Tíminn - 07.01.1973, Blaðsíða 20

20

TÍMINN
Sunnudagur 7. janúar 1973
Sunnudagur 7. januar 1973
TÍMINN

HAITI
Perla Antillueyja?
I)cd<‘ Duvalicr — hin skæAa
systir, scrn tvisvar var send
úr landi, cn hcfur nú sigrah i
valdabarátlunni.
Þegar einræðisherra Haiti,
Duvalier, öðru nafni Papa Doc,
útnefndi son sinn Jean Claude
Duvalier eða „Baby Doc” sem
eftirmann sinn og þar með einnig
„forseta um aldur og ævi”
skömmu áður en hann lézt fyrir
hálfu öðru ári siðan, sáu menn
fyrir, aðhörð valdabarátta myndi
fylgja i kjölfariö.
Jean Claude Duvalier —
kallaður „Mánasmettið” eða
„Baby Doc” til aðgreiningar frá
föðurnum „Papa Doc” — var
þekktur sem sannkallaður „play-
boy”, sem hafði aðeins áhuga á
stelpum, hraðskreiðum bílum og
spilavitunum i höfuðborg Haiti,
Port au Prince. Það var einnig al-
kunna, að faðirinn hafði ekkert
sérstakt dálæti á honum, en
móðirin, Simone Duvalier, haföi
aftur á móti þeim mun meiri
elsku á honum. Systir Baby Doc,
Marien-Denise kölluð „Dede”,
skapheit og atorkusöm kona,
menntuð i Evrópu, var hins vegar
eftirlæti fööur sins. Papa Doc,
sem lét breyta hefðinni, og meira
að segja opinberum og skráðum
aldri sonarins, til aö tryggja erfð-
irnar, svaraði gagnrýni manna
með þvi að visa til hins fræga
keisara Rómverja, Agústusar,
sem einnig hefði verið 19 ára, er
hann steig i veldisstól.
En vikjum nú nánar að áður-
nefndri valdabaráttu og þeirri
geysilegu breytingu, sem orðið
hefur á Haiti eftir að Papa Doc
karlinn hrökk upp af.
Ferðamönnum, sem koma til
höfuðborgar Haiti, Port au
Prince, á siðasta ári voru þeir
hvorki meira né minna en 90.000
— 100.000, er heilsað af litrikri og
gjallandi hljómsveit i flughöfn-
inni. Þeim er fylgt frá flugvélinni
til móttökusalarins, þar sem
glaðlegt starfsfólk afgreiðir þá og
Baby Doc: er að skapa nýja Haiti
Papa Doc: lauk viðbjóðslegri stjórnar
tíð sinni í hitteðfyrra Systirin Dede:
bar sigur af hólmi í valdabaróttunni
Luckner Chambronne: „voldugí
I

kemur þeim í bila til hinna ýmsu
hótela. Má með sanni segja, að
nokkur breyting hafi orðiö hér á,
þvi í valdatiöPapa Doc voru skot-
glaðir og skuggalegir meðlimir
„hinna svörtu SS-sveita” ein-
ræöisherrans Papa Doc, hinnar
illræmdu Ton Ton Macoutes —
hreyfingar stöðugt á sveimi
þarna sem annars staðar, og
þurfti ekki mikiö út af að bera, til
að allt færi i bál og brand og
byssukúlurnar hvinu.
Ný og ný hótel skjóta upp
kollinum samtimis nýjum lúxus-
villum ýmissa kunnustu stjarna
og glæsinafna heimsins. Kvik-
myndaleikstjórinn Roger Vadim,
poppsöngvarinn Mick Jagger,
kvikmyndastjarnan franska
Belmondo og Edmund de Roths-
child barón eru meðal þeirra,
sem telja Haiti „toppstað” i dag.
Það,sem fyrir hálfu öðru ári var
ein allsherjar fangabúð, tröllriðin
af hermdarverkum og skelfingu,
er nú að verða „Perla Antillueyj-
anna” i Karabiska hafinu.
Ferðamenn strcyma að.
Amerisk fyrirtæki og fjármagn
og amerisk flugfélög opna stöðugt
fleiri leiðir til þessarar ferða-
mannaparadisar, sem áður var
algerlega lokuð fyrir Kanann.
Papa I)oc — Baby Doc
Ton Ton Macoutes —
IUébarðarnir
Allt þetta ófyrirséða og óvænta
hefur skeð á þvi hálfu öðru ári,
sem liðið er siðaneinræðisherrann
Franqois Duvalier lézt og sonur
hans, forseti um aldur og ævi,
Jean Claude Duvalier, kallaður
Baby Doc, tók við völdum.
