Tíminn - 10.10.1974, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Fimmtudagur 10. október 1974.
HREGGVIÐUR JÓNSSON
GEGN
JÓNI HREGGVIÐSSYNI
(Nokkrar athugasemdir)
1 Morgunblaðinu 18. september
s.l. birtist grein eftir einn af þeim
mönnum, sem kennt hafa sig við
„Varið land” og stóðu á sinum
tima fyrir undirskriftum þess
eölis að biðja um áframhaldandi
setu bandariska hersins á fslandi.
Tólf þessara manna hafa, sem
kunnugt er, lagt fram kærur á
ýmsa, þar á meðal Einar Braga
rithöfund, fyrir óviðurkvæmileg
ummæli um fyrirbærið „Varið
land”, en fjárkröfur á hendur
Einari Braga eru umfram hálfa
milljón. Margir telja að með
þessum málsóknum sé hafin
svæsnasta herferð gegn tjáning-
arfrelsi sem um getur i sögu is-
lenzku þjóðarinnar, en sjálfir
munu kærendurnir álita annað,
svo sem fram kemur i greininni i
Morgunblaðinu, sem er eftir
Hreggvið Jónsson og er þess eðlis
að mér þykir ástæða til að fara
um hana nokkrum orðum.
Fáeinum dögum áður en grein
Hreggviðs birtist gaf að lita efst á
15. siðu I Morgunblaðinu þessa
klausu:
„Eg fyrirlit skoðanir þinar, en
ég er reiðubúinn að láta lif mitt i
sölurnar fyrir rétt þinn til að tjá
þær”.
bessi orð voru að sjálfsögðu
ekki eftir Hreggvið Jónsson. Þau
eru einkunnarorð alþjóðasamtak-
anna Amnesty International,
samtaka sem berjast fyrir þvi að
tjáningarfrelsi manna sé virt
hvar sem er i heiminum. Orðin
eru höfð eftir franska heim-
spekingnum Volraire, sem fékk
að reyna fangelsisvist á ungum
aldri fyrir að yrkja nið um
franska valdhafa. Hann lifði á
átjándu öldinni. Nú á timum eru
svipaðar aðferðir viðhafðar, t.d. i
Austur-Evrópu, þar sem sifellt er
verið að dæma menn i fangelsi
fyrir meiðandi eða óviðurkvæmi-
leg orð um háttsetta menn og
stofnanir. Grein Hreggviðs er
eins og andóf við orðum Vol-
taires, þvi þar kemur fram sú
skoðun, að séu menn ekki nógu
loönir um lófana, eigi þeir ekki að
dirfast að skrifa það sem hugur
býður þeim. Hreggviður er hrif-
inn af þvi að Frank Sinatra skuli
ekki hafa komist upp með það að
segja neitt ljótt um blaðamenn i
Astraliu, sem eru sjálfsagt
englar, þótt þeir séu það ekki á fs-
landi, en auk þess bregður hann
sér aftur i heiðni til að finna rétt-
lætingu á málsóknum,
fjárkröfum og fangelsanakröfum
sinum og sins hóps. Hann vitnar i
fornar lögbækur, Grágás, Járn-
siðu og Jónsbók, til að sanna, hve
hart forfeður okkar hafi tekið á
meiðyrðum og segir:
„Að fornu voru meiðyrði talin
til hinna verstu glæpa, og menn
mátu mikils æru sina og ann-
arra.”
Þetta er laukrétt hjá greinar-
höfundi. Við getum lesið um þaö I
fornsögum okkar, hvernig menn
mátu æruna svo mikils, aö þeir
hikuöu ekki við manndráp hennar
vegna. En það er fróölegt að
kynnast þvi, ef slikt skal þykja til
fyrirmyndar nú á timum.
Hreggviður segir i grein sinni:
„Meiðyrði vörðuðu ströngum
viðurlögum. 1 Grágás voru
viðurlögin aðallega þessi:
Skóggangur (ævinlöng brott-
vfsun úr mannlegu samfélagi),
fjörbaugsgarður (brottvlsun úr
landi i ákveðinn tima), útlegð
(fésekt til sóknaraðilja að hálfu
og að hálfu til lögsögumanns eða
héraðsbúa), réttur (fébætur til
þess, er brotið var á) og hefndir
(heimild til að hefna fyrir
afbrot).”
