Tíminn - 21.11.1973, Page 7

Miðvikudagur 21. nóvember 1973.
TÍMINN
7
MENN í ÖNDVEGI
Brynjólfur biskup Sveinsson
eftir Þórhall Guttormsson
Verð kr. 983,00
ísafoldarprentsmiðja hf.
Brynjólfur biskup Sveinsson
bætist nú við i hóp þeirra
öndvegismanna, sem Isafoldar-
prentsmiðja hefur látið birta
sögur af. Komnir eru á undan
honum Gissur jarl, Skúli fógeti,
Jón Loftsson og Jón biskup
Arason. Allar eru þessar bækur
fáanlegar enn þá.
Sögur þessar eru allar af hóf-
legri stærð. Þær eru tiltölulega
stutt og greinargott yfirlit um
sögu og samtið þeirra merkis-
manna, sem þær eru kenndar
við. Þórhallur getur þess að
ekki hafi „verið unnt að seilast
til óprentaðra heimilda” um
sögu Brynjólfs. Það er þvi engin
von til þess, að i þessari sögu
komifram ný mynd af meistara
Brynjólfi. Verður lika að teljast
mjög vafasamt, að mynd hans
breyttist, þótt meira væri
kannað. Þess er að gæta, að
bréfabækur hans hafa verið
þrautkannaðar og prentað úr
þeim það, sem glöggir sögu-
menn telja mestu varða sem
heimildir. En bréf meistara
Brynjólfs eru nákvæm og örugg
heimild um kirkjustjórn
mannsins og gerð hans á
margan hátt
Ég hef ekki vit á öðru en saga
meistara Brynjólfs sé vel sögð
hjá Þórhalli. Þar kemur glöggt
fram, að Brynjólfur Sveinsson
var ágætur námsmaður og varð
frábær lærdómsmaður og naut á
þvi sviði virðingar umfram
flesta samtiðarmenn sina i
Danaveldi. Sást það meðal
annars af þvi, að til hans var
leitað að búa islenzk fornrit til
prentunar i konungsgarði. Mun
hann þó ekki hafa þótt siður
menntaður i grisku og guðfræði
en I norrænum fræðum, enda
þótt þau hafi staöið honum nær.
Það eru einkennileg örlög, að
þegar Brynjólfur Sveinsson er
33 ára og hefur dvalið 6 ár við
kennslu við danskan dómskóla
og ætlar að nota næstu framtið
viö frægustu menntasetur álf-
unnar, og skreppur heim til
Islands, til að losa sig frá föður-
landi sinu, hittist svo á, að Gisli
biskup Oddsson deyr og
meistari Brynjólfur er kosinn
biskup og verður siðan næstum
þröngvað til embættisins, þó að
hann biðjist undan þvi. Sem
biskup i Skálholti, vinnur hann
siðan ævistarf sitt.
Meistari Brynjólfur var
glöggur og stjórnsamur
fjárgæzlumaður og fésýslu-
maður. Bæði biskupsstóllinn og
hann sjálfur auðuguðust þvi i
biskupstið hans. Traustur fjár-
hagur biskupsstólsins var
undirstaða Skálholtsskóla, sem
stóð með miklum blóma i tið
meistara Brynjólfs og hefur það
eflaust haft mikla þýðingu á tið
næstu kynslóðar.
Það hefði vissulega verið
gaman ef Brynjólfur biskup
heföi fengið að koma upp prent-
smiöju i Skálholti og byrja þar
prentun islenzkra fornrita, eins
og hugur hans stóð til. Þorleifur
biskup Skúlason hélt raunar að
landið bæri ekki nema eina
prentsmiðju. En við vitum ekki
hvort það hefði nokkuð dregið úr
sölu guðsorðabókanna frá
Hólum, þó að t.d. Njála og
Noregskonungasögur hefðu
verið prentaðar i Skálholti. Það
er aldrei hægt að vita með vissu
hvað hefði orðið, ef önnur leið
hefði verið reynd. Við vitum
heldur ekki hvað hefði orðið um
ýmis merkustu handritin ef þau
heföu ekki komizt i hendur
meistara Brynjólfs. Hitt vitum
viö, að hvergi hér á landi var til
á 18. öld jafn trygg og góð
geymsla fyrir þau, eins og i
Ka.upmannahöfn, þrátt fyrir
eldhættu. Það vitum við lika, að
leiðin til Hafnar var hvorki
hættulaus né áfallalaus og það
hefði verið hægt að finna
Islenzka menn til að afrita
handrit og búa til prentunar hér
heima.
