Tíminn - 16.03.1973, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Föstudagur 16. marz 1973
ALÞINGI
Umsjón:
Elías Snæland Jónsson
Mörkuo veroi almenn
stefna í byggðamálum
Umræður urðu i Sameinuðu þingi i gær um
byggðamálin. Steingrimur Hermannsson (F) mælti
fyrir þingsályktunartillögu sem hann flytur ásamt
Vilhjálmi Hjálmarssyni (F) og Stefáni Valgeirssyni
(F) um mörkun almennrar stefnu i byggðamálum,
en tillagan gerir ráð fyrir því, að þingkjörin nefnd
geri tillögur um markmið og leiðir og mörkun al-
mennrar stefnu til jafnvægis i byggð landsins.
Sjálf tillagan er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar aö fela 7
manna nefnd þingmanna, sem
kosin er hlutfailskosningu af
sameinuöu Alþingi, aö gera til-
lögur um markmiö og leiðir og
mörkun almennrar stefnu til
jafnvægis I byggö landsins. Skal
aö þvl stefnt, aö markviss starf
semi á þvi sviöi veröi viður-
kenndur og fastur þáttur f is-
lenzkri stjórnsýslun.
1 þvi skyni skal nefndin m.a.:
1. Kanna, hvaöa atriði valda fyrst
og fremst mismunun á miili
iandsmanna eftir búsetu, bæöi
fjárhagslegri og félagsiegri.
2. Kanna og meta eins og unnt er
hin þjóöhagslegu áhrif þeirrar
þróunar I byggöamálum, sem átt
hefur sér staö á undanförnum
áratugum.
3. Kanna, hvaöa ráöstafanir ná-
grannaþjóðirnar hafa gert á
þessu sviði og hvaða almenna
stefnu þær hafa markað.
4. Athuga, hvað unnt er aö gera af
opinberri hálfu til þess aö jafna
metin á milli landsmanna, og
gera tilraun til aö meta áhrif
slikra aðgerða og kostnað.
5. Gera tillögur um markmiö I
byggðamálum.
6. Gera tillögur um leiöir til þess
aö ná fyrrgreindum markmiðum.
7. Leggja fram drög að almennri
stefnu I byggðamálum.
Forsætisráðherra skipar for-
mann nefndarinnar. 1 samráöi
viö forsætisráðuneytið skal
nefndin fá eölilega starfsaðstöðu,
og henni skal heimilt að leita álits
sérfróðra manna. Framkvæmda-
stofnun rlkisins skal skylt að
veita nefndinni nauðsynlega'r
upplýsingar og aðstoð. Kostnaður
við störf nefndarinnar greiðist úr
Byggðasjóði.
Hin mikla byggðaröskun
Steingrlmur
rakti I upphafi
byggðaröskun-
ina á þessari
öld. Um alda-
mótin hafi
byggð verið
furðu jöfn um
allt land. Miðað
við núverandi
kjördæmaskip-
an hafi ibúa-
skiptingin verið
sem hér segir um aldamótin:
Suðurland 17% landsmanna,
Vestfirðir 15,9%, Noröurland
eystra 14,6% Austurland 13.6%,
Vesturland 12,4%, Norðurland
vestra 12,2%, Reykjavik 8.5% og
Reykjanes 6.8%.
Upp úr aldamótum tók byggðin
að raskast og þaö sifellt með vax
andi hraða, þannig að ibúa-
skipting árið 1960 var orðin sem
hér segir: Reykjavik 40.8%,
Reykjanes 14.6%, Noröurland
eystra 11.1%, Suðurland 9.1%,
Vesturland 6.8%, Vestfirðir 5.9%,
Austurland 5.9% og Norðurland
vestra 5.8% af heildaribúa-
fjöldanum.
Þessi þróun hefur verið hægari
siðasta áratuginn, en þó miðað i
þá átt að um fjölgun á Reykja-
vikur-Reykjanessvæöinu er að
ræða en fækkun i öðrum kjör-
dæmum og þá mest á Vest-
fjörðum. Hins vegar virðst svo
sem byggöin á Vesturlandi og
Suöurlandi hafi verið nokkuð
stöðug að undanförnu.
Stórfelld skriða fram-
undan?
Þingmaðurinn taldi, að þótt
heldur heföi dregið úr byggða-
röskuninni siðustu árin, þá væri
hann fullviss um, að önnur stór-
felld skriða væri framundan i
þeim málum, ef ekki yrði gripið
til áhrifameiri aðgerða en hingað
til.
Vitnaði hann í þessu efni til
ýmissa atriða i yfirlýsingu sam-
starfsnefnda landshlutasamtaka
sveitarfélaga frá 9.-10. nóvember
siðastliðnum.