Það munaði ekki um það hjá
forfeðrum okkar. Manni finnst
jafnvel að Stalin, Hitler og þeirra
likar muni hafa látið dæma menn
eftir þessari lögbók. Grágás er
sniðin eftir hugmyndum heiðinna
manna, eða ásatrúarmanna. Það
ákvæði, að mönnum sé heimilt að
hefna sin fyrir meiðyrði, á til
dæmis illa heima I kristinni
siðfræði. Sú lögbók, sem hér er
vitnað til, er frá þeim tima þegar
almenn mannréttindi voru ekki I
heiðri höfð. Lagaákvæðin úr Grá-
gás, sem Hreggviður Jónsson
dregur fram I dagsljósið til styrkt
ar málstað sfnum og félaga sinna,
tryggðu rétt höfðingjanna og
vernduðu þá fyrir gagnrýni
smælingjanna, sem þeir kúguðu
til hlýðni og undirgefni. Höfðing-
inn þurfti ekki aö óttast lögin, þótt
hann svivirti félitinn búandkarl ,
og nærri má geta hvaða lagastoð
þrællinn og ambáttin hafa haft
gegn orðum hans.
Nú virðist óþarfi að draga fram
i dagsljósið þessa fornu siðfræði
máli sinu til stuðnings, nema
mönnum þyki hún til fyrirmynd-
ar, en úr þvi það hefur verið gert
er ekki hægt annað en velta þvi
fyrir sér, hvort greinarhöfundur
og félagar hans hafi ef til vill sótt
sér siöíeröislegan styrk i þessa
gömlu lögbók, og þegar grein
Hreggviös er athuguð nánar,
kemur i ljós að sum orð hans
benda I þá átt. Hann segir til
dæmis eftirfarandi:
„Talsmenn varnarleysis bera,
ef marka má ummæli þeirra,
töluveröa virðingu fyrir
fjárkröfum okkar. Ályktun
Stúdentaráðs frá 31. júli s.l. ber
þetta glöggt með sér. f henni
kemur glögglega fram, að
stefndu séu ekki borgunarmenn
fyrir fjárkröfum okkar. Hvað eru
mennirnir þá að skrifa hluti sem
þeir geta ekki staðið við eftir hlut-
lausum Islenzkum dómi og eru
þvi skaðabótaskyldir fyrir?”
Þetta er sem sé viðvörun, sem
tæplega verður misskilin, og er i
samræmi við siðfræði fornaldar-
höfðingjanna: Þeir, sem eru
lægra settir I mannfélaginu, skulu
ekki dirfast að gagnrýna
höfðingja eða hafa um þá
óviöurkvæmileg orð, þvi þeir eru
ekki borgunarmenn fyrir þeim
fésektum, sem hægt er að dæma
þá til greiða samkvæmt lögum.
Hreggviður Jónsson vikur sér-
staklega að Einari Bjraga og rit-
höfundum, enda virðist grein
hans beinlinis skrifuð til höfuðs
þeim aðilum. Hann skýrir frá þvi
að stjórn Rithöfundasambands
Islands hafi skipað tólf rithöfunda
til að meta réttmæti dómsstefnu
hans og félaga hans á hendur
Einari Braga, en sem frægt er
orðið vilja þeir félagar að Einar
Bragi sé dæmdur i háa fésekt
vegna fyrirsagnar á grein sem
hann skrifaði, en i greininni telja
þeir auk þess að sé „farið æru-
meiðandi orðum um undirskrifta-
söfnunina og aðstandendur
hennar”, svo sem þeir orða það i
stefnu sinni. En ummælin sem
þeir telja refsiverð I grein Einars
Braga eru þessi:
„Upp er risinn hópur hug-
prúðra dáta, sem grátbiðja
þjóðina að hefja minningarár
ellefu alda búsetu i landinu á þvi
að undirrita beiðni um erlenda
hersetu á fslandi..”
Fyrir þessi orð, ásamt
fyrirsögn greinarinnar, krefjast
þeir að Einar Bragi verði lát-
inn greiða 6 hundruð þúsund
krónur fyrir utan annan kostnað
og vexti frá 18. jan. 1974 til
greiðsludags. Hvernig ætli
Voltaire gamla heföi litizt á? Var
furða þótt Einar Bragi sneri sér
til stjórnar Rithöfundasambands
tslands og færi þess á leit, að
stjórnin skipaði nefnd til að
leggja mat á slikt kærumál með
hliösjón af tjáningarfrelsi
manna? Tekið er fram i lögum
Rithöfundasambands fslands,
að pólitik komi sambandinu ei
við, en þvi sé skylt að standa vörð
um tjáningarfrelsi. Stjórn sam-
bandsins hefði þvl brugðizt
skyidu sinni, ef hún hefði ekki
orðið við óskum Einars Braga,
enda skipaði hún nefnd þá, sem
að framan getur og hervinir hafa
ausið óhróðri siðan hún kvað upp
úrskurð sinn, en þar sem ég var
einn af nefndarmönnum, á ég
minn skammt af þeim dylgjum,
og aðdróttunum, er Hreggviður
og félagar hans hafa heiörað
nefndina með, og vil ekki láta hjá
liða að þakka fyrir mig. Nefnd
rithöfundanna komst að þeirri
niðurstöðu, að kærumál og
fjárheimtur af þvi tagi, sem fyrir
nefndinni lá að fjalla um, væru
árás á tjáningarfrelsi manna.
