Tíminn - 02.10.1974, Page 9

Miðvikudagur 2. október 1974.
TÍMLNN
9

(Jtgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm). Jón Helgason. Auglýsinga-
stjóri: Steingrimur Gislason. Ritstjórnarskrifstofur I
Edduhúsinu við Lindargötu, simar 18300—18306. Skrifstof-
ur i Aðalstræti 7, sími 26500 — afgreiðslusimi 12323 — aug-
lýsingasimi 19523.
Verð i lausasölu kr. 35.00.
Askriftargjald kr. 600.00 á mánuði.
^ Blaðaprent h.f.
Örlagatímar í
Suður-Evrópu
Á þessu ári urðu þau tiðindi, að f jötrar röknuðu
af tveimur Evrópuþjóðum, sem búið hafa við
óheyrilegt stjórnarfar, er svivirða var að fyrir
alla, er það studdu, beint eða óbeint. Þeir sem
harðast höfðu þrúgað Portúgali og Grikki, misstu
tök sin, og i stað þeirra komu nýir menn, sem ein-
hvers betra var af vænzt.
Það er vitaskuld engin tilviljun, að samfara
harðstjórninni i þessum löndum hefur þar haldizt
meira misrétti og meiri örbirgð en annars staðar
i þeim hluta heims, er þau teljast til, svo að allar
þær þjáningar, sem landsfólkið hefur orðið að þola
vegna stjórnarfarsins, hafa verið fórnir án
nokkurs annars tilgangs en þess að viðhalda
vondri skipan.
Þó að segja megi, að bjarmað hafi fyrir nýjum
degi i Portúgal og Grikklandi, og portúgalskar
nýlendur i Afriku hafi þegar hlotið langþráðan frið
og réttarbót, rikir samt enn mikil óvissa um fram-
vindu mála i þessum löndum. Ekki er séð fyrir
endann á þvi, hvort framfarasinnuð og lýðræðisleg
samtök halda velli, þegar til lengdar lætur, eða
bera gæfu til þess og fá til þess frið og eðlilegan
stuðning, að leiða þessar tvær
Suður-Evrópu-þjóðir fram á veginn til réttlátari
stjórnarhátta, meiri menntunar og betri lifskjara.
Enginn þarf að láta sér annað til hugar koma en
undir yfirborðinu biði hin sömu öfl og áður
drottnuðu nýs tækifæris til þess að endurheimta
fyrri völd, og takist þeim það, þarf ekki að sökum
að spyrja: Blóðið mun fljóta i striðum straumum
og fangabúðir verða fylltar og harðstjórnin verða
naktari og miskunnarlausari en nokkru sinni fyrr.
Hugurinn hvarflar til Chile, þar sem Allende
reyndi óneitanlega að lyfta þjóð sinni upp af
suður-ameriska stiginu, en var umsetinn leynt og
ljóst af innlendum og erlendum öflum, sem beittu
öllum brögðum til þess að koma honum á kné og
sigruðu hann að lokum og leiddu yfir landið
hryllilegasta blóðbað og verstu harðstjórn.
Engum getum þarf að þvi að leiða, að ná-
grönnunum á Spáni, er i valdasessi eru,mun illa
getast að portúgalskri stjórn, sem studd er af
vinstrimönnum og miðflokksmönnum, þvi að
tilvera hennar ein, hvað þá einhver árangur i
starfi, hlýtur að orka sterklega á þá Spánverja, er
þykir valdaferill Francos og manna hans orðinn
nógu langur. En þvi miður er hugsanlegt, að fleiri
vilji slika stjórn feiga, að minnsta kosti, ef hún
gerist róttæk til muna.
Gagnbylting i Portúgal gæti svo aftur dregið á
eftir sér slæman dilk. 1 tvo áratugi réðu fasistar
rikjum á ítaliu. Þar er ókyrrð mikil og i
þjóðfélaginu hafa grafið um sig sterk öfl,er vilja
hverfa aftur til fortiðarinnar. Enginn veit, til
hvers gagnbyltingar i Portúgal og Grikklandi
kynnu að leiða á ítaliu, svo veikt sem lýðræðið er
þar. Dögunin, sem varð á Grikklandi og Italiu,
þegar hinar illræmdu einræðisstjórnir þar féllu,
tiltölulega þegjandi og hljóðalitið, fordæmdar af
verkum sinum, getur þess vegna á ný breytzt i
svartnættismyrkur, ef illa tekst til. Við verðum að
biða og sjá, hvers hamingjudisirnar unna
Suður-Evrópu — og raunar álfunni allri.
-JH.
Charles Holley, The Scotsman:
Tyrkir virðast ætla að
sigra í Kýpurdeilunni
Ecevit forsætisráðherra er orðinn þjóðhetja
vegna afstöðu sinnar
og frammistöðu , en varð þó að segja af sér
BULENT Ecevit forsætis-
ráðherra Tyrklands sagði af
sér 18. september, en f jarri fór
þó, að hann hafi beðið ósigur.
