Fréttablaðið - 30.03.2004, Blaðsíða 14

Við Íslendingar höfum ekki sömureynslu af opnu og lýðræðislegu
samfélagi og nágrannaþjóðir okkar.
Mótun slíks samfélags hófst seinna á
Íslandi en annars staðar; ekki fyrr
en um þarsíðustu aldamót. Og eftir
skamman en efnilegan þroskatíma
kom bakkippur í þessa þróun í
kreppunni og á stríðsárunum. Sam-
bærilegt bakslag varð í flestöllum
nágrannalöndum okkar vegna
stríðsógnar og ótta við byltingu. En
þar sem þessar þjóðir bjuggu við
sterkari hefð fyrir borgaralegum
réttindum, margskiptu valdi, opinni
umræðu og fjölbreytileika í afstöðu
og skoðunum voru þær fljótari að
jafna sig. Þessi sérstaða Íslendinga
meðal nágranna sinna á sér ýmsar
birtingarmyndir. Ein þeirra kemur í
ljós í afstöðu fólks til fjölmiðla.
Það er útbreidd skoðun á Íslandi
að fjölmiðlar séu að dæma menn
þegar þeir fjalla um þá. Í sakamál-
um er það metið sem svo að þegar
fjölmiðlar segja frá handtöku til-
tekins manns eða rannsókn sem
hann gengst undir séu fjölmiðlar að
grípa fram fyrir hendur dómstóla og
kveða upp yfir manninum dóm um
sekt. Þegar fjölmiðlamenn malda í
móinn og segja að í fréttunum hafi
ekkert komið fram um sekt manns-
ins heldur aðeins greint frá hand-
töku og rannsókn er svarið einhvern
veginn á þá lund að það skipti engu
máli: með fréttinni sé maðurinn
gerður sekur. Þessi hugsun stenst að
sjálfsögðu enga skoðun. Í fyrsta lagi
gerir hún ráð fyrir alheimskum les-
endum sem gera engan greinarmun
á dómi og ásökun; nokkuð sem
ómögulegt er að komast hjá að læra
í daglegu lífi. Og ef heimska almenn-
ings er vandinn þá er fréttaflutning-
urinn enn nauðsynlegri; því erfitt er
að ímynda sér betri tæki gegn van-
kunnáttu en einmitt uppfræðslu í
fréttum. Í öðru lagi ruglar þessi
kenning saman fjölmiðlum og opin-
berum aðgerðum. Það er jafn vit-
laust að fjölmiðlar dæmi fólk með
sama hætti og dómstólar og að dóm-
stólar eigi að ákvarða um efni og
framsetningu fjölmiðla. Þetta eru –
og eiga alltaf að vera – tveir óskyldir
þættir samfélagsins.
En reynsluleysi Íslendinga gagn-
vart fjölmiðlum birtist víðar en í
sakamálum. Á grunni þess hafa
stjórnmálamenn reynt að koma því
inn hjá þjóðinni að umfjöllun um þá
og störf þeirra sé aðför að persónu
þeirra... Undir liggur krafan sem
fjölmiðlar beygðu sig undir megnið
af síðustu öld; að stjórnmálamenn
móti sjálfir fréttir af störfum sínum.
Þótt hægt fari þokast fjölmiðlar hér
nær því sem tíðkast í þroskuðustu
lýðræðissamfélögum í kringum okk-
ur. Þótt margt sé ágætt á Íslandi og
Íslendingar bæði falleg þjóð og klár;
held ég að enginn efist um að okkur
sé hollara að læra af reynslu þessara
þjóða en ríghalda hér í afdankaða
afstöðu til fjölmiðla sem var ein af
forsendum þess að hægt var að
halda lífsskilyrðum íslenskra borg-
ara á plani sem var líkara sovétlýð-
veldum austantjalds en nágrönnum
okkar á Vesturlöndum. ■
Kastljós ríkissjónvarpsins er ánefa eitt vinsælasta sjónvarps-
efnið, sem boðið er upp á. Þættinum
er ætlað að vera fréttaskýringaþátt-
ur til fróðleiks og skemmtunar og
miðlunar upplýsinga. Margt er vel
gert okkur til skemmtunar, en þeg-
ar kemur að fræðslunni eða miðlun
upplýsinga, þá er full ástæða til að
rýna í núgildandi útvarpslög, en þar
segir svo: „Ríkisútvarpið skal halda
í heiðri lýðræðislegar grundvallar-
reglur og mannréttindi og frelsi til
orðs og skoðana. Það skal gæta
fyllstu óhlutdrægni í frásögn, túlk-
un og dagskrárgerð“.
