Fréttablaðið - 15.07.2004, Blaðsíða 22

Nýlega heyrði ég sérfræðing í
öryggismálum lýsa stöðu Íslands í
herfræðilegum skilningi með sam-
líkingu til einföldunar, sem var
eitthvað á þessa leið: Ísland er eins
og hús í öruggu hverfi með dýran
varðhund á meðan helsta ógnin
sem steðjar að eru veggjatítlur.
Síðari heimsstyrjöld, Kóreustríðið
og kalda stríðið milli stórvelda
gerðu Ísland að miðpunkti yfir-
ráða á Norður Atlantshafi og hluta
af varnarlínu Bandaríkjanna sjál-
fra í hálfa öld. Eftir 1991 ógnar
ekkert ríki eða ríkjahópur yfir-
ráðum NATO og Bandaríkjanna á
„hafinu okkar“. Samkvæmt hefð-
bundnum skilningi herfræðinnnar
er Ísland um þessar mundir ekki á
nokkurn hátt hernaðarlega veiga-
mikið.
Örugga hverfið okkar
samanstendur af þátttöku í NATO,
ÖSE, SÞ, EES og fleiri alþjóðasam-
tökum. Virk þátttaka í þessum hús-
félögum er okkar helsta vörn í dag.
Dýri varðhundurinn er Bandarík-
jaher, sem stendur í ströngu um
þessar mundir, og lætur sér ekki
líka að teppa menn og tæki á Ís-
landi yfir engu þegar sárvantar
bakstuðning við átakaverkefni á
„heitari“ stöðum. Evrópuherstjórn
Bandaríkjahers, sem herstöðin í
Keflavík var færð undir, hefur
þröngan fjárhag og sker niður
umsvif og kostnað.
Í pólitískum farvegi
Ekkert óvinveitt ríki hefur getu
til að ráðast á landið. En veggjatítl-
ur geta eyðilagt hin bestu hús eins
og dæmin sanna: Alþjóðleg hryðju-
verkastarfsemi, útbreiðsla gereyð-
ingarvopna, skipulögð glæpastarf-
semi, vandamál fólksflutninga,
farsóttir, umhverfisslys og nátt-
úruhamfarir eru allt saman ógnir
sem gætu steðjað að og teygt anga
sína hingað. Gegn þeim duga
fjórar F-15 orrustuþotur og önnur
hátækni hermennskunnar harla
lítið. Varnir og viðbrögð gegn slík-
um ógnum eru fyrst og fremst í
höndum stjórnmálamanna, al-
þjóðasamtaka, löggæslu, almanna-
varna og upplýsingaþjónustu.
Ekki er ástæða til þess að gera
lítið úr því að Davíð Oddssyni for-
sætisráðherra hefur með þrjósku
sinni tekist að tryggja að forræðið
í ákvörðunum sem varða fram-
kvæmd varnarsamningsins milli
Íslands og Bandaríkjanna verður
hjá bandaríska utanríkisráðuneyt-
inu með blessun sjálfs forsetans.
Málið er í þeim pólitíska farvegi
sem Íslendingar kjósa helst og
ekki í völdunarhúsi hinna ýmsu
stjórnarskrifstofa í Washington og
deilda í Pentagon. Valdhrokinn
gagnvart heimsbyggðinni hefur
eitthvað minnkað í Hvíta húsinu í
aðdraganda kosninga og vegna
gagnrýninnar á innrásina í Írak.
Upp hefur komið þörf til þess að
sýna traustum vinaþjóðum a.m.k.
kurteisi fyrir röskt hálfrar aldar
samstarf.
