Tíminn - 02.10.1974, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Miðvikudagur 2. október 1974.
Ingólfur Davíðsson:
Haustspjall
Laufin falla, litir dofna,
litil blóm á hausti sofna,
músin dregur björg i bú. —
Bráðum sölna grös hjá græði,
gul eru viðis hinztu klæði,
vetrartiðin nálgast nú.
Mjallarblæju fjöllin falda,
færist dökkvi á hafið kalda,
bóndinn inni byrgir kú. —
Jú, það var svalt báðum
megin við jafndægrin, frost á
nóttum 2-4 gráður og niður viö
jörð i kuldalægðum, t.d. að
Korpu, jafnvel 8-12 gráðu frost
undir sólaruppkomu. Kalda
loftið er þyngra en hið heita og
rennur undan halla likt og
vatn og safnast i kyrrveðra-
samar lægðir eins og Laugar-
dalinn i Reykjavik og Korpu-
lægöina. Nú er kominn
hentugur timi til að setja niður
haustlaukana, til að fá blóm-
skrúö i garðana snemma að
vori. Munið að „laukalandið”
þarf að vera vel framræst. Um
ýmsa lauka og hnúða er að
velja t.a.m. ýmis afbrigði og
liti túlipana og dverglilja
(krókus). Einnig eru gular
páskaliljur, bláar perlu- og
tjörnuliljur, dröfnóttar eða
hvitar vepjuliljur. Hvitir
vetrargosar o.fl. Laukarnir
eru settir misdjúpt. Fer það
aðallega eftir stærð, en einnig
að nokkru eftir tegundum.
Spyrjist jafnan fyrir um það,
er þið kaupið laukana. Gott er
aö leggja gamlan áburð,
greinar, stöngla eða annað létt
og loftmikið skýli ofan á mold-
ina. Þá verður jafnari hiti og
rakiá laukunum en ella. Rósir
blómguðust viöa vel i sumar.
Gott er að moka mold upp að
þeim undir veturinn.
Sendar hafa verið til at-
hugunar viða að sprungnar
katöflur og spurt um orsakir.
Þetta er engin eiginleg sýki,
heldur stafa sprungurnar af
óhentugum vaxtarskilyrðum,
aðallega mishröðum vexti og
þarfafleiðandi spennu i
kartöflunum. Ef regn kemur
eftir þurrviðrakafla taka
kartöflurnar vaxtarkipp og
hættir við sprungum, einkum
ef grunnt er sett niður. Mest
ber á þessu i gullauga, en
einnig nokkuð i Helgukartöfl-
um o.fl. Kartöflurnar eru þá
oft með sprungum þegar upp
er tekið, en stundum springa
þær lika þegar þær eru hreyfð-
ar fyrst i stað. Siöan jafna þær
sig og þola betur hnjaskiö. Er-
lendis, þar sem vaxtartiminn
erlangur,er grasiö slegið, eða
eytt meö lyfjum svo sem hálf-
um mánuði fyrir upptöku. Þá
jafna kartöflurnar sig i mold-
inni og springa siður. Hér er
vaxtartiminn svo stuttur, að
ekki er fært að gripa til slikra
ráða. Annað, sem oft er spurt
um, er hvernig á þvi standi, að
kartöflur taki stundum upp á
þvi, að vaxa upp um stöngul-
inn. Sjá mynd. Ber einna mest
á þessu i rauðum kartöflum is-
lenzkum, sjaldnar i öðrum
tegundum. Venjulega eru
kartöflurnar á stönglunum
smáar, gular, blá- eða rauölit-
ar á lit, óætar með öllu. Orsak-
ir þessa fyrirbrigðis eru lika
vaxtartruflanir, og ber eink-
um á þessu i grýttum eða
kögglóttum jarðvegi og mest i
þurrkasumrum. Rótunum lik-
ar ekki lifiö!
Kartöflur vaxa einnig all oft
upp um stöngla ef þær særast
eða hálflamast af einhverjum
orsökum. Sjaldan ber á þess-
um „upphlaupum” nema I fá-
um grösum. Kartöflumyglu
varð aðeins vart seint i ágúst,
en svalar nætur stöðnuðu hana
alveg að kalla — að þessu
sinni. Aftur á móti bar talsvert
á stöngulsýki. Stönglar
kartöflugrasa verða þá svart-
ir, blautir og linir niður við
jörðina og vot rotnun kemur
fyrr eða siöar fram i
kartöflunum. Veikin getur
breiðzt ört út i hlýrri geymslu.
Það eru bakteriur sem valda
stöngulsýkinni og berst hún á
milli i útsæði og meö verkfær-
um, og getur haldizt i ósótt-
hreinsuöum geymslum.
