Tíminn - 24.03.1974, Blaðsíða 13

Sunnudagur 24. marz 1974. ^
13
i
Skáldatalsins að greiða fyrir
þvi.
Höfundar segjast leggja að
jöfnu frumprentun leikrita og
frumflutning á sviði, ef leikritið
er óprentað. Þetta er ófullnægj-
andi. Lesandinn vill gjarnan
vita, hvenær leikrit kom fram,
þvi að stundum liða nokkur ár
frá frumsýningu til frum-
prentunar. Má þar nefna leikrit
Jökuls Jakobssonar, Hart i bak.
— Getið er um kvikmyndanir á
skáldverkum Gunnars
Gunnarssonar (Borgarættin),
Halldórs Laxness (Salka Valka,
Brekkukotsannáll), Jóhanns
Sigurjónssonar (Fjalla-
Eyvindur) og Indriða G. Þor-
steinssonar (79 af stöðinni). Á
hinn bóginn eru ekki nefndar
kvikmyndir eftir bókum Guð-
mundar Kambans (Hadda
Padda, Hús i svefni) né Krist-
manns Guðmundssonar
(Morgunn lifsins). Ef til vill
stafar þessi gleymska af þvi, að
islenzka sjónvarpið hefur enn
ekki sýnt þessar siðartöldu
myndir, en vitanlega ber þvi að
sýna allar myndir af islenzkum
skáldverkum, sé kostur á að fá
þær til sýningar.
Um flest fyrri tiðar skáld, og
mörg núlifandi, eru taldar
heimildir i lok hverrar greinar,
bækur og ritgerðir sem um þau
hafa birzt, þó ekki beinir rit-
dómar. Allmörg samtiðarskáld
eru raunar þannig sett, að um
þau er ekkert skrifað nema
blaðadómar. Þannig er ekki
unnt að benda á neina heimild
um skáldskap eins mikilvirk-
asta skáldsagnahöfundar sam-
timans, Guðmundar Daniels-
sonar. Segir þetta sina sögu um
islenzka bókmenntafræðinga.
En við val heimilda koma vitan-
lega upp álitamál. Þó eru aug-
ljós mistök, að ekki skuli nefnd
lengsta og rækilegasta ritgerðin,
sem til er um Guðmund G.
Hagalin, inngangur Stefáns
Einarssonar að Þreih skáld-
sögum (Ritsafni Hagalins) 1948.
Ekki virðist nein samræmd
regla á þvi.i hvaða röð heimildir
eru taldar. Þar kæmi til greina
aldursröðun, stafrófsröð höf-
unda, og i þriðja lagi að fyrst
séu nefndar veigamestu rit-
smiöarnar. En svo virðist sem
höfundar bókarinnar hagi þessu
sitt á hvað, og verður þvi
heimildatalið óhrjálegra en
skyldi.
Skal nú sleginn botn i þessa
þulu. Þær misfellur, sem ég hef
fundið á Skáldatalinu, eru vart
fleiri né alvarlegri en búast má
við i frumsmið eins og þessari.
Á hitt ber að leggja áherzlu, að
Menningarsjóður vinnur þarf-
legt verk með útgáfunni. Bókin
er einnig hinn snotrasti gripur,
uppsetning og prentun góð, og
prýdd er hún myndum af all-
mörgum skáldum (væntanlega
þeim sem höfundar telja
merkust), einnig nokkur rit-
handasýnishorn og kápusiður.
— Heildarmat á bókinni verður
að biða, þar til seinna bindið
kemur i haust. Siðan ættu ekki
að liða mörg ár, þangað til
Skáldatalið verður endur-
prentað með þeim leiðrétt-
ingum og viðaukum, sem þurfa
þykii; að fenginni reynslu af
notkun þess.
Gunnar Stefánsson.
Helgi Sæmundsson.
TtMINN
Vinna veldur dauða
Walter Morris, 56 ára gamall
maður, hraustlegur i útliti, sem
starfaði við viðskipti, var mikið
fyrir útivist. Á sumrin lék hann
tennis, á veturna fór hann á skiði.
Fyrir tveim árum fór hann að
finna til sársauka fyrir brjóstinu.
Hann fór tillæknis, sem raunar
fann ekki að neitt væri að honum.
Verkirnir héldu áfram, og Walter
Morris fór i rækilega rannsókn á
sjúkrahúsi.
