Tíminn - 10.12.1974, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Þriðjudagur 10. desember 1974.
Jómfrúrræða Pdls Péturssonar á Alþingi:
Stækkun Áburðarverksmiðjunnar er
hagsmunamól þjóðarinnar allrar
FYRIR skemmstu lagði Páll Pét-
ursson alþingismaður fram
þingsályktunartillögu um stækk-
un Aburðarverksmiöjunnar. A
fundi sameinaðs þings s.l. föstu-
dag mælti Páll fyrir tillögunni, en
þetta var jafnframt jómfrúrræða
hans. i ræðu sinni benti Páll á, að
stækkun Aburðarverksmiðjunn-
ar, væri ekki aðeins hags-
munamál islenzks landbúnaðar,
heldur væri hún bráðnauðsynleg
vegna hagsmuna þjóðarinnar
allrar, þar sem áburðarkaup
væru stór tilkostnaöarliður viö
búrekstur og áburðarverðiö hefði
afgerandi áhrif á verðlagningu
landbúnaðarafurða hverju sinni.
i greinargerð meö tillögunni
bendir Páll á, að innfluttur
áburður sé mun dýrari en sá, sem
framieiddur er hjá Aburðar-
verksmiðjunni i Gufunesi og
islendingar veröi að kaupa 1/3
hluta þess magns, er þeir nota,
erlendis frá.
Hér á eftir fer ræða Páls
Péturssonar:
„Herra forseti. Ég hef leyft
mér að flytja svohljóðandi tiltölu
til þingsályktunar.
„Alþingi ályktar að fela rikis-
stjórninni að láta nú þegar gera
könnun á þvi, hvort ekki sé tima-
bært aö hefjast þegar handa um
stækkun Aburðarverksmiðju rik-
isins I Gufunesi, þannig að hún
geti sem allra fyrst fullnægt þörf
landsmanna fyrir framleiðslu-
vöru verksmiðjunnar. Ennfrem-
ur verði gerð könnun á þvl, hvort
ekki komi til greina stækkun
verksmiðjunnar meö útflutning
áburðar fyrir augum. Ef könnun
þessi leiöir það i Ijós, að stækkun
verksmiðjunnar sé þjóöhagslega
hagkvæm, felur alþingi rikis-
stjórninni að láta semja og leggja
fram á Alþingi frumvarp um
stækkun verksmiöjunnar. Könn-
un þessari verði hraðað svo sem
frekast er kostur, þannig að
niðurstöður hennar liggi fyrir
áður en þeirri raforku, sem tiltæk
verður I landinu i nánustu
framtið, er ráðstafað til annarra
greina orkufreks iðnaðar.”
Tillögu þessari lét ég fylgja
svohljóðandi greinargerð, sem ég
mun nú lesa með leyfi hæstvirts
forseta.
„Það er alkunna, hversu áburð-
arverð I veröldinni hefur hækkað
stórkostlega undanfarið. Sam-
kvæmt upplýsingum Aburðar-
verksmiðju rikisins mun áburð-
arverö til bænda a.m.k. tvöfald-
ast á næsta vori. Bændur hafa af
þvi miklar áhyggjur, hvernig þeir
geti mætt þessari stórfelldu
hækkun. Það er augljóst, að allra
leiða verður að leita til þess að
halda niðri áburðarverðinu, enda
hefur það áhrif á afkomu lands-
manna allra. Fyrirsjáanlegt er,
að notkun áburðar ætti að stór-
aukast i landinu á næstu árum,
m.a. vegna þess að ákveðið hefur
veriö aö gera mikið átak i land-
græðslu. Nú mun áburðarverk-
smiðjan framleiða um 2/3 af ár-
legri áburðarþörf landsmanna,
og það er fyrst og fremst hið háa
kaupverð á þeim þriðjungi, sem
við flytjum inn, en gætum að
mestu leyti framleitt sjálfir, sem
sprengir upp áburðarverðið svo
mjög sem raun ber vitni. Þar sem
framleiðsla áburðar I Gufunesi
byggist að langmestu leyti á raf-
orku úr fallvötnum, en ekki á oliu,
eins og viðast er erlendis, hafa
forsendur eldri áætlana breytzt
islenzkri framleiðslu i hag.
Flutningsmaður leggur áherzlu á
það, að eðlilegra sé að verja
þeirri raforku, sem tiltæk verður i
landinu i næstu framtið, til áburð-
arframleiðslu fremur en til ann-
arra greina orkufreks iðnaðar.