Þessi orð er að finna í 3. grein
laga um Ríkisútvarpið, en í þau vitn-
ar Ólafur F. Magnússon, borgarfull-
trúi frjálslyndra og óháðra, í nýlegu
bréfi sínu til útvarpsráðs, sem er
birt í heild á heimasíðu F-listans,
xf.is. Þar rekur Ólafur í greinar-
góðu máli samskipti sín við stjórn-
endur Kastljóssins í ríkissjónvarp-
inu.
Ólafi aldrei boðið
Staðreyndin er að Ólafi hefur
aldrei þetta kjörtímabil boðist að
taka þátt í umræðum um borgar-
mál í Kastljósi Sjónvarpsins. Þetta
gerist þrátt fyrir að Ólafur sé odd-
viti eins þriggja flokka í borgar-
stjórn Reykjavíkur og hafi flutt
fjölda tillagna um hin ýmsu borg-
armál í borgarstjórn, í borgarráði, í
skipulags- og byggingarnefnd og í
umhverfis- og heilbrigðisnefnd.
Nú er það því miður dapurleg
staðreynd að sjálfstæðismenn hafa
plantað flokksfylgjum sínum ræki-
lega í stöður hjá Ríkisútvarpinu.
Hér áður fyrr var kvartað yfir
kommúnistunum, sem réðu útvarp-
inu. Voru þar nefndir oft á tíðum
Jón Múli Árnason, og fréttamenn-
irnir Stefán Jónsson og Hendrik
Ottósson ásamt mörgum fleirum.
Þessir menn áttu stóran þátt í að
byggja upp þann grunn, sem Ríkis-
útvarpið stendur á og urðu oft fyr-
ir heiftarlegu aðkasti að hálfu
íhaldsins vegna pólitískra skoð-
anna sinna.
Slagsíða með Svanhildi
Nú hefur önnur kynslóð hreiðr-
að um sig í Ríkisútvarpinu í skjóli
flokksræðis Sjálfstæðisflokksins,
staðráðin í að þegja í hel þriðja
pólitíska aflið í borgarstjórn.
Þetta kemur þó hvergi eins skýrt
fram og hjá núverandi stjórnend-
um Kastljóssþáttarins. Slagsíðan
með þessu flokksræði og útskúfun
borgarfulltrúa frjálslyndra og
óháðra úr þættinum hefur orðið
alger eftir að Svanhildur Hólm
Valsdóttir tók þar sæti Evu Maríu
Jónsdóttur. Þetta er sérlega neyð-
arlegt, þegar haft er í huga, að
Svanhildur sat í borgarstjórnar-
flokki Sjálfstæðisflokksins á síð-
astliðnu kjörtímabili.
Engum dylst, að Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur ekki sætt sig við
úrslit síðustu borgarstjórnarkosn-
inga, þar sem fyrrverandi borgar-
fulltrúi flokksins, Ólafur F. Magn-
ússon, náði kjöri sem fulltrúi
frjálslyndra og óháðra og felldi
sjöunda mann Sjálfstæðisflokks-
ins, Kastljóssstjörnuna Gísla
Martein Baldursson. Segja má að
reynt hafi verið að milda þessi úr-
slit með því að gera Gísla Martein
að umsjónarmanni laugar-
dagssskemmtiþáttar ríkissjón-
varpsins á sama tíma og Ólafi er
haldið úti í kuldanum í öllum um-
ræðuþáttum. Þetta er vond viðbót
við þá staðreynd að tillögur sjálf-
stæðismanna í borgarstjórn fá ít-
arlega umfjöllun í fréttatímum
Sjónvarpsins en þagað er um til-
lögur frjálslyndra og óháðra.