Vanda ber val á útsæði og
grafa upp stöngulsjúk grös og
flytja burt úr göröunum. Ef
það er trassað breiöist veikin
út. Talsvert er kvartað um
kláða á kartöflum, en það er
þó miklu meinlausari kvilli,
þ.e. húösveppur, sem ekki et-
ur sig inn I kartöflurnar, en
getur að visu gert þær útlits-
ljótar, blettóttar eöa hrúðað-
ar. Mest ber á kláöa i kalkrik-
um jarðvegi, t.d. skeljasandi,
eða þar sem steypuleifar hafa
verið, og ef kalk er boriö i
garðinn. 1 súrum jarövegi ber
sáralitið á kláöa. Kartöflu-
hnúðormar geta dregið mjög
úr uppskeru. Margir hnúð-
ormagaröar hafa verið lagðir
niður og breytt i graslendi.
Samt eru hnúðormar enn i
garðlöndum á Eyrarbakka og
i smágörðum, t.d. i Vik I Mýr-
dal og á Akranesi. Skal varazt
að nota útsæði þaðan.
Ormarnir geta borizt með
kartöflum og kartöflupokum,
mold og verkfærum. Munið
það.
Ryösveppur hefur allviöa 1
leikið rauðblaðarósina illa.
Gulrauö sveppaþykkildi eyði-
leggja greinarnar. örugg lyf
til lækningar munu naumast
til, svo varla er um annaö aö
ræða en grafa sýktu rósirnar
upp og fleygja þeim. Veikinn-
ar varð fyrst vart i Reykjavik
á innfluttum rósum fyrir all» i
mörgum árum, en siöan hefur
hún breiözt talsvert út.
Nú eru reyniberin mikill
veizlumatur þrastanna. Berin
fóru að roðna i miðjum ágúst
og er þaö óvenju snemma.
Reyniviður, alsettur rauöum
berjum, er mjög fagur. Haust
litir á laufi eru ekki horfnir
ennþá, og litbrigðin eru næsta
fjölskrúöug. Lyngið og reynir-
inn roðna, dvergmispillaufið
verður alveg blóðrautt.
„Brúnn er haustsins bjarka-
litur, breytir rómi skógarþyt-
ur”. Já, þyturinn breytist
mjög þegar laufin eru fallin.
Sum tré halda lengi laufinu,
t.d. gljáviðir og vesturbæjar-
viðir. Ýmis blóm hafa fölnað i
frostunum, en nokkur halda
enn velli, t.d. stjúpur, korn-
blóm og tryggðablómin
(Chrysanthemum) o.fl. Stöku
fiflar og sóleyjar sjást enn i
siöustu viku september.
Nafngiftir og
„andleg
orbirgð
Gisli bóndi i Eyhildarholti rit-
aði fyrir nokkru grein i Timann
um ýmis efni, og er i greininni
kafli með þessari fyrirsögn:
„Vafasamar nafngiftir”. Gisli er
manna skeleggastur i ræðu og riti
og sérlega fjölfróður. Þvi er jafn-
an tekiö eftir þvi, sem hann lætur
frá sér fara, þótt hann geti hras-
að, ekki siður en Pétur forðum.
í kaflanum er deilt heldur
hvasslega á yfirvöld Reykjavik-
ur, og það á röngum forsendum
að mestu leyti. Sumu get ég verið
sammála. Það var óþarfi að taka
upp heitin Hólaskóli og Skógaskóli,
enda hefur þvi verið breytt.
Hins vegar verð ég að vera
Gisla ósammála, þegar hann seg-
ir, að byggingarnefnd Reykjavik-
ur, sem velur götum I Reykjavik
nöfn hafi „leiðinlega og smekk-
lausa áráttu að hnupla aldagöml-
um nöfnum utan af landsbyggð-
inni, nöfnum heilla sveita og ein-
stakra býla og klina þeim á götur
I höfuðborginni”.
Nú vitum við það mæta vel, að
ótal býli á Islandi eru samnefnd,
heilar sveitir og meira að segja
nokkur sveitarfélög. Fyrirtæki
hafa verið stofnuð átölulaust und-
ir staðaheitum, sem þau hafa
fengið skrásett að lögum. Hefðin
að nota staðanöfn sem nöfn á göt-
um hefur tiökazt um áratugi viða
um land. Það getur þvi ekki verið
um að ræöa neinn eignarrétt i
þessu sambandi og þar af leiðandi
ekki um hnupl.
Nú skulum við byrja á byrjun-
inni. Hvað skyldu margir búnir að
„hnupla”, svo notað sé orðalag
Gisla, heiti Vikur á Seltjarnar-
nesi, jarðar Ingólfs okkar? Elztu
götur Reykjavikurkaupstaðar
eru: Aðalstræti, Hafnarstræti og
Vesturgata. Hvaö skyldu margir
búnirað „hnupla” þeim götuheit-
um? Ef viö hverfum frá Reykja-
vik, vaknar spurningin um Borg á
Mýrum, Helgafell, Hóla i Hjalta-
dal, Skálholt og jafnvel Þingvelli?