Ton Ton Macoutes eru á bak og
burt, en i þeirra stað hefur þó að
visu komið önnur öryggissveit,
Hlébarðarnir. Einnig eru horfnir
af sjónarsviðinu margir þeirra,
sem gerðu Haiti að samblandi af
„einkafyrirtæki” og stóru fang-
elsi, og ber þar ekki sizt að nefna
hinn volduga Luckner Cham-
bronne, sem nýlega varð aö flýja
land. Hvað sem öðru liöur er ekki
lengur til staðar, a.m.k. ekki i
eins rikum mæli, hinn eilifi ótti
ibúanna við fyrirvaralausa hand-
töku, misþyrmingar og morð.
Haiti, sem i byrjun siöustu aldar
náði sjálfstæði upp úr þrælaupp-
reisn á eyjunni, virðist i bókstaf-
legum skilningi hafa stokkiö aftur
úr svörtustu miðöldum fram á
rafeindaöld nútimans.
Astandinu á Haiti fyrir aðeins
tveim árum var gjarna likt viö
blómaskeið glæpamannanna i
Chicago fyrr á þessari öld, nema
hvað ofbeldisverkin á Haiti voru
miklu fleiri og áhættan meiri. Allt.
sem Papa Doc snerti á, var tengt
ótta, og það voru engin takmörk
fyrir þvi, hve langt hann gat
gengið i hroðalegum misþyrm-
ingum og ofbeldi. Allt fram til
þess tima fyrir hálfu öðru ári, er
Baby Doc tók við völdum, voru
skólabörnin neydd til að bera
fram þessa óhugnanlegu „bæn”
til guðsins og einræðisherrans
Duvalier — fyrrverandi lækna-
stúdents i Bandarikjunum,
Franqois Duvalier: „Ó, Doc, þú,
sem býrð hér i höllinni. Helgist
þitt nafn um aldur og ævi. Verði
þinn vilji svo i Port au Prince sem
i öllu landinu. Gef oss i dag vora
nýju Haiti, og fyrirgef ei syndum
landflóttamannanna, sem hvern
dag ráðastá föðurland vort. Frels
þá aldrei frá þvi illa.
Haiti — eitt alfátækasta
riki heimsins i dag
í Bandarikjunum og Kanada
eru rúmlega 200.000 flóttamenn
frá Haiti, og fylgjast þeir eftir-
væntingarfullir með þróuninni,
sem á sér stað þar nú. Márgir
hafa snúið heim, en þeir eru
einnig margir.sem þora það ekki.
A siðustu vikum hafa um 100
fangar verið látnir lausir á Haiti,
og vænzt er almennrar náðunar
sem eins konar eftirmála eftir
Papa Doc — timabiliö, þegar um
3.000 manns voru liflátnir opin-
berlega, 12.000 drepnir i átökum,
og ennþá fleiri hurfu bak við
fangelsismúrana. Meðal þeirra,
sem látnir voru lausir, eru mennr
sem hurfu fy,rir mörgum árum og
voru taldir látnir fyrir löngu. Sem
dæmi má nefna, að um daginn
var hin þekkta fótboltastjarna
Jean — Claude Hall látinn laus á
Haiti, en hann hvarf árið 1965,
þegar veldi Papa Doc stóð sem
allra hæst. Eiginkona Halls, sem
býr i New York, hafði fyrir löngu
gift sig á ný, i þeirri trú.að Jean-
Claude væri látinn.
Eitt sinn var Haiti talið eitt
auðugasta og ánægjulegasta rikið
á Antillueyja-svæðinu i Kara-
biska hafinu. Samt sem áður er
það i dat eitt fátækasta, ef
ekki alfátækasta, landið i
heiminum.80% af um 5 milljónum
ibúa eru ólæsir. 73% barna undir
14 ára aldri hafa engrar skóla-
göngu notið. Meðalaldurinn er 45
ár. Aðeins eru sex læknar á
hverja 100.000 ibúa. Rekja má 10
til 15% dauðsfalla til hungurs og
vannæringar. Meðaltekjurnar á
hvern ibúa á dag eru um 10
krónur.
Mörg bandarisk fyrirtæki hafa
sett upp verksmiðjur á Haiti og
fleiri bætast stöðugt i hópinn.