Orsakir byggðaröskun-
ar
Þingmaðurinn fjallaði siðan um
hinar ýmsu orsakir þeirrar
byggðaröskunar, sem orðið hefði.
Taldi hann að þar kæmu til mörg
atriði.
Nefndi hann fyrst þá byltingu,
sem orðið hefði i atvinnuháttum.
Aður fyrr hefði það verið litið sem
hvatti til samþjöppunar byggðar
á einum stað öörum fremur.
Breyttir atvinnuhættir, og áhrif
tækniþróunarinnar, hefðu þarna
valdið gjörbreytingu. Einnig
kæmi til, að stórvirk atvinnutæki
hefðu yfirleitt verið sett niöur viö
Faxaflóa. Siöan heföu áhrif
styrjaldarinnar sett sinn sterka
svip á þróunina, en á áratugnum
1940-1950 hefði fjölgað um 18
þúsund manns i Reykjavik.
Þessi þróun atvinnuhátta hefði
einnig gjörbreytt tekju-
skiptingunni. Hefði verið reiknað
út,að á siðasta ári hafi meðal-
tekjur á ibúa veriöum 15000 lægri
úti á landsbyggðinni en á höfuð-
borgarsvæðinu.
Þá kæmi margt annað einnig
til. Stjórnsýslan hefði byggzt upp
I Reykjavik. Verzlunin hefði haft
sina miðstöð þar. Sömuleiðis
hefðu hinar ýmsu þjónustu-
greinar risið upp á Reykjavikur-
svæðinu fyrst og fremst. Ýmsar
félagslegar framkvæmdir hins
opinbera hefðu beinlinis stuðlað
að þvi að auka á ójöfnuðinn.
Nefndi hann i þvi sambandi tal-
simann og sjónvarp. Mestu fram-
kvæmdir I vegamálum hefðu
verið á höfuðborgarsvæðinu.
Húsnæðisskorturinn væri stærsti
þrándur i götu byggðajafnvægis
viða um land, og hefði ríkisvaldið
þar jafnvel gengið á undan i
ójafnaðarátt með Breiðholts-
framkvæmdunum.
Einnig nefndi hann ýmis önnur
atriði, svo sem erfiðan fjárhag
sveitarfélaga úti á landi og skort
á atvinnu fyrir menntað fólk á
landsbyggðinni.
Rauði þráðurinn i þessu öllu
saman væri sjálf lifskjara-
breytingin. Með þjóðfélags-
breytingunum hafi kröfurnar um
margvisleg lifsþa^gindi aukizt, og
mörgum þeirra óska væri ekki
hægt að fullnægja nema I þéttbýli.
Hann taldi, að áhrifa þessara
þátta myndi halda áfram að gæta
i byggðaþróuninni, og ýmis ný
koma til,semleituðuísömuátt.
Dýrt að flytja fólkið
Þingmaðurinn benti á, að það
kostaði 2-3 milljónir aö byggja
yfir fjölskyldu á nýjum stað.
Beinn kostnaður við að flytja t.d.
Austfirðinga i annan landshluta
væri sennilega 4.5-5. milljaröar,
og væri þá ekkert tillit tekið til
þeirrar miklu fjárfestingar, sem
skilin væri eftir. Það væri þvi
hagkvæmt að verja verulegu
fjármagni til að viðhalda byggð
um landið allt.
Hann sagði að þaö væri nú
dýrara að taka við nýjum ibúa á
Reykjavikursvæðinu en úti á
landi, og væri Reykjavik I þvi efni
komin fram úr hagkvæmnis-
markinu, en aukinn ibúafjöldi
væri forsenda aukinnar hag-
kvæmni i dreifbýlinu. Það væri
þvi þjóðhagslega hagkvæmt að
reka byggöastefnu, sem viðhéldi
byggð um landið allt.
Litið orðið úr fram-
kvæmdum
Þingmaðurinn benti á, að
margar tillögur hefðu verið
fluttar á Alþingi um ýmsa þætti
þessa máls, en þvi miður hefðu
framkvæmdir ekki orðið i sam-
ræmi við orðin. Vissulega hefði
ýmislegt verið gert á ýmsum
sviðum. T.d hefði verið gert átak
á sviði rafvæðingar. Mikið fjár-
magn hefði farið til dreifbýlisins
til atvinnuuppbyggingar
Byggðasjóður hefði verið
stofnaður og stórefldur i tið nú-
verandi rikisstjórnar. Mikið fjár
magn hefði veriö sett i nýja
togara viða um land og I endur-
bætur á hraðfrystihúsum. Reynt
væri að bæta heilbrigðisþjónustu
og menntunaraðstöðu. Samt sem
áöur hefði árangur verið minni en
til var stofnað, og nauðsynlegt
væri að fá svar við þeirri
spurningu, hvers vegna svo hefði
farið.