Nú fullyrðir Hreggviður að
nefndin, sem stjórn rithöfunda-
sambandsins skipaði, hafi ekki
verið hlutlaus, og dylgjar
jafnframt um að hún muni ekki
einu sinni hafa kynnt sér
almennilega þá grein stjórnar-
skrárinnar sem hún vitnar til I
niöurstöðu sinni. Það er I sam-
ræmi við rógburð eins félaga
hans, sem áður var i blaðagrein
búinn að kalla nefndina „einka-
dómstól Einars Braga” og gefa
þannig I skyn að nefndin hafi ekki
gert annað en fara að fyrirmæl-
um hans i úrskurði sinum. Þess-
um heiðursmönnum er sýnilega
mikið I mun að niða æruna af
nefndarmönnum, og telja sig þá
liklega borgunarmenn fyrir
meiðyrðin.
Hreggviður og félagar hafa
kröftuglega mótmælt þeim hug-
myndum, sem útbreiddar hafa
veriö og náð allt til fylgismanna
þeirra, að ummæli Einars Braga
séu svo hógvær, að hann hljóti að
fá vægastan dóm þeirra manna,
sem mál er höfðan gegn. 1 fyrstu
munu menn almennt hafa haldið,
að ekki væri stefnt út af fyrir-
sögninni á grein Einars Braga,
nema vegna þess hve litið hefði
veriö hægt að finna I greininni
sjálfri, og þvi nauðsynlegt að tina
allt til. En siðar kom fram, að
fjárkröfumenn legðu mest upp úr
fyrirsögninni. Þá liggur nærri aö
spyrja: Var þessi fyrirsögn,
„Votergeitvixillinn”, óeðlileg
fyrirsögn eða ómakleg I garð
þeirra, sem mál hafa höfðað gegn
Einari Braga? Ég held ekki.
Framhjá þeirri staðreynd verður
ekki komizt, að þegar menn
gengu fram fyrir skjöldu til að
biðja þeirrar bónar á þjóöhátiö-
arári, að banadariskur her mætti
vera áfram á fslandi, var Water-
gate-hneykslið á döfinni i Banda-
rikjunum, hneyksli sem hlaut að
gera bandariska ráðamenn æði
tortryggilega, en sumir héldu þvi
þó fram, að Watergate sýndi
traustleik bandarisks réttarfars
og bandarisks stjórnarfars. Það
gat einnig vel verið skoöun
þeirra, sem vildu framlengja setu
bandarisks herliðs á fslandi. En
hvað sem um það er, þá var
Watergate I augum fjölmargra
orðið tákn fyrir æðstu stjórn
Bandarikjanna, þar sem allir
þræöir I þvi máli lágu inn i sjálft
Hvita húsið. Nú vildu þeir, sem
stóöu að undirskriftasöfnuninni,
að hervald Bandarikjanna yrði
ekki skert á fslandi. Þeir þurftu
þvi ekki að furða sig á þvi, þótt
undirskriftasöfnun þeirra væri I
opinberum kappræðum bendluð
við yfirstjórn þess hers, sem
áskorun þeirra stuðlaði til að yrði
ekki látinn fara frá fslandi, en sú
yfirstjórn var um þær mundir
eölilega táknuð með þvi orði, sem
efst var á baugi i fréttum frá
Bandarikjunum og lýsti siðferðis-
stigi þeirrar stjórnar: Watergate.
Þá er vert að gefa þvi sérstakl.
gaum, að Einar Bragi hefur
hvorki I orðunum, sem tilfærð eru
úr grein hans, né með fyrir-
sögninni beint spjótum sinum
persónulega að neinum ein-
staklingi. Það er hóphreyfing,
sem hann er að gagnrýna. Engu
að siöur er hann lögsóttur.