Útvarpsráð verður að svara
Útvarpsráð verður að svara
þeim spurningum, sem Ólafur F.
Magnússon beinir til ráðsins í
bréfi sínu. Þar er meðal annars.
spurt hvort ráðið telji það eðlilegt,
að oddviti eins af þremur flokkum
í borgarstjórn Reykjavíkur, sé
aldrei hafður með í umræðum um
borgarmál í Kastljóssþættinum.
Þar er einnig spurt hvaða borgar-
fulltrúar hafi verið kallaðir til við-
ræðna um borgarmál í þættinum
og hversu oft kjörnir aðalborgar-
fulltrúar hafi komið fram í þættin-
um á þessu kjörtímabili. Ljóst er
að svarið getur aldrei endurspegl-
að þá staðreynd að þrír en ekki
tveir flokkar eiga kjörna fulltrúa í
borgarstjórn Reykjavíkur.
Það hlýtur að vera krafa að nú-
verandi forsvarsfólk Kastljóssins
svari því hvers vegna það leitar
alltaf til viðmælenda frá R- og D-
lista, en aldrei til F-listans. Megi
þetta víti verða þeim til varnaðar
og þeir þroskist upp úr þeirri
þumbaralegu geðvonsku, sem
virðist einkenna málfluttning
sjálfstæðismanna, nema þá helst
foringja þeirra, yfirmann ráð-
stjórnarinnar. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um sérstæðar
skoðanir á fjölmiðlum.
14 30. mars 2003 ÞRIÐJUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Steinunn Stefánsdóttir
og Jón Kaldal
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Rafpóstur auglýsingadeildar:
auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Eitt af lífseigari lögmálum ísamfélagi manna er Parkin-
son-lögmál. Í því felst að verkefni
vinda upp á sig þannig að starfs-
mönnum fyrirtækja og stofnana
fjölgar stöðugt. Þrátt fyrir góðan
vilja til að hafa hlutina skilvirka
og einfalda er sú tilhneiging eilíf
að flækja mál, hlaða utan á verk-
efni og stækka
kerfið. Ætla mætti
að á hinu fámenna
Íslandi gengju hlut-
irnir hraðar fyrir
sig. Vissulega á það
við um ýmsa þætti
en segja verður
eins og er, að okkur
hefur tekist ótrú-
lega að fram-
kvæma Parkinson-
lögmálið og auka á
flækjur í okkar
þjóðfélagi. Skýrast
kemur það líklega
fram í þeirri stað-
reynd að foreldrar fatlaðs barns
þurfa í raun að leita til 14 ólíkra
aðila vegna hagsmuna hins fatl-
aða barns. Hér er ekki um ritvillu
að ræða – 14 ólíkra aðila. Hafa má
mörg orð um hversu fáránlegt
slíkt fyrirkomulag er en það sem
máli skiptir er að fórnarlamb
kerfisins verður skjólstæðingur-
inn, það er að segja sá sem þarf á
þjónustunni að halda. Með þessu
fyrirkomulagi erum við að dreifa
kröftum, nýta fjármuni illa og
umfram allt annað lækka þjón-
ustustigið.