Óvissan er þó engu minni en
áður. Bandaríkjastjórn mun ekki
taka einhliða ákvörðun um heim-
köllun varnarliðsins. Hún virðir
varnarsamninginn en hvikar hver-
gi frá þeirri stefnu að leggja niður
kaldastríðsherstöðvar. Ekki er lík-
legt að breyting verði á þeirri
stefnu þótt nýr forseti taki við 20.
janúar 2005. Bush Bandaríkjafor-
seti kom því ákveðið til skila á
fundum með Davíð Oddssyni að
hann vildi fá upplýsingar um það
hvernig Íslendingar meti sínar
eigin varnarþarfir og að hve miklu
leyti þeir séu reiðubúnir til þess að
standa undir kostnaði við rekstur
Keflavíkurflugvallar. Boltinn er
því ekkert síður hjá íslenskum
stjórnvöldum heldur en þeim
bandarísku.
Tími þráteflisins er liðinn og
tími stefnumótunar, raunveru-
legra samninga og skapandi lausna
runninn upp. Það er ekki lengur
boðlegt að halda Suðurnesjamönn-
um í fullkominni óvissu um fram-
vindu atvinnumála í kringum her-
inn. Feimnismálin er varða fjár-
mögnun Keflavíkurflugvallar
verður að ræða. Flytja þarf innan-
landsflug þangað til þess að ná
fram meiri hagræðingu í rekstur-
inn. Setja þarf fram mat á öryggis-
og varnarþörfum Íslendinga og
afla því víðtæks pólitísks skiln-
ings. Nauðsynlegt er að koma upp
„þankatanki“ á háskólastigi til
þess að stuðla að rannsóknum og
fræðilegri umfjöllun um öryggis-
og varnmál. Heimavinnan er að
mestu óunnin á þessum sviðum,
enda ber umræðan öll þess merki.
Viðbrögðin við einstökum ákvörð-
unum stjórnvalda á sviði öryggis-
mála eru endurkast af þeirri
stefnu að ræða hvorki né fræða
um þessi viðkvæmu mál.
Varðhundurinn dýri á Keflavík-
urflugvelli verður til staðar í ein-
hver misseri til vibótar. Mikilvægt
er að Ísland verði áfram hluti af
öryggiskerfi NATO og eigi samn-
ingsbundið varnarsamstarf við
Bandaríkin. Til þess að ekki sé að-
eins um form að ræða heldur
einnig innihald þarf að vera um
gagnkvæmt framlag til varnar- og
öryggismála að ræða. Hér á að
vera viðbúnaður gegn veggja-
títlum, svo vísað sé til líkingarinn-
ar í upphafi, en varðhundurinn
dýri hefur áfram það hlutverk að
gæta sameiginlegra varnar- og
öryggishagsmuna Íslands og
Bandaríkjanna. Hverjir eru þeir á
næstu árum? Þeirri spurningu
verðum við að svara refjalaust.
Höfundur er ráðgjafi í almanna-
tengslum og varaþingmaður Sam-
fylkingarinnar.
15. júlí 2004 FIMMTUDAGUR22
Varnir og veggjatítlur
Lækkun tekjuskatts um 4% á
næstu árum sem forsætisráð-
herra hefur boðað nú nýverið er
alls ekki æskileg fyrir lægri
tekjuhópa miðað við aðra kosti í
stöðunni. Einnig er óljóst hvernig
þessi lækkun virkar – gjöld
almennings gætu t.d hækkað ann-
ars staðar eða þjónusta dregist
saman vegna þessa. Á undanförn-
um árum hefur skattbyrði þeirra
sem hafa t.d. 100.000 kr. í mánað-
artekjur aukist verulega vegna
þess hvað skattleysismörkin hafa
lækkað að raungildi. Skatturinn
er því greiddur af stærri hluta
tekna en áður. Þannig greiddi sá
sem hafði sömu rauntekjur árið
1990 5,5% tekna sinna í skatt en
greiðir nú 11,1%. Hann greiðir því
nú 11.084 kr. í skatta af 100.000 kr.
tekjum. Þetta gerir rúmlega 5.580
kr. meira í skatt á mánuði á föstu
verðlagi af þessum lágu tekjum.
Ef tekjuskattur er lækkaður úr
38,58% í 34,58% miðað við óbreytt
skattleysismörk þá lækkar skatt-
ur hans um 1.150 kr. á mánuði.