Ef til vill er meistari
Brynjólfur stærstur i sambandi
viö galdramálin. Þar stendur
hann með miklum glæsibrag
hafinn yfir öld sina og óháður
þeirri hjátrú og múgsefjun,
sem hafði marga ágæta
lærdómsmenn á valdi sinu.
En þó að meistari Brynjólfur
bæri af flestum samtiðar-
mönnum sinum að gáfum,
lærdóm i, stjórnvizku og
auösæld var hann þó á efri árum
óvenjulegur mæðumaður. Dr.
Páll Eggert segir, að þarflaus-
lega mikið hafi verið ritað um
barneign Ragnheiðar dóttur
hans. Vist má það til sanns veg-
ar færa, en hins vegar er engan
veginn út i bláinn að gera sér
grein fyrir þvi, hvað sliku veld-
ur.
Meistari Brynjólfur naut
virðingar umfram flesta menn
aðra. Hann var ekki aðeins
virtur vegna embættistignar og
lærdóms, heldur líka vegna
stjórnvizku og mannkosta, sem
birtust i þvi, að hann var mildur
mannasættir i allri sinni stjórn-
semi. Þeim, sem urðu að sætta
sig við fátækt og menntun af
skornum skammri hefur verið
dæmi meistara Brynjólfs óræk
sönnun þess, að veraldargengið
er ekki einhlitt til gæfu. Auk
þess er á það að lita, að islenzk
alþýða hefur jafnan verið mild
og umburðarlynd i ástamálum.
Þó að gamla fólkið ástundaði að
hafa stjórn á sér og eflaust oft
með góðum árangri, kunni það
og kenndi gömul orðtök, eins og
,,sú er ástin heitust, sem er
meinum bundin”, og „þeim er
mein, sem i myrkur rata”.
Alþýðan hefur haft alla samúð
með biskupsdótturinni, og
jafnvel miklað fyrir áér strang-
leik föðurins við hana og e.t.v.
stundum talið hann orsök i
heilsuleysi hennar og dauða, þó
að tæringin hafi unnið á mörgu
ungu fólki, sem lifði i fullri sátt
og eftirlæti við fjölskyldu sina.
Bók Þórhalls Guttormssonar
sýnir m.a. hversu mikil áhrif
Guðmundur Kamban hefur haft
með skrifum sinum um Ragn-
heiði Brynjólfsdóttur. Kamban
rannsakaði samvizkusamlega
heimildir um Ragnheiði og
Daða, svo sem lesa má i ritgerð
hans i Skirni 1929. Hann ætlaði
sér að sanna það, að Ragn-
heiður hefði unnið réttan eið.
Það getum við auðvitað ekki
vitað. Um það verðum við að
vera I óvissu, eins og svo margt
i lifi samferðamanna og
kunningja. Hvorugt verður
sannað. En ég held, að eiðurinn
hafi ekki verið i augum
samtiðarmanna sú auðmýking
eða niðurlæging, sem Kamban
vill vera láta og Þórhallur hefur
af honum lært. Það var alls ekki
óalgengt á þeim tímum að
konur hreinsuðu sig með eiði.
Það gat jafnvel hent hinar
mestu tignarfrúr. Ég efast um
að viðhorf almennings hafi
breytzt i þeim efnum þau 100 ár,
sem liðin voru frá þvi að Elin,
fyrri kona Magnúsar prúða,
afabróður meistara Brynjólfs,
hreinsaði sig með eiði af þeim
orðrómi, að hún hefði haft fram
hjá bónda sinum, enda höfðu
margar konur, giftar og
ógiftar, unnið slika eiða á þeim
árum, sem á milli voru.