Býli, skip og fyrirtæki hafa verið
nefnd þessum nöfnum óátalið.
Hvað er með Gullfoss og Heklu?
Gisli hafði áhyggjur út af Tinda-
stól. Samkvæmt simaskránni er
til á Sauðárkróki verzlun, sem
heitir Tindastóll, og þar er gisti-
hús, sem heitir Mælifell.
Hvað er svo um gatnanöfn? A
Akureyri má nefna Löngumýri og
jafnvel Kringlumýri, sem ég held
að sé algerlega reykviskt örnefni.
A Egilsstöðum er til Laufás
(skyldi Þórhallur biskup hafa
„hnuplaö” nafninu, er hann
nefndi hús sitt I Reykjavik þvi
nafni?). I ólafsvik er til Brautar-
holt, á Neskaupstað Viðimýri, á
Húsavik Höföabrekka, á Selfossi
Viðivellir. Þessi dæmi eru tekin
algerlega af handahófi, og það
má bæta við áþekkum nöfnum 1
tugatali.
Þetta allt sýnir, að hér er um að
ræða nafngiftarhefð, sem tiðkazt
hefur ef til vill allt frá upphafi Is-
landsbyggðar. Ornefnanefnd, er
starfar nú, samkvæmt lögum frá
1963, hefur lika algerlega viður-
kennt þessa hefð i sambandi við
nöfn á býlum, einsogsjá má nær
árlega I B-deild Stjórnartiöinda.
I grein sinni er Gisli meira að
segja svo herskár, að hann ræðst
gegn tveimur götuheitum, sem
alls ekki eru til i Reykjavik,
Langholti og Hegranesi. Slikt er
þó hreint aukaatriði hjá hans
miklu hrösun, sem var orsök
þess, aö ég setti saman þennan
greinarstúf.
Hann rakti i grein sinni nokkur
götunöfn I Reykjavik og bar upp á
höfunda þeirra „smekkleysi og
andlega örbirgð”. Það má ekki
seinna vera, að Gisla og öðrum,
sem eru sama sinnis, sé skýrt frá
þvi, hverjir það voru, sem gerðu
tillögurnar að þeim nöfnum til
byggingarnefndar á sinum tima,
og fá nú þennan vitnisburð. Það
eru prófessorarnir: Einar ólafur
Sveinsson, Ólafur Lárusson, Pét-
ur Sigurösson og Sigurður Nor-
dal.
Páll Lindal.
Hverfasamtök framsóknarmanna
í Breiðholti:
Þjónusta
strætisvagna
verði bætt
Til stjórnar S.V.R. og borgarráðs
Reykjavikur.
A fundi hjá Hverfasamtökum
framsóknarmanna I Breiðholti
var samþykkt eftirfarandi
ályktun um breytingar á ferðum
S.V.R. I Breiðholti.
1. Að leiöin Breiðholt-Miðbær
verði óbreytt, að öðru leyti en þvi,
að bætt verði við einum vagni,
sem gengi allan daginn til
klukkan 19.00.
2. Að leið 12 veröi breytt á þá
lund, að á leið I Breiðholt fari
vagninn ekki um Neðra-
Breiðholt, en gangi Breiðholts-
braut, Æsufell, Vesturberg,
Suðurhóla, Austurberg,
Norðurfell, Suðurfell, Breiðholts-
braut, Stöng, Arnarbakka, Alfa-
bakka og Reykjanesbraut.
3. Að leið 7 verði látin ganga I
Neðra-Breiðholt frá Lækjartorgi.
4. Aö fjölga biðskýlum i hverfinu
fyrir veturinn, þar sem þarna er
áveðrasamt, samanber siðasta
vetur.
5. Veturinn sem leið var veðra-
samur og snjóþungur. Eru þvi
undanfarandi atriði 2. og 4. mjög
árlðandi, þar sem fólk þarf aö
ganga allt að 1,5 til 2 km aö
strætisvagnabiðsteð, I öllum
veörum, með börn sin. Hefur ver-
ið kvartað yfir þessu viö vagn-
stjórana og einnig I fjölmiölum,
en engar úrbætur fengizt enn.
6t Hverfasamtök framsóknar-
manna I Breiðholti vilja vekja
athygli á hinni öru uppbyggingu
Fella- og Hólahverfis, sem óhjá-
kvæmilega kallar á bætta
strætisvagnaþjónustu við þessi
hverfi, ella á það benda, að til-
tölulega auðvelt ætti að vera að
bæta hér úr, þar sem búið er að
ganga frá útskotum fyrir
vagnana.
7. Loks vilja Hverfasamtökin
benda á að bætt strætisvanga-
þjónusta við Breiðholtshverfi
mun draga úr umferðarþunga á
Reykjanesbraut og Breiðholts-
braut, sem anna ekki hinni miklu
umferð i Breiðholtshverfin.
Virðingarfyllst,
Fh. stjórnar H.F.ÍB.
Ólafur Tryggvason.