Eins og sést hér á undan þýðir það
samt að þrátt fyrir þessa lækkun
hafa tekjuskattar hans hækkað
um rúmlega 4.400 kr. á mánuði frá
árinu 1990. Það er ekki skatta-
lækkun. Fyrir þá tekjuhærri væri
þetta þó mun betra, því skattar
þeirra sem hefðu t.d. 1.000.000 kr.
á mánuði lækkuðu um 35.549 kr.
Hægt væri einnig að hækka
skattleysismörkin um 12.491 kr. á
mánuði með óbreyttri skatt-
prósentu fyrir sama kostnað fyrir
ríkissjóð ef byggt er á lauslegri
nálgun efnahagsskrifstofu fjár-
málaráðuneytisins um kostnað. Þá
myndu skattar allra framteljenda
lækka jafnmikið eða um rétt tæp-
ar 5000 kr. á mánuði, hvort sem
tekjur þeirra væru 100.000 eða
1.000.000 kr. Þetta kemur þeim
tekjulægri mun betur og raunar
öllum með tekjur undir 196.000
kr. á mánuði. Það er því komin
tími á hækkun skattleysismarka
því þróunin undanfarin ár hefur
verið sú að skattbyrði þeirra
tekjulægstu hefur aukist
hlutfallslega mest. ■
„Ég undirritaður sem kosinn er
þingmaður til Alþingis Íslend-
inga heiti því að viðlögðum
drengskap mínum og heiðri að
halda stjórnarskrá landsins.“
Þennan eiðstaf skrifa allir þing-
menn undir með eigin hendi og í
viðurvist þingheims, þegar þeir
taka sæti á Alþingi í fyrsta sinn.
Þennan eið má alþingismaður
aldrei svíkja. Það sem ríkis-
stjórnarliðar reyna nú að gera
með því að synja þjóðinni um þj-
óðaratkvæðagreiðslu um fjölmi-
ðlalögin, er ekkert annað en brot
á stjórnarskránni. Hún kveður
mjög skýrt á um hvað beri að
gera ef forseti lýðveldisins neit-
ar að skrifa undir lög frá
Alþingi og vísar þeim í staðinn
til þjóðarinnar. Grein 26 hljóðar
meðal annars svo:„Nú synjar
forseti lagafrumvarpi staðfest-
ingar, og fær það þó engu að síð-
ur lagagildi, en leggja skal það
þá svo fljótt sem kostur er und-
ir atkvæði allra kosningarbærra
manna í landinu til samþykktar
eða synjunar með leynilegri at-
kvæðagreiðslu. Lögin falla úr
gildi, ef samþykkis er synjað, en
ella halda þau gildi sínu“.
Þetta ákvæði er mjög skýrt
og hafið yfir allan vafa. Fólk
þarf ekki að vera sprenglærðir
lögfræðingar til að skilja þenn-
an texta. Synji forseti því að
staðfesta lög þá SKULU þau
eins fljótt og hægt er í þjóðar-
atkvæðagreiðslu þar sem allir
þegnar með kosningarrétt hafi
kost á þátttöku.
Undanfarið höfum við hvað
eftir annað orðið vitni að því
hvernig forkólfar stjórnarflokk-
anna hafa talað með lítils-
virðingu um helgustu löggjöf
lýðveldisins sem er stjórnars-
kráin. Þeir virðast búnir að
gleyma þeim drengskapareið
sem þeir skrifuðu undir þegar
þeir settust á Alþingi Íslendinga
í fyrsta sinn. Stjórnarliðar með
formenn beggja stjórnarflokka í
fararbroddi voga sér að fullyrða
að skýr ákvæði stjórnarskrár
sem staðið hafa óhreyfð í 60 ár,
séu nú allt í einu vafasöm og þar
af leiðandi ekki marktæk. Þeir
ýja að því í fjölmiðlum og meira
að segja í ræðustól Alþingis, að
þeir heiðursmenn sem sátu á
þingi veturinn 1943–1944, hafi
verið einhverjir bögubósar í
lagasmíð sem vissu ekki hvað
þeir voru að gera þegar þeir
voru að semja stjórnarskrá
fyrir þjóðina.
