Tíminn - 17.04.1973, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 17. april 1973.
TÍMINN
9
(Jtgefandi: Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar: Þór-
arinn Þórarinsson (ábm.), Jón Ilelgason, Tómas Karlsson,
Andrés Kristjánsson (ritstjóri Sunnudagsblaðs Timans).
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrif-
stofur i Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300-18306. Skrif-
stofur i Aðalstræti 7, simi 26500 — afgreiðslusfmi 12323 — aug-
lýsingasími 19523. Askriftagjald 300 kr. á mánuði innan lands,
i lausasölu 18 kr. eintakið.
Blaðaprent h.f
Afkoma ríkisins 1972
Það gerðist i siðastliðinni viku, að rikis-
reikningurinn fyrir árið 1972 var lagður fram á
Alþingi. Ástæðan til þess að geta þessa er öðr-
um þræði sú, að það hefur ekki gerzt áður, að
rikisreikningur siðastl. árs hefur verið lagður
svo snemma fram. Hinum þræðinum er svo
ekki minni ástæða til að geta þessa sökum
þess, að rikisreikningurinn fyrir 1972 leiðir i
ljós, að afkoma rikissjóðs hefur verið hagstæð
á árinu. Stjórnarandstæðingar höfðu keppzt við
að spá þvi, að mikill halli myndi verða á rikis-
rekstrinum á árinu og fjármálaráðherra réði
ekki við neitt. Nú liggja staðreyndirnar fyrir,
svo að ekki verður umdeilt.
Samkvæmt niðurstöðutölum rikisreiknings
fyrir 1972 varð greiðslujöfnuðurinn fyrir árið
hagstæður um 1689.6 milljónir króna. Við þenn-
an greiðslujöfnuð er rétt að gera þá athuga-
semd, að tekið var lán hjá Seðlabanka íslands
siðastliðið ár til að mynda rekstrarsjóð rikisins
að upphæð 1000 milljónir króna, svo að raun-
verulegur greiðslujöfnuður er hagstæður um
689.6 milljónir króna. Þar af er jöfnuður á sjóð-
og bankareikningum hagstæður um 120.5
milljónir króna.
Rekstrarjöfnuðurinn árið 1972 var hagstæður
um 134.9 milljónir króna. Rétt er að taka fram i
þvi sambandi að inn á rekstrarreikninginn eru
teknar greiðslur, sem ákveðnar eru utan fjár-
laga og ætlað er að fjármagna með sérstökum
lántökum, eins og t.d. framkvæmdir vegna
vegagerðar, sem voru samkvæmt vegaáætlun
545.1 milljónir króna, framlag til Lands-
virkjunar samkvæmt lögum að upphæð 125
milljónir, viðgerð á varðskipinu Þór og kaup á
flugvél fyrir Landhelgisgæzluna að upphæð
136.8 milljónir, og til ýmissa annarra tiltekinna
framkvæmda 43 milljónir. Alls voru þessir
framkvæmdaliðir 849.9 milljónir króna. An
þessara framkvæmda, sem færðar eru á
rekstrarreikning og fjármagnaðar eru með
lánsfé samkvæmt sérstökum ákvörðunum,
hefðu gjöldin orðið lægri um sömu upphæð, og
rekstrarjöfnuðurinn þvi orðið hagstæður um
984.8 milljónir króna.
Lánajöfnuðurinn reyndist óhagstæður um
1616.2 millj. og er þá innifalið 1000 milljón
króna lánið hjá Seðlabankanum. Sé þvi láni
haldið utanvið, þá er raunveruleg skuldaaukn-
ing i formi tekinna lána 641,1 milljón króna, og
er þá tekið tillit til mismunar á endurmats-
reikningi að upphæð 85.6 milljónir króna og af-
borganir á föstum lánum rikissjóðs að upphæð
305.6 millj. króna.
En á móti þessu koma eins og áður greinir,
þær auknu eftirstöðvar, sem myndazt höfðu, og
sem gerðu betur en að jafna þetta upp og
mynda þvi þann hagstæða greiðslujöfnuð, sem
áður er vitnað til. Til samanburðar má geta
þess, að greiðslujöfnuðurinn 1972, ef við slepp-
um hinu sérstaka láni Seðlabankans, er hag-
stæður um 689.6 millj. króna, en sambærileg
tala fyrir árið 1970 er hins vegar 457.8 millj.
króna — og var það ár þó eitt hagstæðasta ár
viðreisnarstjórnarinnar, siðan rikisreikningur
var settur upp með þvi fyrirkomulagi, sem nú
er. Þessi samanburður er þvi mjög hagstæður
fyrir árið 1972.
Þannig hnekkja staðreyndirnar hrakspá-
dómum stjórnarandstöðunnar. —Þ.Þ.
N

David Buchan, The Scotsman:
Nixon stefnir að
eflingu fylkjanna
Þannig vill hann minnast 200 ára afmælisins
EITT af ánægjuefnum
Nixons forseta vegna endur-
kjörsins sem forseti er að fá að
stjórna hátiðahöldunum i til-
efni af 200 ára afmæli rikisins
árið 1976. Hann gerir sér i
vissum atriðum nokkurt far
um að hverfa aftur til upp-
hafsins i samrikismálunum.