Hvernig færi, ef stjórnmálaflokk-
arnir tækju að lögsækja gagn-
rýnendur sina?
f greininni leggur Hreggviður
mikla áherzlu á það, að sak-
borningum þeirra verði ekki hlift,
og harmar að þrir þingmenn
(tveir karlar og ein kona) skuli
ekki hafa verið svipt þinghelgi,
svo hægt sé að sækja þá til sakar
fyrir einhver orð þeirra i þing-
söiunum. Og i þvi sambandi segir
Hreggviður:
„Ef til vill ætla þau bara að láta
nægja að slá sig upp á munninn
eins og Jón Hreggviðsson forðum.
Á Alþingi 1693 var sá góði maður
dæmdur til þess aö „slá sig
sjálfur þrisvar upp á munninn,
sér og sinni óráðvandri lygitungu
til minnilegrar smánar og fyrir-
litningar, sér og öðrum óráð-
vöndum oröstrákum til
alvarlegrar viðvörunar”.”
Hreggviður Jónsson hlakkar
yfir þvi árið 1974, að fátækur
Islenzkur bóndi Jón Hreggviðs-
son, skyldi lenda i hjóli réttvis-
innar fyrir þrjú hundruð árum,
þegar yfirráð Dana höfðu beygt
þjóðina niður i þann vesaldóm, að
mætustu menn trúðu ekki lengur
að hún ætti sér viðreisnar von.
Saga Jóns Hreggviðssonar er
saga um erlenda yfirdrottnun og
harðýðgislegt réttarfar, sem allir
sæmilegir menn fyrirlita nú á
dögum. Ég vona að það teljist
ekki móðgun við neinn. þótt ég
leyfi mér að benda á það, að
rithöfundur einn Islenzkur að
nafni Halldór Laxness hefur gert
fyrrnefndan fátækan bónda, Jón
HJ-Reykjavik. Svo virðist sem
augu okkar tslendinga hafi á
undanförnum árum opnazt æ
meira fyrir nauðsyn landgræðslu
og gróðurverndar. Umræður um
slik máiefni hafa verið mun
mcira áberandi en áður geröist,
og virðist nú almennur áhugi á að
græða aftur upp það land, sem
spillzt hefur gegnum árin.
Þórsmörkin — ferða-
mannaparadis okkar tslendinga
hefur á undanförnum árum, eins
og svo margir staðir aðrir, orðið
fórnarlamb gróðureyðingar-
innar. Margt hefur þar iagzt á
eitt, ekki hefur tekizt að friða
hana fyrir ofbeit sauðfjár, og
sivaxandi ferðamannaf jöldi hefur
haft miður góð áhrif á gróðurinn.
Landvernd nefnast samtök,
sem beita sér fyrir landgræðslu
og náttúruvernd hér á landi. Þau
hafa verið starfandi áhuga-
mannasamtök frá þvi árið 1969,
og eru flest félagasatök á landinu
aðilar að samtökunum. A vegum
Landverndar var i sumar hafin
herferð til landgræöslu og gróöur-
verndar I Þórsmörkinnni. Til aö
forvitnast nánar um það starf,
sem þar hefur verið innt af hönd-
um, náðum viö tali af Hauki Haf-
stað, framkvæmdarstjóra Land-
verndar.
Haukur sagði, að allt frá stofn-
un samtakanna hefði verið unnið
mjög mikið starf við áburðar-
dreifingu, og varla fyrirfyndist sú
höfn á landinu, aö ekki hefði
borizt þangað áburðarsending á
vegum Landverndar. 1 fyrra var
ákveðiö að i ár skyldu tekin sér-
staklega fyrir eitt eða tvö stór
landsvæði, sem væru I hættu
vegna gróðurskemmda. Þórs-
mörkin varð fyrir valinu nú, og
lágu til þess ýmsar ástæður. 1
fyrsta lagi hefur Þórsmörkin átt
að heita friðað land, frá þvi 1927,
en þá afhentu bændur i Fljóts-
hliöinni Skógrækt rikisins
Þórsmörkina til umráða. Frá
þeim tíma hefur hún verið afgirt
og friöað svæði, en mjög erfiölega
hefur gengið að viðhalda girðing-
um. 1 öðru lagi má nefna það, að
Þórsmörkin er afar sérkennileg-
ur og fagur staður frá náttúr-
unnar hendi, og mikil ástæða til
aö varðveita hana eins vel og
mögulegt er, og I þriðja lagi er
hún einhver vinsælasti ferða-
mannastaður á landinu.