Þetta er alrangt. Það er nóg
að lesa ræður þingmanna frá
þessum tíma til að sjá að þessir
feður lýðveldisins og höfundar
stjórnarskrárinnar gerðu sér
fulla grein fyrir því hvað þeir
voru að gera. Málskotsréttur
forseta lýðveldisins og valdsvið
hans var rætt í þaula af þá-
verandi þingmönnum. Þeir
veittu forseta það vald að skjóta
lögum til þjóðaratkvæða-
greiðslu, þar sem einfaldur
meirihluti þeirra sem greiddu
atkvæði réði því hvort lög tækju
endanlegt gildi eða ekki.
Því miður er það svo að
Alþingistíðindi frá árinu 1944
eru illa aðgengileg fyrir al-
menning. Ég tók mig því til og
vélritaði upp umræður þing-
manna um þessi efnisatriði
stjórnarskrárinnar frá því fyrir
60 árum, og hef nú lagt út á vef-
síðu Frjálslynda flokksins: xf.is.
Hvet ég alla þá sem vilja kynna
sér hvað vakti fyrir höfundum
stjórnarskrárinnar þegar þeir
sömdu 26. grein hennar, að lesa
hvað þessir þingmenn sögðu.
Það skiptir mjög miklu máli
nú, þegar forystusveitir ríkis-
stjórnarflokkanna reyna hvað
þær geta til að rangtúlka stjórn-
arskrána og rugla þjóðina í rím-
inu varðandi framkvæmd á
skýrum ákvæðum hennar. Síðan
má spyrja hvort stjórnlaga-
kreppa sú sem ríkisstjórnar-
flokkarnir eru nú vísvitandi að
leiða yfir þjóðina sé í raun ekki
refsiverð fyrir dómsólum? Tím-
inn mun leiða það í ljós. Benda
má á að til eru lög um ráðherra-
ábyrgð frá 1963, þar sem hægt
er að dæma ráðherra ef hann
hefur „annaðhvort af ásetningi
eða stórkostlegu hirðuleysi
farið í bága við stjórnarskrá lýð-
veldisins“. Brot varða embætt-
ismissi, fésektum eða allt að
tveggja ára fangelsi.
Gjörningur sá sem stjórna-
flokkarnir reyna nú að fremja á
stjórnskipan lýðveldisins hefur
í raun ekkert með pólitíska
flokkadrætti að gera. Hér er
tekist á um grundvallaratriði.
Vinnubrögð þau sem Sjálfstæð-
isflokkur og Framsóknarflokkur
viðhafa nú, stangast á við allt
sem sannir lýðræðissinnar, hvar
í flokki sem þeir eru, hljóta að
trúað á. Við öll, sem trúum á lýð-
ræðið, eigum að mótmæla af
öllu afli. Ég, sem alþingismaður
sem hef undirritað eið að stjórn-
arskrá, mun aldrei samþykkja
annað en að þjóðaratkvæða-
greiðsla fari fram um fjölmiðla-
lögin sem forseti skaut til þjóð-
arinnar. Allt annað er skýlaust
brot á stjórnarskránni.
Höfundur er þingflokksfor-
maður og varaformaður Frjáls-
lynda flokksins.
Gengi krónunnar og hamborgaraverð
Gengi krónunnar hefur verið nokkuð
stöðugt síðustu mánuði á sama tíma og
viðskiptajöfnuður verður stöðugt óhag-
stæðari. Búast mætti við að með óhag-
stæðari viðskiptajöfnuði myndi gengi
krónunnar veikjast. Með því drægi úr
innflutningi og útflutningur væntanlega
glæðast á móti og halli á viðskiptajöfn-
uði myndi minnka. Það hefur ekki gerst
undanfarna mánuði sem væntanlega
má að hluta rekja til innflutnings vegna
stóriðju.