Reynsla og verkkunnátta Is-
lendinga við áburðarframleiðslu
er fyrir hendi. Þörfin á auknu
framleiðslumagni er brýn, fram-
leiðslan veldur ekki náttúru-
spjöllum, heldur hið gagnstæða,
Páll Pétursson
verkefnið er ekki stærra en svo,
að það er viðráðanlegt fyrir
íslendinga og eðlilegra að islenzk
fallvötn mali fremur þessari þjóð
gull en útlendingum.”
Hér lýkur greinargetðinni og
viö hana vil ég einungis bæta
þessu:
„Um tuttugu ára skeið hefur
Aburðarverksmiðja rikisins verið
starfrækt i Gufunesi. Fyrstu
starfsár verksmiðjunnar gat hún
framleitt meiri köfnunarefnis-
áburö en landsmenn höfðu þörf
fyrir, en s.l. 13 ár hefur verk-
smiðjan þurft að flytja inn erlent
köfnunarefni. Nú er svo komið, að
við verðum að flytja inn meira en
1/3 af þeim áburði, sem við
þurfum að nota. Nú er verðlagi
áburðar i heiminum þannig hátt-
að, að það hefur hækkað geysi-
lega á siðasta ári, einkum vegna
hinnar ógurlegu hækkunar á oliu-
verði, en flestar þjóðir aðrar en
íslendingar nota oliu i staö vatns-
orku til framleiðslunnar. Málum
er svo komið, að sá hluti áburðar,
sem við þurfum að flytja inn, er
mjög miklu dýrari heldur en sá
hluti, sem framleiddur er i Gufu-
nesi, svo sem lauslega var drepið
á i greinargerðinni. 1 tillögu þess-
ari er bæði farið fram á að könnun
verði gerð, með stækkun verk-
smiðjunnar i Gufunesi fyrir aug-
um, þannig að hún geti fullnægt
þörf okkar fyrir framleiðsluvörur
verksmiðjunnar, og i öðru lagi
beinist könnunin að þvi, hvort út-
flutningur áburðar og þá væntan-
lega ammoniaks gæti komið til
greina i stórum stil.
Ég mun fyrst geta nokkuð um
útflutningsframleiðslu. I öðrum
löndum eru stór'ar verksmiðjur
taldar hagkvæmastar. Þær fram-
leiða 800 til 1200 tonn af ammoni-
aki á dag, og nota yfirleitt oliu. Til
svo stórrar verksmiðju þarf
geysimikla raforku, u.þ.b. 500-600
megawött i virkjun, þannig að
ljóst er, að til þeirrar framleiðslu
getur ekki komið hér i allra nán-
ustu framtið, þó að sjálfsagt sé að
Ihuga möguleika á þess háttar
framleiðslu og ég sé þess ekki
fullviss, að verksmiðjur með
framleiðslugetu minni en 800 tonn
geti e.t.v. verið hagkvæmar
rekstrareiningar á heims-
markaðinum.
Ég mun þá ræða sérstaklega
um þá áfangastækkun verksmiðj-
unnar i Gufunesi, sem mér sýnist
mögulég og nauðsynleg hið
fyrsta, vegna brýnna hagsmuna
islenzks landbúnaðar. Stækkun
Aburðarverksmiðjunnar i Gufu-
nesi gæti verið tviþætt. í fyrsta
lagi þarf aukningu á ammóniaks-
framleiðslugetu verksmiðjunnar.
Nú munu vera framleidd i Gufu-
nesi 30 tonn af ammoniaki á dag.
Framleiðsla ammoniaks byggist
hér á rafgreiningu vatns til vatns-
efnisframleiðslu. Til framleiðslu
á hverju tonni ammóniaks þarf
l/2megawatti virkjun, þannig að
til tvöföldunar núverandi fram-
leiðslu, úr 30 tonnum i 60 tonn á
dag, þarf viðbótarafl um 15
megawött. Við athugun, sem gerð
var seinnipartinn i sumar, kom i
ljós, að hvert tonn ammoniaks
framleitt i Gufunesi kostaði 177
dollara, en hvert tonn af þvi
ammoniaki, sem Aburðarverk-
smiðjan átti kost á að kaupa frá
útlöndum, kostaði þá 450 dollara
komið i Gufunes. Þannig að
auðséð er, að eftir nokkru er að
sækjast. Þetta lága framleiðslu-
verð I Guíunesi byggist þó m.a. á
þvi, að verksmiðjan er ekki þung 1
afskriftum og býr við hagstætt
orkuverð.