Sjúkdómsgreiningin kom eins
og reiðarslag. Hann var með
krabba i innyflum og lungum,
þessi tegund sjúkdómsins er köll-
uð mesothelioma og orsakast af
asbesti. Eins og timasprengja.
,,En ég hef aldrei komið nálægt
asbesti!” sagði Morris vantrúað-
ur. Svo mundi hann skyndilega
eftir þvi, að skömmu fyrir strið
hafði hann unnið i skipasmiða-
stöð, þar sem notað hafði verið
asbest við sprautun. „En ég var
þar aðeins i eittár, áður en ég var
kvaddur i herinn,” mótmælti
hann og gat enn ekki skilið, hvað
átt hafði sér stað.
Hann dó hægfara og sársauka-
fullum dauðdaga. öll meðferð var
til einskis. Þegar sjúkdómurinn
komst i öndunarfærin, kafnaði
Morris og hann var jarðsettur i
mai i fyrra.
Þessi sjúkdómur, sem asbest
kallar fram, er eins og tima-
sprengja, — 25-30 ár liða þar til
hún springur. Þeir sem veikjast
þurfa ekki að hafa orðið fyrir
áhrifum frá asbesti i mjög langan
tima. Fáeinir mánuðir nægja til
þess að rykið frá efninu siist inn i
likamann og hefji skemmdarverk
sitt.
Auk krabbameins veldur asbest
sjúkdómi, sem veldur örkumlum,
asbestose. Lungun skemmast og
súrefnisskortur verður i blóðinu.
Milljónir manna í hættu
Að dómi dr. Irvings J. Selikoff,
bandarisks sérfræðings i asbest-
sjúkdómum, mun helmingurinn
af þeim milljón verkamönnum i
Bandarikjunum, sem vinna i
asbestiðnaðinum eða hafa unnið
þar deyja úr krabba eða alvarleg-
um asbestose.
Milljónir manna — fólk sem
vinnur við framleiðslu
einangrunarefnis, byggingar-
verkamenn, starfsmenn oliu-
vinnslustöðva, plast- og
vefnaðarvöruverksmiðja, já
meira að segja geimferða-
iðnaðarins — anda A degi hverj-
um að sér talsverðu magni mann-
skæðs ryks. Jafnvel þótt nú þegar
yrði lagt bann við að fólk þyrfti að
anda að sér asbestryki, héldi fólk
áfram að deyja af völdum þess-
ara sjúkdóma fram á næstu öld.
Og ekki er ástandið betra hvað
snertir meðferð annarra hættu-
legra efna á vinnustöðum Benzi-
din, efni sem veldur krabba-
meini, er enn notað i iðnaði.
1 Tékkóslóvakiu dóu fyrir
skömmu tveir drengir eftir að
hafa unnið við umskipun á pokum
með skordýraeitrinu, benzol
hexaklórið. Annar dó úr bráðum
blóðkrabba átta mánuðum eftir
að hann var hættur i þessari
vinnu. Þrem mánuðum siðar dó
hinn drengurinn.
600.000 efni i iðnaðinum
Eftir þvi sem iðnvæðing hefur
aukizt hafa sifellt fleiri hættuleg
efni verið tekin i notkun i
framleiðslunni. Sumar atvinnu-
greinar hafa reynzt hættulegri
heilsu manna en aðrar. Þegar i
byrjun þessarar aldar komust
menn að þvi, að námuverka-
mönnum t.d. var mjög hætt við að
fá sjúkdóma i öndunarfæri. Siðar
uppgötvaðist, að þeir sem komu
nálægt blýi, arseniki, fosfór og
sinki fengu eitranir.
A siðari timum hafa komið til
skjalanna ýmsir nýir málmar, og
menn fóru að hagnýta sér þá án
þess að vita, hvaða varúðarráð-
stafanir bæri að viðhafa. Þetta
voru t.d. beryllium, cadmium
króm, mangan, nikkel, nikkelsölt,
osmium. platina selen, tellur,
thallium, vanadium, og úranium.
Allt að átta prósent vinnandi
fólks i sumum iðnaðarlöndum
verður fyrir geislun, sem hefur
jónisk áhrif, samkvæmt könnun
Alþjóða vinnumálastofnunarinn-
ar.
Daglega eru nú notuð um
600.000 efni i iðnaði — og mörg
þúsund ný koma fram árlega.
Mörg þessi efni geta haft skaðleg
áhrif á heilsu fólksins, sem notar
þau við vinnu.
