri af skáldsögum hans og
smásagnasöfnum, og einnig hafa
kynnzt fjölda af greinum hans og
ritgerðum i blöðum og timaritum
heiman um haf, og ennfremur
mörgum slikra ritsmiða hans i
vestur-islenzku blöðunum. Sama
máli mun einnig gegna um eigi
ófáa þeirra Vestur-íslendinga,
sem enn, góðu heilli, bera i brjósti
ást á islenzkum bókmenntum og
öðrum menningarerfðum vorum.
Með allt hið framanskráða i huga
sæmir þvi vel, að honum séu
sendar hlýjar kveðjur og þakkir
austur yfir álana.þegar liöin eru
fimmtiu ár frá þvi að hann sendi
frá sér fyrstu bók sina.