I öðru lagi þarf nauðsynlega
aukningu á framleiðslu saltpét-
urssýru. Hráefni til framleiðsl-
unnar er fyrst og fremst ammoni-
ak. Þessi framleiðsla er ekki
mjög orkufrek. Ný áætlun um
kostnað við byggingu sýruverk-
smiðju i Gufunesi af hentugri
stærð bendir til þess, að hún
myndi kosta um 470 millj. kr. Sú
verksmiðja getur risið, þótt ekki
yrði úr ammóniaksframleiðslu.
Ef nægileg saltpéturssýra væri
fyrir hendi i Gufunesi, væri
rekstur hinnar nýlegu MPK-verk-
smiðju þar gerður mun hag-
kvæmari, þar sem skortur á salt-
péturssýru hindrar, að hún sé
rekin meö fullum afköstum allt
árið. Framleiðslugeta hennar er
65 þús. tonn á ári, en afköstin nú
eru um 40 þús. tonn eða nýting um
65%. Ég vil taka það sérstaklega
fram, að ég tel að þessi stækkun
þessar framkvæmdir, séu ekki
meiri en svo, eða mikilfenglegri,
Takasæti á þingi
t GÆR tóku sæti á Alþingi i fyrsta
sinn þau Ragnheiður Svein-
björnsdóttir, bæjarfulltrúi i
Hafnarfirði, og Sverrir Berg-
mann læknir. Ragnheiður tekur
sæti fyrir Jón Skaftason alþingis-
mann, sem undanfari&hefur setið
á þingi Sameinuðu þjóðanna i
New York. Sverrir Bergmann
tekur sæti Einars Agústssonar
utanrikisráðherra, sem verður
fjarverandi á næstunni vegna
erinda erlendis.
Þá tók sæti á Alþingi i gær Skúli
Alexandersson oddviti, sem tekur
sæti Jónasar Árnasonar (Ab) i
Vesturlandskjördæmi. Skúli
hefur áður átt sæti á Alþingi sem
varamaður.
Ragnheiður Sveinbjörnsdóttir
Sverrir Bergmann.
að við íslendingar ættum að geta
hrundið þeim i framkvæmd einir,
og án mjög mikilla tafa, ef fljót-
lega verður hafizt handa um
undirbúning verkefnisins. Mér er
ennfremur kunnugt um það, að
stjórn Aburðarverksmiðjunnar og
forráðamenn hennar hafa fullan
hug á þvi að athuga möguleika á
stækkun verksmiðjunnar, og hafa
snúið sér til hlutaðeigandi
yfirvalda með óskir þar um.
Stéttarsamband bænda óskaði
eftir þvi á síðasta aðalfundi, að
slik könnun yrði gerð.
Ég nefndi áðan hagsmuni is-
lenzks landbúnaðar. Ég hefði
fremur átt að segja, að stækkunin
væri bráðnauðsynleg vegna hags-
muna þjóðarinnar allrar. Að
sjálfsögðu er öllum háttvirtum
þingmönnum það ljóst, að fyrir-
sjáanleg stökkhækkun á áburð-
arverði er ekki mál okkar bænda
einna. Aburðarkaup eru i lang-
flestum tilvikum einn af stærstu
tilkostnaðarliðum við hvert bu' i
landinu, og hefur áburðarverðið
afgerandi áhrif á verðlagningu
landbúnaðarafurða hverju sinni.
Aburðarliðurinn vegur nú um
9,03% I verðlagsgrundvellinum.
100% hækkun á áburðarverði,
sem gengi beint út I verðlagið
miðað við verðlagsgrundvöll
landbúnaðarvara, hækkar fram-
færsluvisitölu um 5,1 stig, og
kaupgjaldsvisitaka hækkar þá
um 2,5 stig, svo framarlega sem
visitalan er I fullu sambandi, og
2,5 stig i kaupgjaldsvisitölu gera
2,3% I almennri kauphækkun, ef
visitölukerfið er i fullu sambandi.
Núna i haust var skipuð nefnd
til þess að kanna, á hvern hátt
bráðasta vanda áburðarhækkun-
arinnar yrði bært frá i bili. Nefnd-
in hefur þegar unnið mikið starf.