Ríki 70% – sveitarfélög 30%
Margar ástæður kunna að
liggja að baki þessu. Ég leyfi mér
að fullyrða að ein meginorsök
þessa er sú að Íslendingar eru mið-
stýrðari en nokkrar aðrar ná-
grannaþjóðir og samkeppnisþjóðir
okkar. Þannig eru um 70% af
stjórnsýsluverkefnum á Íslandi í
höndum ríkisins en um 30% í hönd-
um sveitarfélaganna. Á Norður-
löndum er þetta hlutfall öfugt, það
er að segja ríkið annast 30% verk-
efna en sveitarfélögin um 70%
verkefna. Umsjá ríkisins felur eðli
málsins samkvæmt í sér miðstýr-
ingu. Ákvarðanatakan er á einum
stað en neytendur (þeir sem þjón-
ustunnar njóta) eru dreifðir um
landið fjarri þeim er um mál
þeirra véla. Í þessu umhverfi
reyna menn að bjarga sér og upp
spretta áhugasamtök, hliðargrein-
ar sveitarfélaga og ýmsar slíkar
úrlausnir til þess að laga ástandið.
Gráum svæðum fjölgar og notend-
ur þjónustunnar vita varla sitt
rjúkandi ráð. Hver hefur ekki upp-
lifað það að ein skrifstofa vísar á
aðra þar til málið dagar uppi?
Nær vettvangi
Verkefni hins opinbera snúast
um það að veita þegnunum sem
besta þjónustu. Þess vegna er mik-
ilvægt að útfærsla þeirrar þjón-
ustu og ákvarðanataka um hana sé
sem næst vettvangi – þar sem fólk-
ið býr. Miðstýringin er hins vegar í
fjarlægð frá fólkinu og hættir til
að missa snertingu við þarfir þess.
Rökrétt afleiðing þess hlýtur því
að vera sú að flytja verkefni í vax-
andi mæli frá ríki til sveitarfélaga
og láta tekjur fylgja með. Það er
einmitt meginverkefni átakshóps á
vegum félagsmálaráðuneytis og
Sambands sveitarfélaga þar sem
hugsunin er sú að efla sveitar-
stjórnarstigið – ekki síst með
flutningi verkefna frá ríki til
sveitarfélaga.
Bakhjarlar í héraði
Setjum okkur í spor hins fatlaða
einstaklings. Sum mála hans heyra
undir heilbrigðis- og trygginga-
málaráðuneytið, önnur undir
félagsmálaráðuneyti, mennta-
málaráðuneyti, enn önnur undir
félagsmálastofnun sveitarfélags-
ins, áhugasamtök (t.d. Þroska-
hjálp), að sumu leyti verkalýðs-
félög og þannig má áfram telja. Til
að sinna lögbundnum réttindum
viðkomandi þarf einstaklingurinn
að leggja í mikla þrautargöngu á
milli allra hinna ólíku staða. Svip-
að má segja um málefni atvinnu-
lausra, aldraðra, sjúklinga og þan-
nig mætti áfram telja. Það hlýtur
að vera rökrétt að einfalda kerfið í
heild sinni með því að allir aðilar
taki höndum saman og veiti þjón-
ustuna frá einum stað. Lögð hefur
verið fram tillaga um að koma á
fót félagsstofu sveitarfélaga þar
sem byggt er á samstarfssamningi
milli allra þeirra aðila sem hér
hafa verið upp taldir.
Allir þeir sem á einhvers konar
félagslegum úrræðum þurfa að
halda ættu ekki að þurfa að snúa
sér nema að einum stað – félags-
stofu sveitarfélaga. Rétt eins og
fólk snýr sér að einum þjónustu-
fulltrúa í bankastofnun og sá þjón-
ustufulltrúi annast fjármál við-
komandi. Með sama hætti má
hugsa sér félagsstofu sveitar-
félaga þar sem þjónustufulltrúar
sinna málefnum skjólstæðinga
sinna, hvort heldur varðar hús-
næðismál, sjúkrarými, atvinnu-
leysi, fötlun, bætur og þar fram
eftir götunum. Meginávinningur
af slíku er að þjónustan er færð
nær þeim sem eiga að njóta, kraft-
ar eru samhæfðir og fjármunir
nýttir betur. Með slíku fyrirkomu-
lagi ætti ávinningurinn að verða sá
er mestu skiptir – nefnilega sá að
þjónustustig hækkar og samfélag-
ið allt veitir skilvirkari og betri
þjónustu fyrir þá sem á þurfa að
halda. ■
Um daginnog veginn
HJÁLMAR
ÁRNASON
■
alþingismaður telur
nauðsynlegt að efla
sveitarstjórnarstigið.
