Tíminn - 14.12.1972, Blaðsíða 12

12
TÍMINN
Fimmtudagur 14. desember 1972
Vatnskassi úr bil. Svona hefur nú timans tönn leikiö hann.
1 M
'

Ilér cr bútur af einni járnplötunni, sem látin var liggja flöt i stað
þess að risa upp á endann

:
V
Við erum stödd að Keldnaholti.
Ekki væri þó rétt að segja, að við
værum komin upp i Mosfellssveit,
þvi að Reykjavik nær alla leið
'hingað og lengra þó.
t Keldnaholti er að risa byggð.
Þar eru nú þegar til húsa rann-
sóknarstofnanir, þar á meðal
Rannsóknarstofnun iðnaðarins.
Þangað fórum við. Það, sem
okkur lék hugur á að forvitnast
um, var tæring i málmum, þvi
ekki getur hjá þvi farið, að
þekking á þvi sviði gæti hindrað
margan skaðann, ef rétt er á
haldið, svo dýr sem verkmenning
nútimans er, allt frá vatnsleiðslu-
pipum og dráttarvélum til skipa
og flugvéla.
Reynsla Svía
Fyrir svörum urðu tveir ungir
visindamenn, þeir Ásbjörn
Einarsson, verkfræðingur, og
Gunnlaugur Eliasson, efna-
fræðingur. Það er sagt, að enginn
hlutur sé nýr undir sólinni, og
þess vegna þótti hlýða að hafa
fyrstu spurninguna svona: Vitið
þið, hvar á Norðurlöndum var
fyrst unnið skipulega að
rannsóknum á þessum vettvangi?
— Það munu hafa verið Sviar,
sem byrjuðu á þessu, en nú er
mikið unnið að slikum rann-
sóknum viðar, til dæmis lika i
Danmörku. 1 báðum þessum
löndum, Sviþjóð og Danmörku
eru stórar stofnanir, sem vinna
eingöngu að tæringarrann-
sóknum.
— Byggja þeir sinar rannsóknir á
veðurfari eða öðrum orsökum, til
dæmis mengun i stórborgum?
— Hvort tveggja. Sviar hafa
mikið rannsakað áhrif veðurfars
á tæringu og sömuleiðis áhrif
mengunar. Það eru mismunandi
skilyrði til dæmis i Norður-Svi-
þjóð annars vegar og Suður-
Sviþjóö hins vegar, og enn fremur
i borgum annars vegar og sveit-
um hins vegar.
— Liggja fyrir einhverjar niður-
stöður úr þessum rannsóknum
þeirra?
— Það hafa birzt um þetta
greinar, en fullkomnar niður-
stöður eru ekki fyrir hendi. Hins
vegar hefur það sýnt sig, að stór-
borgarloftslag er ákaflega tær-
andi. Til dæmis hefur það lika
reynzt miklu meiri tæringar-
valdur en loftslag við sjávarsið-
una, i likingu við það, sem við
þekkjum, hérna á Islandi.
— Það er auðvitað mengunin,
sem þar er á ferðinni?
— Já að sjálfsögðu. Þetta stafar
mest af brennisteinssýringi i
loftinu, en hann stafar aftur af út-
blæstri frá bilum, verksmiðjum
og öðru sliku.
— Nú hafa margir mæðzt yfir
saltinu, sem ausið er á götur á
vetrum. Eru tslendingar ekki
einir um þann sið?
— Nei, hreint ekki. Þetta hefur
verið gert annars staðar á
Norðurlöndum, meðal annars i
Sviþjóð og Finnlandi — og meira
að segja lika i Bandarikjum
Norður-Ameriku. Það hafa að
visu staðið um það miklar deilur,
hve mikil skaðleg áhrif þessi salt-
mokstur hafi á bila. Flestir virð-
ast hafa gert ráð fyrir þvi, að sá
skaði sé mikill, og það hafa verið
gerðar ýmsar tilraunir með að
bæta ýmsum tæringarvarnarefn-
um i saltiö, til þess að minnka hin
slæmu áhrif þess.