Hann taldi, að það væri fyrst og
fremst vegna þess, aö ekki hafi
verið unnið nógu alhliða að
byggðamálunum. Það þyrfti að
vinna að þeim á fjölmörgum
sviðum i einu. Það skorti viður-
kennda stefnu, sem farið væri
eftir, og svo virtist, sem
dreifbýlishugsjónin væri auka-
verkefni I stjórnsýslunni.
Hann taldi,að tillagan miðaði að
þvi að bæta úr þessu meö þvi að
sérstök nefnd legði drög að slikri
almennri stefnu fyrir Alþingi.
Þessi stefna yrði rammi fyrir að-
gerðir i byggðamálum, og væri
rétt, að Alþingi ákvæði hver sú
stefna ætti að vera.
Stærsta málið
Þingmaðurinn taldi eðlilegt, að
einhverju ráðuneyti yrði siðan
falið að fylgjast meö framkvæmd
stefnunnar og sjá svo um, að að-
gerðir, sem gripið væri til, væru i
samræmi við þann meginramma,
sem hún setti.
Hann lagði að lokum áherzlu á,
að þetta mál væri jafnvel stærra
en landhelgismálið og efnahags-
málin til samans. Jákvæður
árangur myndi þvi aðeins nást,
að unnið yrði að málinu alhliða
og með almenna stefnu að leiðar-
ljósi.
Kónnun en ekki mörkun
stefnu
Matthias
Bjarnason (S)
sagði, að tillag-
an fjallaði i
raun ekki um
mörkun neinnar
stefnu, þótt hins
vegar hefði
stefnumörkun á
ýmsum sviðum
komið fram i
ræðu framsögu-
manns. Kvaðst hann furða sig á,
að tillagan væri ekki orðuö
ákveðnar. Þar væri fyrst og
fremst talað um aö kanna ýmsa
hluti.
Þingmaðurinn rakti nokkuð
þaö, sem þegar hefði veriö gert i
þessum málum, og hefði margt
þar verið vel gert. Hann rakti
siðan byggðaþróunina nokkuð og
orsakir hennar.
Byggðastefna Sjálf-
stæðismanna
Þvi næst sagði hann, að nú
næstu daga yrði lögð fram á
Alþingi stefna I byggðamálum,
sem nokkir þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins flyttu, og
samþykkt hefði verið I þingflokki
þeirra. Þar væri um ákveðna
stefnumörkun að ræða en ekki
eilifar kannanir, sem hafi tekið
svo mikinn tima rikisstjórna fyrr
og siðar.
Taldi hann eölilegt, að reynt
yrði að ná samvinnu við fulltrúa
þéttbýlisins um byggðastefnu, og
samstöðu um að hrinda þeirri
stefnu I framkvæmd. Ein ástæðan
fyrir þvi, að þróunin hefur verið
sú, sem raun ber vitni, væri, að
þingmenn dreifbýlisins hefðu
ekki náð nógu vel saman um
raunhæfar aðgerðir.
Umræðunni var siöan
frestað. -EJ.
Frumvarp um
atvinnulýðræði?
Gylfi Þ. Glslason (S),mælti
i gær fyrir þingsályktunartil-
lögu um atvinnulýðræði, þar
sem rikisstjórninni er falið að
skipa nefnd til að semja frum-
varp til laga um atvinnulýð-
ræði, þar sem launþegum
verði tryggð áhrif á stjórn fyr-
irtækja og hlutdeild i arði af
rekstri þeirra.
Framsögumaður flutti Itar-
lega ræðu, þar sem hann skil-
greindi lýðræðið og þá grund-
vallarhugsun um jafnrétti,
sem falizt hefði i kröfu
jafnaðarmanna um áætlana-
búskap og algjöra þjóðnýt-
ingu. Rakti hann framkvæmd
þeirrar stefnu i kommúnista-
rikjunum og benti á, að i stað
algjörrar þjóðnýtingar leituöu
jafnaðarmenn annarra leiða
til að ná sama grundvallar-
markmiðinu. Ein þessara
leiða væri svonefnt atvinnu-
lýðræði.
Hann rakti hvaða stefna
hefur verið mótuð i þessum
málum hjá norskum stjórn-
völdum, og hjá danska
jafnaöarmannaflokknum, en
sagði, að Alþýðuflokkurinn
tæki á þessu stigi ekki afstöðu
með eöa móti þessum eða öðr-
um leiðum.