Um daginnog veginn
GÍSLI HELGASON
■
varaborgarfulltrúi
F-listans er óánægður
með vinnubrögð
stjórenda Kastljóss
ríkissjónvarpsins.
Erum mið-
stýrðust allra
■ Af netinu
RÚV í heljargreipum
Vanþroska hugmyndir um fjölmiðla
Auglýsingaskrumið
Á degi hverjum dynja á manni auglýs-
ingar, þar sem ákveðin vara er lofuð í
hástert og allir hennar mögnuðu eigin-
leikar tíundaðir. Það er áhugavert að
velta fyrir sér vitleysunni sem oft er
sett fram til að reyna að ná athygli
markhópsins hverju sinni. Sjálfsagt
hafa allir á einhverjum tímapunkti lát-
ið glepjast af slíkri vitleysu eða mis-
gáfulegum fullyrðingum um gæði vöru.
En hverju skal trúa? Eins og það er
gott að efast og gagnrýna það sem
verður á vegi manns, myndi líklegast
ekkert annað komast að, væri maður
með þá heilögu stefnuskrá að láta
aldrei platast. Auk þess þyrfti maður
helst að hafa heilt teymi vísindamanna
á sínum snærum til að fá með vissu
botn í málið.
ÁSDÍS RÓSA ÞÓRÐARDÓTTIR Á DEIGLAN.COM
Neikvæð arðsemi
En setjum sem svo að ákveðið verði
að Háskóli Íslands fái heimild til að
taka upp skólagjöld – sem reyndar
markar gríðarlega stefnubreytingu af
hálfu stjórnvalda því að með því væri
bundinn endi á þá hugmyndafræði að
Háskóli Íslands sé þjóðskóli fyrir alla
sem hafa stúdentspróf – hvað þá? [...]
Í þessu samhengi má benda á rann-
sókn sem Björn Birgir Sigurjónsson og
Vigdís Jónsdóttir gerðu á arðsemi
menntunar og nefnist Ævitekjur og
arðsemi menntunar og kom út í Ritröð
BHM nr. 3. feb. 1997. Þar kemur fram
að arðsemi menntunar ríkisstarfs-
manna innan BHM er verulega nei-
kvæð; laun þeirra þurfa að meðaltali
að hækka um 42,5% til að arðsemi
menntunar nái 0%
KATRÍN JAKOBSDÓTTIR Á MURINN.IS
Fermingarblaðið
Maður flettir varla lengur Fréttablað-
inu öðruvísi en það sé allt útbíað í
prestum og ljúgandi fermingarbörn-
um. Já, ég sagði ljúgandi fermingar-
börnum. Fermingin er einhvert mesta
hræsnissukk sem fyrirfinnst. Það er í
raun umhugsunarvert að þjóðkirkjan
skuli stuðla að öllum þessum óheiðar-
leika í röðum ómótaðra skólakrakka.
Og það er ábyrgðarhluti að með þessu
athæfi sínu sé þessi sama kirkja að
kalla óheyrileg fjárútlát yfir heimilin í
landinu.
Þetta er mikið samfélagsmein.
BIRGIR BALDURSSON Á VANTRU.NET
■
Íslendingar eru
miðstýrðari en
nokkrar aðrar
nágrannaþjóðir
og samkeppnis-
þjóðir okkar.
Þannig eru um
70% af stjórn-
sýsluverkefnum
á Íslandi í
höndum ríkisins
en um 30% í
höndum sveit-
arfélaganna. Á
Norðurlöndum
er þetta hlutfall
öfugt.