Þetta kunna að vera nokkrar
ýkjur, en hitt er þó staðreynd,
að hann vill skila fylkjunum
aftur miklu af þvi valdi, sem
safnazt hefir til Washington
undangengin fjörutiu ár, eða
siðan að Franklin Roosevelt
tók við völdum.
Nixon er ljóst, að fjárráðum
fylgir vald, og hann ætlar að
beina auknu samrikisfé til
fylkjanna, og þau eiga að fá
aukið sjálfræði um, til hvers
þau verja þvi.
Nixon undirskrifaði i októ-
ber i haust frumvarp um ,,al-
menna tekjudeilingu”, en
samkvmt þvi eiga fylkin að fá
i sinn hlut 30 milljarða dollara
af samrikisfé á næstu fimm
árum. Forsetinn vildi leggja
áherzlu á, hve sögulegur at-
burður þetta væri, og kaus þvi
að undirrita frumvarpið i
Frelsishöllinni i Philadelphia.
FÉÐ á að greiða úr sjóði
samrikisins og fylkin að fá það
ofan á aðrar tekjur sinar.
Stendur að þvi leyti allt öðru
visi á um þetta fé en þau sér-
stöku framlög, sem eiga að
koma i staðinn fyrir hinar fjöl-
mörgu áætlanir, sem forsetar
Demokrataflokksins frá
Roosevelt til Johnsons lögðu
fram um umbætur i þágu
hinna vanhöldnu i Bandarikj-
unum.
Þingið visaði „sérstakri
tekjudeilingu” frá i fyrra, en
Nixon reynir á ný. Fé þetta
nemur 6,9 milljörðum dollara
og á að renna til menntunar,
félagslegra umbóta, þjálfunar
og löggæzlu.
Fljótt á litið kann að þykja
undarlegt, að Nixon skuli vera
umhugað um slika valddreif-
ingu, þar sem hann hefir
aldrei gegnt embætti i fylki.
Hann bauð sig einu sinni fram
i slikt embætti, eða við fylkis-
stjórakosningar i Kaliforniu
árið 1962, en kolféll. Hitt er svo
annað mál, að alveg sérlega
margir af aðstoðarmönnum
hans og ráðherrum hafa gegnt
embættum i fylkjunum.
AHUGI forsetans i þessu
efni er þó fyrst og fremst af
stefnulegum rótum runninn.
Hann vantreystir skrifstofu-
valdinu, sem stjórnar fram-
kvæmdum samrikisins frá
Washington, og hann virðist
lita svo á, að það sé á góðri leið
með að tortima hinum fornu
dyggðum frumherjanna,
sjálfsbjargarviðleitni og sjálf-
stæði héraðanna.
Flóði áróðurs gegn skrif-
stofuvaldinu hefir verið veitt
frá Hvitahúsinu að undan-
förnu. Nixon hefir varað þjóð-
ina við „afskiptum yfirbygg-
ingarmikils skrifstofuvalds,
sem ofstjórn þyngir niður og
ógnar þjóðinni með kæfandi
sköttum og gerir hana sálar-
lausa”. Hann hefir mælt með
'þvi, að veita þjóðinni aftur
valdið, sem hún forðum hafði,
og vitnað til frumhverja i þvi
sambandi, sumra allrar
virðingar verða eins og Jeffer-
son og Jackson, en annarra
siðari.
Forsetanum hefir stundum i
áróðri sfnum svipað til George
Wallace, þegar hann þusaði
sem mest 1968 gegn „þúsund-
um þjóna skrifstofuvaldsins,
Nixon
sem spigspora um Washington
með skjalatöskur, en vita þó
varla, hvers vegna þeir eru að
þvælast þar. Ég þori að veðja,
að ef skjalatöskurnar þeirra
væru opnaðar, væri þar ekki
annað að finna en brauðsneið-
ar með hnetusmjöri og
ávaxtamauki”.
VINSÆLT er að skamma
fulltrúa skrifstofuvaldsins
eins og Wallace komst að raun
um. En hitt er annað mál, að
ekki er allt á hreinu með skipt-
ingu „tekjudeilingarinnar” i
tvö horn eins og Nixon gerir.
Hagfræðingar Demokrata-
flokksins fundu upp hina al-
mennu „tekjudeilingu” þegar
samrikisstjórnin virtist i
vandræðum með að nýta fram
kominn tekjuafgang.
Samrikisstjórnin hefir yfir-
leitt alltaf haft tekjuafgang á
friðartimum. Það var svo um
1965 — áður en Vietnam-
styrjöldin tók að gleypa tekju-
afganginn — að fram komu
hugmyndir um að láta eitt-
hvað af tekjuafganginum
renna til fylkjanna, sem ávallt
áttu I nokkrum fjárhagsörðug-
leikum.
Nú er ástandið gjörbreytt.