Samúð alþýðu með Ragnheiði
biskupsdóttur hefur þó ekki
nema að takmörkuðu leyti
varpað skugga á mynd og
minningu föður hennar. Þjóöin
sá þar harmleik mikinn, þar
sem strangleiki föðurins var að
miklu leyti skylda. Tignin og
upphefðin var ekki að öllu leyti
jákvæð og þessi mikli harm-
leikur geymdist frá kynslóð til
kynslóðar á vörum þjóðarinnar.
Hallgrimur Pétursson og Jón
Vidalin urðu heimilisprestar og
sálusorgarar þjóðar sinnar
öldum saman. Þeir urðu báðir
ástsælir og þjóðtrúin lagaði
mynd þeirra. Meistari
Brynjólfur náði ekki með sama
hætti til seinni tima manna.
Þeim var hann fyrst og fremst
aöalpersóna i harmleiknum
mikla. Samt mun lifsstarf hans
og kirkjustjórn hafa borið
ávexti langt fram i timann.
Óneitanlega væri þetta rit um
Brynjólf biskup enn eigulegra ef
þvi fylgdi nafnaskrá. Það á að
gera nafnaskrá við svona rit.
Það er oft, sem menn vilja gá að
einhverju um tiltekinn marin, og
þá getur tafizt fyrir að finna
það, ef leita þarf tilsagnarlaust
um bókina alla.
Þetta ætti aö vera til
athugunar framvegis. n.Kr.
BINDINDISFÉLAG ÖKU-
MANNA TUTTUGU ÁRA
BINDINDISFÉLAG ökumanna
var stofnað í Reykjavlk sumarið
1953. Aðalhvatamenn að stofnun
þess voru þeir Asbjörn Stefánsson
læknir, Pétur Sigurðsson, ritstjóri
og Sigurgeir Albertsson, húsa-
smiðameistari. Þetta sama ár
var haidið i Reykjavik norrænt
bindindisþing.
Þingið sóttu margir mætir
menn úr stjórnarnefnd Sam-
bands bindindisfélaga ökumanna
á Norðurlöndum og hinn 31. júli
1953 var haldinn fundur að Hótel
Borg, þar sem saman voru komn-
ir niu fulltrúar frá Sviþjóð, fimm
frá tslandi, og einn fulltrúi frá
hverju landanna: Danmörku,
Finnlandi og Noregi. Framhalds-
stofnfundur var siðan haldinn 29.
sept. 1953, og teljum við hann
stofndag félagsins.
BFÖ á Islandi gerðist strax að-
ili að Nordisk Union Alkoholfri
Trafik, og jafnan hefur verið mik-
ið og gott samstarf milli norrænu
félaganna.
Samhugur og hugsjónatengslin
komu ef til vill bezt í ljós á s.l.
sumri, er BFÖ I Sviþjóð (MHF)
efndi til fjársöfnunar meðal
félagsmanna sinna til stuðnings
Vestmannaeyingum vegna eld-
gossins i Heimaey, og afhentu
BFö á Islandi yfir tvær milljónir
Islenzkra króna söfnunarfé i
þessu skyni.
Fyrstu árin var sameiginlegt
félag fyrir Reykjavik og Hafnar-
fjörð. Siðar voru stofnaðar deildir
á Akranesi, i Borgarnesi, i Ólafs-
vik, i Bolungarvik, á tsafiröi,
Siglufirði, Akureyri, Húsavik,
Hverageröi, Keflavik og Hafnar-
firði. Hinn 24. júni 1957 var stofn-
að landssamband BFO, og hefur
starfsemin verið i þvi formi sið-
an.
Þegar meta á starf félagssam-
taka eins og BFö á tslandi, ber að
hafa I huga, að á tslandi búa að-
eins um 200 þús. manns og að á
siðustu áratugum hefur ísland
sogazt inn i alþjóðaviðskipti efna-
hags- og ferðamála. Þetta hefur
átt sinn sterka þátt i þvi, að
áfengisneyzla meðal tslendinga
hefur mjög færzt I aukana og
starfsemi þeirra félagssamtaka,
er byggja á bindindi, átt erfiðari
starfsskilyrði með hverju ári.
Vonandi er þó, að störf BFÖ á Is-
landi hafi verið með svipuðum
hætti og annarra bræðrafélaga
okkar, á hinum Norðurlöndunum,
þótt i smærri mynd sé.
Væri þá ekki nema von að spurt
væri: Hver hefur starfsemin ver-
iö?