Eftir 1961 hafa fundizt 59 nýir
atvinnusjúkdómar, sem orsakast
af rykögnum.
Hvað er gert?
Sú spurning, sem ósjálfrátt
vaknar, þegar menn fá þessar
fregnir, er: Hvað er gert til að
vernda starfsmennina?
Venjulega er sett ákveðið
hámark, sem menn geta þolað af
vissu efni. Þannig er það bæði i
Sovétrikjunum og Bandarikjun-
um. Vandinn er aðeins sá, að
mörkin eru ekki hin sömu i þess-
um tveim rikjum hvað fjölda
efnanna snertir.
A mengunarvarnarráðstefnu i
Genf nýlega skýrði fulltrúi
Sovétrikjanna frá þvi, að banda-
riskir og sovézkir visindamenn
hefðu tekið upp samstarf til að
reyna að finna sameiginlegan
mælikvarða á þessu sviði. Það
samkomulag getur e.t.v. orðið
upphafið að þvi, að samþykktur
verði alþjóðlegur mælikvarði um
loftmengun.
Verkamanni sýnd lungnamynd.
Hann er meö sjúkdóminn
asbestose.
I sumum löndum hefur verið
tekið upp reglulegt lækniseftirlit
með starfsmönnum, sem koma
nálægt hættulegum efnum og
áhrifum. Sérfræðingar Alþjóða
vinnumálastofnunarinnar mæla
með þvi, að aðildarlönd hennar
geri slikar rannsóknir að skyldu
— einnig fyrir verkamennina.
Samþykktir um
geislun og benzol
Eitt af hlutverkum Alþjóða
vinnumálastofnunarinnar er að
stuðla að þvi, að heilsu fólks sé
ekki stofnað i hættu á vinnustað.
Á siðari árum hefur stofnunin birt
niðurstöður margra rannsókna á
umhverfi, sem er hættulegt fýrir
þá, sem i þvi vinna. Samþykktir
hafa verið gerðar um verndun
gegn fareindageilsun og benzoli.
Á aðalráðstefnu Alþjóðavinnu-
málastofnunarinnar i sumar
verður tekin afstaða til tillagna
um alþjóðlegan mælikvarða um
bann við notkun krabbameins-
miklu magni geta komið og
eiga að koma hættulaus eða
meinlausari efni.
— Ef ekki er unnt að komast
hjá að nota hættuleg efni, skal
notkun þeirra takmarkast við það
magn, sem ekki stofnar starfs-
fólki i hættu — setja ber upp sér-
stök tæki til umhverfisverndar,
þar sem eitraðar eða mengunar-
Asbestagnir
valdandi efna i þeim mæli, að
heilsu starfsmanna sé stefnt i
voða — og um tæknilegar og
læknisfræðilegar varúðarráð-
stafanir.
Skoðanir sérfræðinga á
umhverfisvernd
Nýlega voru haldnar tvær
sérfræðingaráðstefnur i aðal-
stöðvum Alþjóðavinnumála-
stofnunarinnar — önnur um loft-
mengun almennt og hin um
asbest. Þar voru lögð á ráðin um
baráttuna gegn „dauðanum i
andrúmsloftinu”.
Mikilvægustu atriðin i áætlun-
um þeirra eru eftirfarandi:
— 1 stað~ hættulegra efna i
Orðsending frá
Hótel Húsavík
Getum enn tekið að okkur fundi og ráð-
stefnur.
Nokkrir dagar lausir fyrripartinn i júni.
Einnig i april og mai. Kynnið ykkur okkar
glæsilegu aðstöðu. Hringið i sima
96-4-12-20. Hótel Húsavik býður yður vel-
komin.
Hótel Húsavik.
valdandi efnabreytingar eiga sér
stað.
— Starfsmönnum skal séð fyrir
útbúnaði til verndar gegn heilsu-
spillandi áhrifum.
— Með löggjöf á m.a. að sjá svo
um, að vinnutimi verði styttur við
sérstaklega hættuleg störf og að
starfsmenn, sem vilja skipta um
starf, fái styrk til þess.
Sérfræðingarnir hvöttu til auk-
innar samvinnu vinnuveitenda og
verkalýðsfélaga i baráttunni
gegn mengun og fólu Alþjóða-
vinnumálastofnuninni að ganga
eins fljótt og kostur er frá alþjóð-
legum mælikvarða yfir, i hve
miklum mæli notkun asbests er
verjandi. (SJþýddi).