Tíminn - 22.10.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 22. október 1972
Þór Magnússon, þjóöminjavöröur.
Ariö 1948 kom út bók, sem ekki
lét mikiö yfir sér. Nafn hennar
var Oéngiö á reka, tólf fornlcifa-
þættir. Höfundurinn var þáver-
andi þjóöminjavöröur, dr.
Kristján Eldjárn, núverandi for-
seti islands.
Þarna var fjallaö um fræðilegt
efni á svo alþýðlegan hátt og af
þvilikri stilsnilld, að ekki leikur
minnsti vafi á, að bókin, ekki
stærri en hún er, átti þegar i stað
ósmáan þátt i hinum miklu vin-
sældum höfundar sins. Um þetta
getur undirritaður vel borið, eftir
náin kynni við bókina Gengið á
reka og marga af lesendum
hennar um meira en tuttugu ára
skeið.
Einn kafli þessarar bókar heitir
Grásiðumaður. Höfundurinn
segir, að sá þáttur sé i rauninni
aðeins skrýtla, en viðurkennir þó,
að i sögunni hilli undir merkilegt
efni. Já, ætli ekki það.
bar segir frá manni, sem
andazt hafði i heiðni, en bein hans
voru grafin upp haustið 1941 og
kom þá i ljós, að hann bar i
munni sér sama einkennið og
núlifandi frændur hans á sömu
slóðum. Þá vantar hægri mið-
framtönn i efra góm, suma i
þessari ætt.
Frá þessu segir dr. Kristján
Eldjárn með þeim hætti, að engu
meiri vandi er að læra þann kafla
bókarinnar, en vel ort kvæði,
enda hefur hann orðið mörgum
manni minnisstæður. Allt er þetta
svo kunnugt, að það liggur við að
maður skammist sin fyrir að vera
að tyggja það upp i lbaðagrein.
Nú er höfuðkúpa Grásiðumanns
i virðulegum glerskáp i Þjóð-
minjasafni, til hægri, þegar inn i
sýningarsal er gengið, og það ætti
að vera regla þeirra, sem i safnið
korp.a, að byrja á þvi að heilsa
upp á þann einstakling, sem
flestum öðrum fremur
hefur staðfest hin gömlu
sannindi, að við lifum þótt við
deyjum, og að sá arfur — and-
legur og likamlegur — sem við
látum börnum okkar i té, er engu
siður mikilvægur en störf okkar
sjálfra á liðandi stund.
Þessar hugleiðingar eru af þvi
sprottnar, að undirritaður brá sér
vestur i Þjóðminjasafn hér um
daginn, mest til þess að heilsa
upp á Grásiðumann, þvi að mér
fannst orðið svo langt siðan ég
hafði sé hann, blessaðan. En hann
hafði þá ekkert fylgzt með starf-
semi Þjóðminjasafnsins þetta
árið, en sagði mér aðeins með
sama hætti og fyrr, söguna um ó-
hagganleik erfðalögmálsins:
Mundu, að þú átt að lifa.
Ég varð þvi að snúa mér að
þjóðminjaverði, Þór Magnússyni
og spyrja hann:
— Hvaðan er þetta virðulega
skatthol þarna?
— Þetta skatthol var gefið
safninu fyrir örfáum árum af
Mariu Finsen. Hún er af hinni
þekktu Finsens ætt, og skattholið
er upphaflega úr eigu Finns
biskups i Skálholti, forföður
Mariu. En skattholið hefur ekki
verið til sýnis fyrr en nú, þar sem
það hefur verið i viðgerð. En nú
er sem sagt nýbúið að gera við
það og þá var það sett upp hér i
sýningarsal.
— Vitið þið aldur þess?
— Það er vafalitið frá siðari hluta
átjándu aldar, en Finnur lézt árið
1785, og siðan hefur þessi góði
hripur verið i eigu niðja hans.
— Það er smiðað úr eik?
— Já, þetta er eikarskatthol,
vafalaust danskt.
— Hér eru öxi og höggstokkur, og
minnir hvort tveggja á myrkan
tima i sögu þjóðarinnar. Þú getur
auðvitað sagt mér, hvenær þessi
tól voru siðast notuð?
— Já, það fer nú vist ekki á milli
mála. Þetta eru þeir hlutir, sem
siðasta aftaka á Islandi var
framkvæmd með. Það var þegar
þau Friðrik og Agnes, morðingjar
Natans Ketilssonar, voru tekin af
lifi i Vatnsdalshólum árið 1830.
Vist er óþarfi að rifja þá
sorgarsögu upp enn einu sinni,
svo mikið, sem búið er um hana
að tala og skrifa. En hins vegar
má gjarnan geta, að þessir hlutir
ættu sjálfsagt betur heima á ein-
hverjum öðrum stað i safninu, en
hér, innan um allan útskurðinn og
kvenskartið.