Gautaborg, sem liggur alveg við
sjávarsiðuna, reyndist ekki neinn
munur á þeim farartækjum, sem
óku um saltlaus hverfi og hinum,
sem óku um saltbornar götur frá
morgni til kvölds, alla daga.Þetta
þótti mörgun undarlegt, og það að
vonum, en hins ber lika að gæta,
að þessar rannsóknir eru ekki
komnará neittlokastig ennþá. Og
auðvitað hefur loftslag og sitt-
hvað annað mikið að segja. --
um norðan og austan lands en hér
við Faxaflóann?
—Vist höfum við heyrt þessar
sögusagnir. En þetta hefur ekki
neitt verið rannsakað, og á meðan
svo er, er hvorki hægt að játa þvi
eða neita. Auðvitað kemur ekki til
mála að neita þvi, enda er það
regla okkar að neita aldrei neinu,
á meðan við sjálfir höfum ekki
neitt betra fram að færa.
það sagt, að hitaveituvatn færi
miklu verr með vatnspipur en
„hreint vatn”, eins og sumir
kalla það. Er þetta rétt?
—Það er alveg eðlilegt að svo sé
spurt, fyrst tal okkar hefur borizt
að vatni annars vegar, en gal-
vaniseruðu stáli hins vegar.
Eru bilskúrar til bóta?
Nú á siðari timum hafa Sviar
gert nákvæmar rannsóknir á
áhrifum saltsins á farartæki. Þeir
báru salt á götur i sumum
borgarhverfum, en ekki öðrum,
og rannsökuðu siðan annars
vegar þá strætisvagna, sem alla
daga óku um salthverfin, en hins
vegar þá vagna, sem alltaf héldu
sig i saltlausum hverfum.
— Hvers urðu þeir áskynja með
þeirrari einföldu, en snjöllu
aðferð?
— Það er nú saga að segja frá
þvi: A stööum eins og til dæmis
— En nú er fleira, sem áhrif
getur haft, en salt á götum. Er
eitthvað til i þvi,að bilskiirar séu
bilum misjafnlega hollir?
— Finnar gerðu miklar athuganir
á mismunandi gæðum bilskúra og
áhrifum þeirra á endingu
bilanna. Þar kom i ijós, að vel
upphitaðir bilskúrar með litilli
loftræstingu, voru verri en ekki
neitt. Það er að segja, það var
betra að láta bilana standa úti
undir beru lofti, og það við
misjöfn veðurskilyrði, heldur en
að geyma þá inni i illa loftræstum
bilskúrum. Ég man, að við lásum
einu sinni grein um þetta efni, þar
sem mælt var með vel loft-
ræstum, köldum bilskúrum,
þannig að billinn ætti við svipað
hitastig að búa, hvort sem hann
væri úti éða inni.
Hefur nokkur slik athugun farið
fram hér á landi, þótl nóg sé af
bilunum?
—Nei. En það má alveg búast
við þvi, að á þeim stöðum, þar
sem hitaveita er góð, séu bil-
skúrar yfirleitt vel hitaðir upp —
og trúlega ekki neitt alltof vel
loltræstir heldur. Auðvitað þarf
ekki að taka fram, að hér er
eingöngu átt viö endingu bilanna
með tilliti til ryðs. Þaö er aðeins
sá þátturinn i endingu þeirra,
sem bilskúrarnir geta stjórnað að
verulegu leyti.
—Er eitthvað til i þvi, sem oft
hefur heyrzt, að bilar endist
miklu betur á þurrviðrissvæðun-
Alþýöutrú og vísindi
—Sumt i alþýðutrú — jafnvel
svokallaðar „kerlingabækur” -
hefur nú reynzt hafa við rök að
styðjast, þegar að þvi var beint
ljósi visindanna.