Ein kenning hagfræðinnar er kenning-
in um jafnvirðisgildi (e. purchasing
power parity), en samkvæmt þessari
kenningu ætti að vera hægt að kaupa
sömu vörur fyrir sömu peningaupphæð
hvar sem er í heiminum. Til lengri tíma
litið ætti gengi gjaldmiðla að aðlagast
svo sama vara kosti það sama hvar sem
er. Þessi kenning liggur að baki könnun
sem tímaritið Economist tekur reglulega
saman um verð á Big Mac í hinum ýmsu
löndum. Samkvæmt kenningunni ætti
þessi gerð hamborgara að kosta það
sama alls staðar. Þannig fæst einfaldur
mælikvarði á það hvort gengi gjald-
miðla sé „rétt“ skráð miðað við verð á
hamborgara. Þarna er verið að beita
kenningunni í sinni einföldustu mynd.
Grunnur könnunarinnar er verð á Big
Mac í Bandaríkjunum, sem var að með-
altali 2,90 dollarar í maí sl. Samkvæmt
samanburði the Economist, þá er gjald-
miðill Kína vanmetinn gagnvart dollar
um 57%, þ.e. ef kenningin um jafn-
virðisgildi héldi, þá ætti gjaldmiðill Kína
að vera 57% meira virði miðað við verð
á Big Mac í þessum tveimur löndum. Á
hinum endanum er Sviss. Miðað við
verð á Big Mac í Sviss, ætti gjaldmiðill-
inn að vera 69% minna virði gagnvart
dollar til að jafna verð á hamborgaran-
um í þessum löndum, enda er verð á
Big Mac í Sviss 4,90 dalir.
Ísland er ekki með í þessum saman-
burði, en einfalt er að bæta úr því. Á Ís-
landi er verð á Big Mac (samkvæmt
gengisskráningu Seðlabanka og heima-
síðu McDonaldís, 13. júlí) 6,15 mælt í
dollurum og því það hæsta meðal
þeirra ríkja sem eru í könnun the Econ-
omist. Samkvæmt þessu er virði krón-
unnar ofmetið um 112,4% gagnvart
Bandaríkjadal og til að kenningin um
jafnvirðisgildi gilti um krónu gagnvart
dollar, þá þyrfti gengi krónunnar að vera
151,3 krónur á hvern dollar í stað 71,22
krónur samkvæmt gengisskráningu
Seðlabankans 13. júlí. Ef krónan veiktist
sem þessu nemur þá væri verð á Big
Mac það sama hér á landi og í Banda-
ríkjunum.
Ég er að sjálfsögðu ekki að spá svona
mikilli veikingu á gengi krónunnar, að-
eins að benda á það að það væri ekki
óeðlilegt að sjá einhverja veikingu krón-
unnar á næstunni í ljósi mikils innflutn-
ings, ekki síst á neysluvörum. ÞJÓÐARBÚSKAPURINN
KATRÍN ÓLAFSDÓTTIR
HAGFRÆÐINGUR
Um svikinn eiðstaf
og brot á stjórnarskrá
MAGNÚS ÞÓR HAFSTEINSSON
ALÞINGISMAÐUR
UMRÆÐAN
STJÓRNARSKRÁIN
EINAR KARL HARALDSSON
UMRÆÐAN
VARNARMÁLIN
Gjörningur sá sem
stjórnaflokkarnir
reyna nú að fremja á stjórn-
skipan lýðveldisins hefur í
raun ekkert með pólitíska
flokkadrætti að gera.
Hér er tekist á um
grundvallaratriði.
,,
ÓLAFUR ÓLAFSSON
FORMAÐUR FÉLAGS ELDRI BORGARA
UMRÆÐAN
SKATTAMÁL
EINAR ÁRNASON
HAGFRÆÐINGUR FÉLAGS ELDRI BORGARA
Að lækka skatta en hækka þá samt