Vinnulaunin eru þau lægstu, sem
þekkjast i heiminum, svo það
borgar sig fyrir þessi fyrirt'æki að
flytja inn hráefnið til Haiti og
Chambronne — hann seldi
blóðog lik til Bandarikjanna,
en af þeim var sannarlega
nóg á Haiti.
senda vöruna fullunna til USA.
Bandariskt fjármagn, oft i sam-
keppni viö franskt og þýzkt,
streymir til landsins. Bandariska
fyrirtækið Wendell Philips hefur
þannig stundað oliuvinnslu um
alla Haiti i 35 ár. Erlent fjármagn
hefur einnig gert kleift að koma
upp vatnsorkuveri, sem leysa
mun oliu- og gaslýsingu Haiti af
hólmi. Þjóðartekjur Haiti munu
hafa stigið um a.m.k. 8% á sið-
asta ári. Stöðugt betra samband
er að koma á við sjálfan „erfða-
fjandann”, Dominikanska lýö-
veldið, sem er „sameyja” lýð-
veldinu Haiti.
Ahrifa Bandarikjanna gætir
einnig á fleiri sviðum i málefnum
Haiti. 1 kyrrþey hafa Bandarikin
á ný hafiö vopnasendingar til
landsins. Þær voru stöövaðar i
stjórnartið Kennedy forseta, sem
svar við harðstjórn Papa Docs.
Her Haiti og „hlébarðarnir” eru i
dag þjálfaðir af fyrrverandi liðs-
foringjum og majórum úr banda-
riska sjóhernum.
Af ferðamannafjöldanum, sem
vaxið hefður^ stöðugt siöastliðið
hálft annað ár, eru Bandarikja-
menn að sjálfsögðu langfjöl-
mennastir. Ferðamanna-
þjónustan á vafalaust eftir aö
eiga afar stóran þátt i að reisa við
fjárhag landsins og auka tekjur
landsmanna, en margir óttast, að
við það muni frumstæðir og aö-
laðandi törfar Haiti-búa hverfa en
þeir eru, þrátt fyrir allt það.sem
þeir hafa liðið, eitthvað það glað-
lyndasta, heiðarlegasta og mest
hrifandi fólk, sem maður getur
fyrirhitt.
Hörð valdabarátta án
blóðsúthellinga
Og eins og þegar hefur verið
sagt, hefur öll þessi framþróun
orðið eftir að hinn fyrrverandi
glaumgosi „Baby Doc” Jean
Claude Duvalier tók við völdum i
hitteöfyrra. Velgengni hans við
stjórnsýsluna má ekki sizt þakka
móður hans, Simone, og systur-
inni Dede, sem allt bendir nú til,
að hafi sigrað i þeirri valdabar-
áttu, er hefur geisað á æðstu
stöðum Haiti. En sú staðreynd, að
þetta uppgjör hefur farið fram án
hermdarverka og blóðsút-
hellinga, er löngum einkenndu
sögu Haiti, vitnarum.aö stórir
hlutir hafa skeð i þvi landi, þar
sem„Svart vald” i orðsins fyllztu
merkingu vann sinn fyrsta sigur
fyrir 168 árum og vann sér jafn-
framt sjálfstæði.
Valdabaráttan á Haiti hefur
aðeins eitt fordæmi: Uppreisn
Borgianana á Italiu á miðöldum.
Tilhögun hennar og persónurnar
sjálfar, sem við sögu koma,
virðast spretta beint út úr
blóðugum Shakespearedrama.
Og aðferðirnar eiga sér hliðstæðu
i valdabaráttunni innan Mafi-
unnar, i „Guðföðurssögu” i bezta
eða versta tilfelli.
Baby Doc tók viö þrotabúi, þar
sem fátæktin og pressan á lands-
mönnum var geysileg. Systirin
Dede var útnefnd einkaritari
hans, en þá stöðu hafði hún einnig
haft i valdatið föðurins.
í höndum glæpamanna
1 upphafi stjórnartiðar Baby
Doc voru hinir raunverulegu
stjórnendur landsins hópur
glæpamanna og ævintýramanna,
sem einnig höfðu komið mjög við
sögu i einræðissögu Papa Docs.
Fyrst ber þar að nefna Luckner
Chambronne, sem hafði skapað
hinn hroðalega Ton Ton
Macoutes flokk Papa Docs, hina
svörtu SS — sveit. Þá má nefna
upplýsinga- og ferðamálaráð-
herrann Gerard de Catalogne,
bræðurna Claude og Arien
Raymond, sem skiptust á að vera
ráðuneytistjórar og utanrikisráð-
herrar.