—Það er alveg rétt, slik dæmi
eru mörg. Og það má til gamans
segja hér frá einu sliku, fyrst við
erum að ræða þá hluti. Við vorum
einu sinni beðnir að rannsaka
galvaniseraðar stálplötur, sem
komið höfðu til landsins, en voru
nú illa farnar.
Er við fórum að athuga þetta,
kom i Ijós, að sú trú var til á landi
hér, að aldrei mætti geyma báru-
járn i búntum með þvi að láta þau
liggja flöt, heldur skyldu plötur-
nar alltaf látnar risa upp á
endann. En þetta hafði einmitt
ekki verið gert við þessar plötur,
sem við fengum til rannsóknar.
Við fórum nú að leita i okkar
visindaritum, og þá kom i ljós, að
gamla sagan var öldungis rétt.
Það má aldrei láta plötur af
bárujárni liggja flatt i pakk-
húsum.
—Er vitað, hvernig á þessu
stendur?
—Plöturnar blotna oft við
geymslu, annað hvort af þvi að
það lekur vatn á þær, eða þá
vegna hins, sem reyndar er mjög
algengt, að það þéttist vatn á
milli þeirra vegna hitamismunar
i geymslum. Þetta vatn nær ekki
að renna af, ef plöturnar liggja
láréttar. Einnig kemur það til
greina, að dreifing á lofti verður
mjög misjöfn inni i búntinu. Sums
staðar á það mjög erfitt að
komast á milli platanna, þar sem
þær liggja mjög þétt saman, en
slikt flýtir mjög fyrir tæringunni.
—Það eru til margar hitaveitur
á tslandi og vandamálin eru álika
mörg og þær. En ég þykist vita,
að með þessari spurningu hafir
þú átt við Hitaveitu Reykjavikur.
Nú er vatnið þar orðið mjög gott,
samkvæmt þvi, sem verkfræð-
ingar Hitaveitunnar segja. Við
teljum þvi, að þegar tæringar-
hætta er höfð i huga, sé það orðið
mikill kostur að búa á svæði Hita-
veitunnar.
—Hvað var þetta i heita vatn-
inu i Reykjavik, sem talið var
pipunum svo óhollt?
—Fyrir um það bil tuttugu
árum var nokkuð af súrefni i
vatni Hitaveitunnar, og súrefni i
heitu vatni er ákaflega hættulegt i
sambandi við tæringu á stáli og
galvaniseruðum rörum. En nú er
loku fyrir það skotið, að súrefni sé
i vatninu.
—Nú vita það allir, að hér á
landi er ákaflega mikill munur á
veðurfari eftir landshlutum.
Hefur ekki verið athugað skipu-
lega, hver áhrif þessi munur
hefur á mannvirki?
—Við höfum nú litið fengizt við
beinar rannsóknir á þvi, en al-
mennt má kannski segja, að tær-
ingi sé meiri, þar sem særok er
mikið. En svo fer þetta að sjálf-
sögðu mjög mikið eftir viðhaldi
mannvirkjanna, málningu og
öðru sliku.
Það er þessi þróun, sem koma
má i veg fyrir með þvi að láta
plöturnar standa upp á endann.
Fyrst og fremst lekur þá vatnið af
þeim jafnóðum og það kemur, og
svo er hitt lika auðsætt, að i
flestum tilvikum liggja plöturnar
ekki eins þétt saman, þegar þær
risa upp á endann, eins og þegar
þær liggja flatar, og ef til vill
mikill þungi ofan á þeim.
og eyðing
Miðstöðvarofninn sá arna má muna sinn fifil fegri, það er auðséð.
Hitaveitur
málma.
—Einhvern tima heyrði maður
■MBSaBanMBKBRBHaHHBBBKaBBaMaSKaaHBBHnaMH
Hér sitja þeir saman við borö, J
fræðingur <t.h.).