Skal nú leitast við að svara þvi i
sem stytztu máli: Við höfum gefiö
út nokkur blöð á vegum BFö, og
auk þess flutt mál okkar i dag-
blöðum, útvarpi og á mannfund-
um.
Við höfum tekið þátt i
bindindismótum, haft náið og gott
samstarf við lögreglu og yfir-
stjörn umferðarmála, einnig viö
Slysavarnafélag tslands og i
samvinnu við það gaf BFÖ út bók
Ake Camelid rektors „Mánniskan
bakom Ratten”.
BFO hefur kappkostaö að
leggja fram sinn skerf til vinnu að
bættri umferðarmenningu, og það
á fulltrúa I ýmsum ráðum, er
fjalla um þau mál.
Félagið hefur i samvinnu við
Abyrgö h/f, tryggingafélag
bindindismanna, haldið nokkur
námskeiö fyrir ökumenn til upp-
rifjunar á ýmsu þvi, er góður öku-
maður þarf jafnan aö kunna og
hafa i huga.
Félagiö hefur nokkrum sinnum
haldið opna fundi með bila-
innflytjendum og kynnt þar nýjar
bilategundir og nýjar árgerðir
bila. Höfum við jafnframt reynt
að nota fundi þessa til þess að
kynna samtök okkar og tala fyrir
málstað bindindis.
1968, þegar breytt var úr vinstri
umferð hér á landi I hægri um-
ferð, starfaði að þeim málum
álitlegur hópur félagsmanna frá
BFö.
Þá hefur BFÖ efnt til góð-
aksturskeppni alls 18 sinnum, þ.e.
7 sinnum hér i Reykjavik og 11
sinnum úti á landi. Fyrstu góð-
aksturskeppninni stjórnaði
Steinar Haage frá Noregi þann 18.
ágúst 1955, eða fyrir 18 árum, er
samtök okkar höfðu aðeins starf-
að I tvö ár. Okkur var leiðsögn
Steinars Haage ómetanlega mik-
ils virði og vakti góðaksturs-
keppni þessi almenna eftirtekt
um land allt og var einn sterkasti
þáttur i að kynna BFö meðal
landsmanna. Steinar Haage er nú
heiðursgestur okkar á þessu
þingi, og er okkur mikil ánægja af
komu hans sem fulltrúa NUATs,
og Bertjls Persson frá Sviþjóð,
sem einnig situr þing þetta. Það
hefur jafnan verið svo, að góð-
aksturskeppnirnar hafa notið
mikilla vinsælda og orðið félags-
samtökum okkar til mikils ávinn-
ings.
Strax á fyrstu árum BFÖ
leituðumst við eftir að útvega
félagsfólki bilatryggingar með
lægri iðgjöldum en almennt voru
þá i gildi. Varö okkur að visu
nokkuð ágengt i þessum efnum,
en samt ekki nægilega að okkur
fannst. Þvi var það, aö við leituð-
um eftir þvi við Ansvar Inter-
national LTD i Stokkhólmi að
veita okkur aðstoð við að koma á
fót hér á landi tryggingafélagi
fyrir bindindismenn. Hinir ágætu
samhugsjónamenn okkar hjá
Ansvar brugðust vel við málaleit-
an okkar, og þann 17. ágúst 1960
var Abyrgö h/f„ tryggingafélag
bindinindsmanna á Islandi stofn-
að. Við teljum það með gæfurik-
ustu sporum er BFÖ hefur stigið,
að vinna aö stofnum á Abyrgð h/f.
Starfsemi Abyrgðar h/f, hefur
vaxið ár frá ári, og er talandi
vottur þess, að bindindisstarf-
semin getur bæöi verið vigð
hugsjón og áþreifanleika.
Félagatala BFÖ er ekki há, um
800 félagar. 1953 voru stofnendur
16. Sé við það miðað, er aukningin
um 5000%. Það er ekki svo litið, er
það?
Verkefni BFÖ eru mörg og fjöl-
þætt og við eigum þróttmikla
félaga, er vilja félagssamtökun-
um vel. Við munum þvi leitast við
Framhald á bls. 19
Frá afmælisþingi Bindindis féiags ökumanna.