Afsögnin þjónaði aðeins þeim
tilgangi að losna við óstýri-
látan og erfiðan samstarfs-
flokk, en forsætisráðherrann
nýtur svo mikilla vinsælda
vegna frammistöðu sinnar i
Kýpurdeilunni, að hann taldi
sig ekki þurfa á samstarfs-
flokknum að halda lengur.
Lýðræðisflokkur alþýðu,
sem Ecevit veitir forstöðu, er
hægfara jafnaðarmannaflokk-
ur. Kosningar fóru fram i
október i fyrra, en þá hafði
hálfgildings hershöfðingja-
stjórn setið að völdum i hálft
þriðja ár. Lýðræðisflokkur al-
þýðu hlaut 186 af 450 þingsæt-
um i þessum kosningum.
Hann var þar með orðinn
stærsti þingflokkurinn, en til
stjórnarmyndunar þurfti
stuðning annarra flokka.
Stjórnmálabaráttan i Tyrk-
landi snýst afar mikið um
menn og er háð með óvægni,
og þess vegna reyndist
stjórnarmyndun erfið. Rúmir
þrir mánuðir liðu áður en
Ecevit náði samstarfi við
Þjóðbjörgunarflokk
Nesmettins Erbakans, en þá
höföu mistekizt margar til-
raunir hans til samstarfs við
hina flokkana, en þeir eru þó
miklu hófsamari en Þjóð-
björgunarflokkurinn.
Naumast getur óliklegri
samstarfsflokka en þessa tvo,
eða ólikari flokksforingja en
formenn þeirra. Ecevit er
ljóðskáld og fyrrverandi
blaðamaður, og margir nán-
ustu samstarfsmenn hans eru
ungir háskólakennarar i
stjórnmálafræðum. Flokkur
hans er ekki tengdur trúmál-
um, stefnir að þvi að taka upp
vestræna háttu eins og Ata-
turk hófst handa um og kom
smátt og smátt á velferðarriki
I Tyrklandi.
Þjóðbjörgunarflokkur
Erbakans er allt annars eðlis.
Hann er samsafn sundurleitra
Ihaldsmanna, æstra þjóð-
ernissinna og menntunarand-
stæðinga. Þeim er fátt sam-
eiginlegt nema andúð á vest-
rænum háttum og það kapps-
mál, að koma múhameðstrú
til fyrri vegs og virðingar i
Tyrklandi. Fyrri stuðnings-
menn Ataturks höfðu komið i
veg fyrir, að Þjóðbjörgunar-
flokkurinn byði opinberlega
fram þar til i kosningunum i
fyrra. Lög i Tyrklandi banna
aö blanda saman trú- og
stjórnmálum og af þeim sök-
um var stefnuskrá flokksins
heldur óljós.
SÁ grunur, að tyrkneskir
kjósendur væru upp úr þvi
vaxnir að aðhyllast öfgastefnu
Þjóðbjörgunarflokksins,
reyndist réttur þegar til
kastanna kom. Flokkurinn
hlaut aðeins 49 þingmenn og
ellefu af hundraði atkvæða.
Það er naumast meira en
trúarlegir flokkar geta vænzt
á Vesturlöndum.
Ef annar hvor stóru flokk-
anna hefði hlotið meirihluta á
þingi hefðu dagar Þjóð-
björgunarflokksins sennilega
verið taldir. Sú ákvörðun
Erbakans, að láta flokkinn
taka þátt i stjórnarsamstarfi,
Bulent Ecevit forsætis-
ráðherra Tyrkja
var tekin i þeirri von, að það
yki fylgisöflunarmöguleika
flokksins næst. Hann vann það
til að gangast inn á mörg
stefnumál Lýðræðisflokks al-
þýðu, sem hljóta þó að hafa
verið honum afar ógeðfelld.
ECEVIT reyndist Þjóð-
björgunarflokkurinn óþægur
ljár i þúfu. Helmingur þing-
manna flokksins snerist i mai
gegn frumvarpi stjórnarinnar
um sakaruppgjöf vinstri-
manna, sem inni sátu frá þvi á
stjórnarárum hersins, og
erfitt reyndist að jafna þennan
ágreining.
Erbakan var alltaf of her-
skár i Kýpurdeilunni, krafðist
þess opinskátt, að tyrkneski
herinn legði undir sig alla
eyna og henni yrði siðan skipt.
Tyrkneska stjórnin er hins
vegar skuldbundin til að við-
halda á Kýpur sjálfstæðu lýð-
veldi með einni stjórnarskrá,
en aðhyllist tilfærslu fólks til
þess, að Tyrkir verði allir bú-
settir á einu, samfelldu svæði.
ECEVIT er orðinn þjóðhetja
vegna afstöðu sinnar og
frammistöðu i Kýpurdeilunni.