— Snúum okkur þá að öðrum og
ánægjulegri hlutum:
Hvaðan eru drykkjarhornin
þarna uppi i hillunni?
— bau eru úr eigu Skálholtsdóm-
kirkju. Það er að visu mjög
skemmtilegt, að dómkirkjan
skyldi eiga drykkjarhorn, en
reyndar var það ekki neitt eins-
dæmi, Skálholtsdómkirkja átti
mörg slik fyrr á öldum, og einnig
aðrar kirkjur, svo sem Hóladóm-
kirkja, Þingeyrarklausturskirkja
og margar fleiri.
Þessi horn voru notuð, þegar
drukkin voru minni helgra
manna, og við ýmis önnur hátið-
leg tækifæri. En annars er það af
þessum hrútshornum að segja, að
þau fluttust til Danmerkur, eins
og margir aðrir góðir gripir, en
voru gefin hingað aftur árið 1930.
— Þarna eru skeið og bikar hlið
við hlið. Eru þau kannski lika frá
Skálholti?
— Já. Það mun ekki vera neinn
vafi á þvi, að Jón biskup Vidalin,
meistari Jón, hafi átt hvort
tveggja. Staupið er búið að vera
nokkuð lengi hér i safninu, en
skeiðin var gefin fyrir sjö árum.
A báðum gripunum eru nafn-
drættir meistara Jóns, svo það
þarf vist ekki að draga i efa, hver
mest hafi um þá höndum farið.
— Þú nefndir þarna áðan, að
öxin og höggstokkurinn væru ekki
á sem heppilegustum stað. Eruð
þið ef til vill orðnir aðkrepptir
með húsnæði?
— Ojá.Ekkiernú hægt að neita
þvi. Safnið er búið að vera hér að
mestu óhreyft siðan skömmu eftir
1950, þegar safnið fluttist hingað,
og eðlilega hefur mjög margt
bætzt við á þeim tima, fullum
tveim áratugum. Niðurstaðan
hefur lika orðið sú, að velflest,
sem okkur hefur áskotnazt siðan,
hefur lent i geymslum. Við höfum
einfaldlega ekki ráðið við að
koma þvi upp til sýningar, nema
að mjög litlum hluta.
Þau hafa vfst bitið rækilega frá sér þessi, áður en þau hittu fyrir það, sem betur beit —- sjálfa tönn
timans.
— Eru nokkrar horfur á þvi, að úr
þessu rætist?
— Já, sem betur fer er nú tekið að
hilla undir það. Nú eru horfur á að
Listasafn Islands, sem er hér á
efstu hæð hússins, geti senn farið
að flytja i sitt eigið húsnæði, og þá
gefst væntanlega langþráð og
kærkomið tækifæri til þess að
færa út kviarnar hér, gera
nýskipan i sýningarsölunum og
þá um leið að færa fram i dags-
ljósið margt góðra gripa, sem
ekki hefur verið hægt að hafa til
sýnis fram að þessu.
— En svo við snúum okkur aftur
að liðandi stund:
— Hvernig var aðsókin að
safninu i sumar?
— Hún var mjög mikil, og hefur
aukizt jafnt og þétt á hverju ein-
asta ári.
— Er búið að telja gestina, sem
komu i sumar?
— Nei, ég hef þær tölur ekki alveg
tiltækar, en i fyrra komu talsvert
yfir fjörutiu þúsund manns
hingað i safnið.
— Er aðsóknin mest á sumrin?
— Já. A sumrin koma hér lang-
flestir, og stendur það fyrst og
fremst i sambandi við ferða-
mannastrauminn. Það má heita,
að hver einasti útlendingur, sem
til landsins kemur, komi hingað.
Sumir eru i stórum ferðahópum,
sem hafa það á sinni ferðaáætlun
að skoða söfn, en aðrir koma
eingöngu af eigin hvötum.
— Og þú heldur að gestafjöldinn
hafi verið enn meiri núna en i
fyrra?
— Já, ég held, að okkur sé óhætt
að slá þvi föstu. Það hefur alltaf
veriðsvo, mörg undanfarin ár, að
gestum hér hefur farið fjölgandi i
réttu hlutfalli við aukinn
ferðamannastraum til landsins
og ég er sannfærður um, að svo
hefur einnig verið i sumar. Hitt er
rétt að taka fram, til þess að
fyrirbyggja misskilning, að þótt
útlendingar séu i miklum meiri-
hluta á sumrin og á virkum
dögum, þá er safnið engu að siður
mjög mikið sótt af Islendingum
einkum um helgar, þegar menn
eiga fri. Ég tala nú ekki um,
þegar eitthvað sérstakt er um að
vera, — haldin sýning á einhverju
sérstöku — þá er aðsóknin alltaf
góð og miklu meiri en venjulega.
Skatthol I