Ragnar Arnalds (AB),sagði
löngu timabært, að átak yrði
gert i þessu máli. Hann hefði
margsinnis flutt tillögu á þingi
i þessa átt, en m.a. Alþýðu-
flokkurinn ekki veitt sér
stuðning. Væri þvi gleðilegt,
að hann vildi nú aðhafast eitt-
hvað i málinu, og gæti hann
efnislega stutt tillöguna.
Jafnframt rakti hann fyrirheit
málefnasamningsins hvað
áhrif launþega á stjórn fyrir-
tækja, og þá einkum rikisfyr-
irtækja, snertir.
Bjarni Guðnason (UF),
sagði það rétt, að löngu væri
timabært að gripa til aðgerða
á þessu sviði, og væri margt
hægtað læra af nágrannaþjóð-
unum. Vitaskuld ættu rikisfyr-
irtæki aö ganga á undan, og
hvatti hann rikisstjórnina til
að koma sliku fyrirkomulagi á
t.d. i Aburðarverksmiðjunni,
Sementsverksmiðjunni og
rikisútvarpinu.
Hann kvaðst tortryggja fög-
ur orö stjórnmálaflokkanna i
þessu máli fyrr en ljóst væri,
að þeir væru reiðubúnir að
fórna sætum sinna manna i
stjórnum t.d. ofangreindra
fyrirtækja fyrir fulltrúa
starfsfólksins. Þá fyrst tryði
fólk þvi að hugur fylgdi máli.
Tillögunni var visað til alls-
herjarnefndar. — EJ.
1 gær var lagt fram
stjórnarfrumvarp um breyt-
ingar á tollskrá, og segir i at-
hugasemdum þess, að hér sé
um að ræða orðalagsbreyting-
ar vegna viðskiptasamnings
íslands við Efnahagsbandalag
Evrópu.
Þá voru lagðar frami gær
eftirfarandi fyrirspurnir:
1. Til forsætisráðherra frá
Ólafi G. Einarssyni:
„1. Er hafin vinna við gerð
áætlunar um opinberar fram-
kvæmdir i Reykjaneskjör-
dæmi, eins og rikisstjórninni
var falið að láta gera, sbr.
þingsályktun frá 16. mai 1972?
2. Ef svo er, hverjir vinna að
áætlunargerðinni og i hvaða
mæli hefur samstarf verið
haft við Samtök sveitarfélaga
i Reykjaneskjördæmi?”
II. Til menntamálaráðherra
frá Jónasi Arnasyni:
„Hvað liður samanburðar-
könnun á kennaraprófi og
stúdentsprófi með tilliti til
inngönguréttinda kennara i
háskólann?”
III. Til landbúnaðarráðherra
frá Pálma Jónssyni:
„Hvað liður framkvæmd á
ályktun Alþingis frá 18. mai
1972 um athugun á mögu-
leikum á lagasetningu um
orlof sveitafólks og þjónustu
staðgöngumanna i landbún-
aði?” — EJ.
Endurskoðun
fræðslulaga
Páimi Jónsson (S), mælti I
gærfyrir tillögu til þingsálykt-
unar um framkvæmd og end-
urskoðun fræðslulaga, sem
hann flytur ásamt Halldóri
Blöndal (S). Tillaga þessi var
lögð fram á Alþingi áður en
grunnskólafrumvarpið, og fel-
ur i sér, að rikisstjórnin hlutist
til um, að nokkur atriöi verði
tekin til athugunar við þá
endurskoðun fræðslulaganna,
sem þá stóð yfir.
Þessi atriði eru m.a. að
skólaskyldan verði ekki látin
ná til eldri aldursflokka en nú
er, og að árlegur námstimi
verði ekki lengdur. Jafnframt,
að áherzla verði lögð á að
framkvæma lögákveöna
skólaskyldu i öllu landinu.
Auk framsögumanns tóku til
máls Helgi Seljan (AB) og
Magnús Torfi Ólafsson,
menntamálaráðherra, en
tillögunni var siðan visað til
allsherjarnefndar sameinaðs
þings.
Einnig kven-
félagið
Seltjörn
AÐALFUNDUR Kvenfélagsins
Seltjarnar, haldinn miðvikudag-
inn 21. febrúar 1973, lýsir stuðn-
ingi sinum við framkomnar til-
lögur um að minnast ellefu
hundruð ára afmælis tslands-
byggðar á látlausan en virðuleg-
an hátt.
Fundurinn telur varhugaverða
þá ákvörðun að stefna allt að 60-70
þúsund manns til hópsamkomu á
Þingvöllum, en leggur til að I þess
stað veröi timamótanna minnzt I
kirkjum og fjölmiðlum.