Flest fylkjanna hafa veruleg-
an tekjuafgang. í ár hafa
stjórnir 39 fylkja látið uppi, að
þær ætli ekki að hækka skatta
og stjórnir 24 fylkja athuga
um skattalækkun. Þetta stafar
af þvi, að fylkin hafa hækkað
fasteignaskatta og söluskatt.
Samrikisstjórnin á nú ávallt
við tekjuhalla að strlða, þar
sem hún hefir lækkað tekju-
skatt þrisvar sinnum siðan
1964, en hann er drýgsta tekju-
lindin. Ljóst er þvi, að hinn
rétti timi til ,, tekjudeilingar”
er liðinn hjá.
ÝMIS rök má færa fram
gegn tekjudeilingu i ákveðnu
augnamiði. Enginn dregur i
efa, að full þörf sé á að fella
niður sumar áætlanir, sem
ekki hafa borið tilætlaðan
árangur, svo og að draga
nokkuðúr hömlum i sambandi
við önnur áform, sem árangur
hafa sýnt. Margir halda þó
fram — og þar á meðal flestir
fylkisstjórar og borgarstjórar
— að ekki megi minnka
heildarfjárhæðina, sem komið
hefir I hlut fylkjanna að
undanförnu. En á þvi virðist
einmitt nokkur hætta, þrátt
fyrir fullyrðingar forsetans
um hið gagnstæða.
Annarrar gagnrýni veröur
fylkja og sveitarfélaga.
Fylkisstjórar og borgarstjór-
ar taka af eðlilegum ástæðum
litið undir þessa gagnrýni.
Eignmenn og viðskiptajöfr-
ar ráða mestu um héraðs-
stjórnir i Bandarikjunum.
Þeir hefðu látið litið af fram-
lagi samrikisins ganga til fá-
tækra og þurfalinga, ef sam-
rikisstjórnin hefði ekki beitt
áhrifum sinum með ýmsum
hætti. Bandarikjaþing hefir
fyrir skömmu látið kanna
fjárreiður 750 misstórra
borga, sem notið hafa góðs af
tekjudeilingu. t ljós kom, að
meginhluti fjárins frá samrik-
inu hafði runnið til launa-
hækkunar lögregluþjóna og
slökkviliðsmanna, sorphrein-
sunar, gatnaviðgerða, al-
menningsgarða og jafnvel til
að koma i veg fyrir skatta-
hækkanir, sem annars hefðu
orðið. Þarna er um að ræða
kostnaðarliði, sem litið snerta
vanda fátæklinga, eins og hið
mikla atvinnuleysi meðal
svertingja eða dýra læknis-
þjónustu o.s.frv., en varða
hagsmuni miðstéttanna eins
og umbætur almenningsgarð-
anna. Þetta lofar ekki góðu
um blessun aukinnar tekju-
deilingar.
ÞA hefir einnig verið reynt
að auka sjálfræði héraðs-
stjórna i meðferð fjár, en ekki
gefið góða raun. Fyrir
skömmu var framlag aukið til
löggæzlu og fylkisstjórinn i
Indiana tók þann kost að
kaupa sér einkaflugvél, en
borgar yfirvöldin i Birming-
ham — þar sem meðferð kyn-
þáttamálanna hefir ekki þótt
til fyrirmyndar — ákvað að
kaupa nokkra skriðdreka.
Sumir fylgjendur Repu-
blikanaflokksins hafa senni-
lega tilhneigingu til að rétt-
læta margt slikt með sjálfum
sér sem eins konar pólitiskan
ábata. Margir þeirra litu á
viðleitni Johnsons forseta til
félagslegra umbóta sem verð-
laun til þeirra, sem mestan
þátt áttu i fylgisaukningu
Demokrataflokksins, eða
svertingjanna i borgunum, og
höfðu óneitanlega nokkuð til
sins máls. Tekjudeilingu nú
mætti með nokkrum rétti telja
eins konar verðlaun til hinna
velmegandi hvitu íbúa i út-
borgunum, sem reyndust
Nixon bezt i nóvember i vetur.
ENN er ekki búið að sam-
þykkja tekjudeilinguna i þing-
inu. Þar mætir hún áreiðan-
lega nokkurri andspyrnu
vegna þess, að hún sviftir
þingið valdi til þess að útdeila
og ráða yfir ivilnunum á ýms-
um mikilvægum sviðum. Hún
myndi svifta þingmenn dýr-
mætum fjárveitingarétti.
Sérhver þingmaður, sem
býður s.ig fram til endurkjörs,
á mikið undir þvi, hve miklu
samrikisfé honum hefir lánazt
að veita til kjördæmis sins eða
fylkis. Ef hin almenna tekju-
deiling kemur til fram-
kvæmda verða það fylkis-
stjórar og borgarstjórar, sem
gefa samrikisféð á garðann,
en fylkisstjórar og borgar-
stjórar stórborga eru einmitt
skæðustu keppinautar þing-
manna I kosningum.
Hin nýja stefna Nixons kann
þvi að standa á eigingirninni
einni, en hvorki þungum
áhyggjum af tekjuhalla sam-
rikisins né samúð með oln-
bogabörnum samfélagsins.
einnig vart í drjúgum mæli og
beinist hún að hæfnisskorti og
spillingu embættismanna