Hreggviðsson, að einskonar
þjóðhetju tákni fyrir ódrepandi
seiglu islenzkrar alþýðu, kjark
hennar og þrek að lifa af mestu
niðurlægingartima I sögu þjóðar-
innar.
Það er nýlunda, ef menn
hyggjast nú kenna þjóðinni að
fyrirlita þetta tákn islenzkrar
lifsbaráttu og þess að vænta, að
það verði seinlegt verk.
1 islandsklukkunni segir frá
þvi, að Jón Hreggviðsson, sem
erfitt reyndist að þagga niður i,
svo sem kunnugt er, fer með
flimtan um danska kónginn, en þá
segir þjónn útlenda valdsins,
bööullinn Sigurður Snorrason:
„Þessi orð skulu verða þér dýr,
Jón Hreggviðsson”. Og að þvi
kom siðar, að svipan dundi á baki
Jóns bónda fyrir þau orð. Er þetta
ekki kaldhæðnislega likt þvi, sem
Hreggviður Jónsson og félagar
eru nú sifellt að klifa á, að orðin
skuli verða mönnum dýr, þeir
skuli fá að borga fyrir þau? Ég
held það væri ekki úr vegi, að
þessir málsóknarglöðu menn
athuguðu i hvaða sögulegum
félagsskap þeir lenda með
viöhorfum sinum, og hvort ekki
væri réttara fyrir þá að afturkalla
málsóknir sinar, þvi hversu
marga menn sem þeir kynnu að
fá dæma, myndi það ekki bjarga
æru þeirra, og hversu mörg ljót
orð sem um þá eru höfð, munu
þeir ekki missa æruna þeirra
vegna, heldur munu verk þeirra
og viðhorf skera úr um það,
hvernig sagan dæmir þá, en hjá
dómi hennar kemst enginn.
Jón Óskar
Þvi var það, að I febrúar-
mánuði s.l. að Landvernd boðaði
til fundar þá aðila, sem láta sig
Þórsmörkina mestu varða eða
eiga þar hagsmuna að gæta. Var
það gert með það fyrir augum að
stofna samstarfsnefnd, sem
fjallaði um það, á hvern hátt bezt
mætti leysa aðkallandi vanda-
mál, stöðva gróðureyðingu,
græða upp það land, sem eyðst
hefur, kanna og gera tillögur um
á hvern hátt Þórsmörk og nær-
liggjandi afréttarlönd verði
nytjuð I framtíðinni.
Hér er ekki bara um það að
ræða, hvernig friða mætti Þórs-
mörkina og létta beitarlag nær-
liggjandi afréttarlanda, heldur
þarf einnig að leysa vandamál
þeirra bænda, sem notað hafa
beitarlöndin, þvi að landþrengsli
eru mikil i heimahögum.
Þórsmörkin er að visu afgirt
sjálf, en ofbeit er á beitarlöndin
fyrir ofan hana, girðingarnar
standast ekki ágang sauðfjárins
og snjóa.
Bændur i V-Eyjafjallahreppi,
sem eiga upprekstur i afréttinn,
hafa vissulega verið fúsir til að
leysa þessi mál, og var I þvi efni
skipuð undirnefnd til að athuga,
hvaða land i byggð gæti tekið við
þvi fé, sem er umfram beitarþol,
og hefur frekast komið til tals að
rækta mætti upp Markars-
fljótsaura og annað land
meöfram Markarfljóti, sem
skiptir hundruðum hektara. Sem
dæmi um jákvæð viðbrögð bænda
á þessu svæði má benda á, aö þeir
samþykktu á fundi i vor, að fækka
fé I afréttarlöndum I sumar um
20%. frá þvi var s.l. sumar.
Á vegum Landverndar hefur nú
I sumar verið dreift nokkru
magni áburðar og fræs á aðal
uppblásturssvæðin, og var að
mestu unnið með hljálp Land-
græðslu rikisins. Var 16 tonnum
af áburði dreift úr flugvél á
brúnirnar sitt hvoru megin Húsa-
dals, ofan þess lands, sem gróið
er. Einnig var handdreift u.þ.b. 4
tonnum áburðar, sérstaklega á
Langadal, þar var reynt að loka
smærri jarðvegssárum.
Að lokum kvaðst Haukur ekki
efast um, að með góðu samstarfi
allra aðila mætti takast að bjarga
Þórsmörkinni frá frekari gróður-
eyöingu.
AAikil upp
græðsla í
Þórsmörkinni