Ton Ton Macoutes flokkurinn
var leystur upp, en i hans stað
kom að visu nýr „öryggis-
flokkur”, Hlébarðarnir. Þessi
breyting hefur þó orðið til að létta
verulega á þeirri hræðslu, sem
hrjáð hefur landsmenn i ára-
raðir.
Það varð brátt augljóst, að það
hlyti að koma til uppgjörs milli
Dede Duvalier og Chambronnes,
sem dró að sér allt pólitíska aflið,
með Baby Doc sem skrautprjón,
eftir að hafa gert sjálfan sig að
varnarmála- og fjármálaráð-
herra og koma i rauninni fram
sem æðsti maður stjórnarinnar.
* *
wmmm
Feögarnir Francois „Papa Doc” Duvalier og Jean- Claude „Baby
Þr>ggja niánaöa legu. Hinn illræmdi einræðisherra varð forseti 22. júní
ára, viö völdum, sem „forseti um aldur og ævi”.
Doc" Duvalier. Papa Doc lczt 21. apríl 1971, 64 ára að aldri, eftir
1964. Strax eftir dauða þcss gamla, tók sonurinn, Jean-Claude, þá 20
Hann hafði einnig tryggt sér
megintaumana i fjármálalifi
Haiti.
Dede hin skæða
1 fyrsta skipti, sem Dede Du-
valier sýndi, að hún var eina per-
sónan, er vogaði að standa upp i
hárinu á gamla Papa Doc, var
árið 1966, þegar hún stóð fast á
þvi að vilja giftast aðstoöarmanni
Duvaliers, Max Dominique, en að
áliti Papa Doc “var skinnið á
honum allt of svart”. Og raunar
var hann giftur fyrir. En Dede
fékk vilja sinum framgengt. Max
fékk skipun um að skilja við konu
sina, en hún fékk siðan 2 — 3
milljónir og var siðan, ásamt
tveim börnum sinum, send i
útlegð til Jamaica.
Ári siðar komst Papa Doc á
snoðir um, að Max ásamt 19
öðrum liösforingjum væru með
uppreisnaráform i huga. Þeir
voru allir dæmdir til dauða, en
Dede greip i taumana og fékk
mann sinn náðaöan En grimmdin
i gamla fausknum lét ekki að sér
hæða: hann skipaði að
tengdasonurinn stjórnaði aftöku
hinna 18. Þvi næst sendi hann þau
Max og Dede, Max ræfillinn enn
með dauðadóminn hangandi yfir
sér, i eins konar útlegð, þar sem
Max var gerður að sendiherra
Haiti á Spáni og siðar i Frakk-
landi.
Þegar Papa Doc hrökk upp af i
hitteðfyrra, snéri Dede aftur til
Haiti, og þrem mánuðum seinna
einnig Max. Nú hófst hin raun-
verulega valdabarátta. Hinn
voldugi Chambronne var i óða
önn, ásamt ráðherrakliku sinni,
að hrifsa völdin i sinar hendur og
var þvert um geð, að þau hjónin
kæmu til landsins. Sendi hann þau
i útlegð á nýjan leik, án þess að
bróðirinn, Baby Doc, einræðis-
herrann ungi, gæti eða vildi
nokkuð gera fyrst i stað.
Fyrsta aðvörunin um.að stórir
atburðir væru i vændum kom
þegar de Catalogne — sonur
fransks kaffiekrueiganda á
llaiti og fyrrum ritari hins ofs-
tækisfulla leiðtoga frönsku
sveitarinnar „Action Franqaise”,
Charles Mauras, hvarf skyndi-
lega af „taflborðinu” á Haiti, en
skaut upp kollinum sem valda-
laus skrifstofublók i Evrópu, þ.e.
sendiherra i Haag. Menn grunaði,
að afdrifarikir atburöir myndu
gerast, er Dede kæmi aftur til
Framhald á bls. 39

■
örin bendir á rikiö Haiti. Eyjan sjálf heitir Haiti og er ein Antillu-eyjanna, en á henni eru tvö riki, þ.e.
Haiti og Dóminiska lýðveldið.

Haiti hefur mjög breytt um svip . Fátækt er óvfða meiri i heiminum en þar. En hagur landsins hefur
vænkeztsiðastliðin tvö ár, og stefnir það að þvi að verða vinsæl ferðamanuaparadis.
Duvalier forseti og einræðisherra Haiti, þegar hann var upp á sitt bezta
(eða ollu heldur versta!)