Hann þykist þvi ekki lengur
þurfa á hinum óþjála sam-
starfsflokki að halda og efndi
til ágreinings, sem ekki varð
jafnaður.
Honum hafði verið boðið i
tólf daga opinbera heimsókn
til Norðurlanda, en hann
sniðgekk Erbakan varafor-
sætisáðherra þegar til kast-
anna kom og fól einum af ráð-
herrum Lýðræðisflokks al-
þýðu að gegna embætti for-
sætisráðherra meðan hann
væri fjarverandi. Erbakan
þótti sér misboðið og sjö ráð-
herrar Þjóðbjörgunarflokks-
ins neituðu að undirrita
heimild Ecevits til utanlands-
ferðar.
Þegar hér var komið sögu
lýsti Ecevit yfir á blaða-
mannafundi, að hann gæti
ekki framar „treyst
Erbakan” til þess að fara með
viðkvæm utanrikismál i fjar-
veru sinni, þar sem ,,hug-
myndir hans um ábyrgð eru
mér framandi”, og samstarfið
hlyti þvi að vera á enda.
Ecevit ætlaði annað hvort að
mynda minnihlutastjórn eða
ganga til samstarfs við hinn
fámenna flokk hægrijafnaðar-
manna. Annars stefndi hann
aö nýjum kosningum i desem-
ber I vetur og þóttist þess full-
viss að fá þá hreinan meiri-
hluta á þingi. En ákvörðun um
kosningar var ekki á hans
valdi.
Til kosninga er ekki unnt að
boða á miðju kjörtimabili i
Tyrklandi nema meirihiuti
þjóðþingsins samþykki eða
þrjár stjórnarkreppur reki
hver aðra á þremur
mánuðum. Stjórnarand-
stæðingar hafa efalaust verið
sannfærðirum meirihlutafylgi
Ecevits ekki siður en hann
sjálfur og féllust ekki á
kosningar. Vinsældir Ecevits
dugðu honum ekki til snurðu-
lausrar stjórnar eins og hann
hafði gert ráð fyrir og Demirel
formanni lhaldsflokksins hefir
nú verið falin stjórnarmynd-
un. Brotthvarf Erbakans úr
rlkisstjórninni breytti hins
vegar engu um stefnu hennar i
Kýpurmálinu, þar sem Þjóð-
björgunarflokkurinn fylgdi
henni aldrei.
STEFNA stjórnarinnar I
Kýpurmálinu sýnist ætla að
leiða til þess, að Tyrkir fái
framgengt öllu þvi, sem þeir
hafa hug á. Lokið verði ellefu
ára efnahagseinangrun
Tyrkja á eynni, þeir fái til um-
ráða ákveðið svæði, þar sem
þeir geti ráðið málum sinum
sjálfir, sjálfstæði Kýpur verði
tryggt án Ihlutunar stjórnar-
innar i Aþenu og ekki komi til
styrjaldar við Grikki.
t uppbót frá svo Tyrkir fall
hershöfðingjastjórnarinnar i
Grikklandi og endurreisn lýð-
ræöis i landinu, en þeirri
framvindu fagna þeir inni-
lega. Sá böggull fylgir þó
skammrifi, að Grikkir eru i
raun horfnir frá samstarfi við
Atlantshafsbandalagið. Ekki
bætir úr skák, að Grikkir hata
Tyrki ákaft, eru þeim
andvigari en nokkru sinni fyrr
og er raunar uggvænlega heitt
I hamsi.
VONIR um samkomulag um
Kýpur eru að mestu bundnar
við tillögur Ali Bhuttos for-
sætisráðherra Pakistans.
Hann leggur til að Grikkir
fallist á að semja við Tyrki um
tvö fylki á Kýpur með sterkri
sambandsstjörn. Tyrkir
gangist aftur inn á, að 40 þús.
griskir flóttamenn fái að
hverfa aftur til Famagusta,
hörfi með her sinn frá núver-
andi viglinu, sem tryggir þeim
yfirráð yfir fullum þriðjungi
eyjarinnar, og láti sér nægja
svæði, sem betur svari eðlileg-
um hlut þess tæplega
fimmtungs eyjarskeggja, sem
eru tyrkneskir að þjóðerni, og
lýsi yfir brottflutningi tyrk-
neska hersins i áföngum.
Framsókn tyrkneska hers-
ins og töku Famagusta var
fyrst og fremst ætlað að bæta
samningsaðstöðuna. Þeir ættu
því að geta fallizt á þessar til-
lögur og griska stjórnin virðist
raunsæ I afstöðu sinni þrátt
fyrir heitar tilfinningar
Kýpurbúa. Bjartsýni á þó tak-
markaðan rétt á sér. Gifurlegt
hatur rikir á Kýpur og griskir
Ibúar eyjarinnar eru svo ótta-
slegnir, að stjórn Clerides
hefir neyðzt til að banna
Kýpurbúum að fara úr iandi
til þess að koma i veg fyrir
fjöldaflutninga frá eynni.