Hún hefur unnið að gagnasöfnun,
og t.d. sent út fyrirspurnir til
bænda, m.a. um það, hvort þeir
telji sig geta dregið úr áburðar-
notkun. Ég tel ekki, að bændur
geti né megi draga úr áburðar-
notkun. Landið gefur okkur ekki
þá uppskeru, sem við þurfum,
nema við gætum þess vandlega
að rányrkja það ekki.
A þjóöhátiðarfundi Alþingis á
Þingvöllum i sumar var
.samþykkt myndarleg land-
græðsluáætlun. Hún hefur einnig i
för með sér stóraukna áburðar-
notkun á næstu árum, og vel er
það, ef við getum greitt að nokkru
þá skuld, sem við erum i við þetta
land, sem hefur haldið lifinu i
þessari þjóð i 1100 ár. Ef vel tekst
til, þá getum við bætt landið að
nokkru og skilað þvi betra og
byggilega i hendur eftirkomenda
okkar en við tókum við þvi.
Auöæfi þessarar þjóðar eru land
hennar, haf hennar og menning
hennar, og við eigum að gæta vel
þessara auðæfa, gæta þeirra fyrir
ásælni annarra og fyrir skamm-
sýni okkar sjálfra, búa hér sjálfir,
búa hér einir, og búa hér með það
i huga, að eftirkomendur okkar
geti átt hér góða daga og langan
aldur I ómenguðu landi, sem þeir
eiga sjálfir og einir, við sjó sem
þeir hafa einir umráð yfir og við
þá menningararfleifð, sem þeir
eiga sjálfir.
Þess vegna, herra forseti, leyfi
ég mér að vekja sérstaka athygli
á þvi, að Aburðarverksmiðjan i
Gufunesi er islenzkt fyrirtæki,
fyrirtæki okkar sjálfra og okkar
einna. Þannig fyrirtæki eiga að
minum dómf nokkurs konar
frumburðarrétt til þeirra þroska-
möguleika, sem islenzkar orku-
lindir geta veitt, og til þeirrar for-
sjár, sem Alþingi íslendinga
hefur tök á að veita. Þess vegna
treysti ég þvi, að Alþingi taki til-
lögu þessari vel. Hæstvirtur land-
búnaðarráðherra veit ég að er
máli þessu hlynntur. Ég vona, að
rikisstjórnin láti hraða þeirri
könnun, sem farið er fram á, og ef
hún reynist á þann veg, sem ég tel
liklegast, að stækkun sé
hagkvæm, þá verði undirbúningi
stækkunarinnar hraðað og tillit
tekið til orkuþarfa verksmiðjunn-
ar, áöur en gengið verður frá þvi
að ráðstafa þeirri orku, sem
tiltæk verður i landinu á næst-
unni, til annarra greina orkufreks
iðnaðar. Að lokinni umræðu um
þetta mál hér i dag vil ég leyfa
mér að gera tillögu um að málinu
veröi visað til háttvirtrar at-
vinnumálanefndar.
b!Sb
illli
Lýstu sig and-
víga breytingu
á útvarpslögum
langan tima, áður en fljótfærnis-
leg breyting var gerð á kosningu
útvarpsráðs með lögunum frá
1971. Rakti menntamálaráðherra
i stuttu máli, hvernig kosningu I
útvarpsráð hefði verið háttað. 1
upphafi tilnefndu vissar stofnanir
menn i útvarpsráð, eða frá 1930-
’34. Árið 1934 varð sú breyting á,
að Alþingi kaus 3 menn, en 3 voru
tilnefndir frá stofnunum. Árið
1942 var síðan gerð sú breyting,
að Alþingi kaus alla menn i ráðið
á fyrsta þingi eftir hverjar
kosningar. Sú skipan hélzt
óbreytttil 1971, en þá var gerð sú
breyting, að ákveðið var að kjósa
til fjögurra ára, án tillits til þess,
hvenær kosningar færu fram.
Menntamálaráðherra sagði það
vera sina skoðun, að skipan út-
varpsráðs ætti jafnan að vera i
samræmi við skipan Alþingis, úr
þvi að það fyrirkomulag gilti, að
útvarpsráð væri kosið af Alþingi.
í GÆR mælti Vilhjálmur
Hjálmarsson menntamálaráð-
herra fyrir frumv. um breyt-
ingu á útvarpslögum I efri deild.
Urðu nokkrar umræður um málið
i deildinni, og tóku til máls
Alþýðubandalagsþingmennirnir
Ragnar Arnalds og Helgi Seljan,
Alþýðuflokksmaöurinn Jón Ar-
mann Héðinsson og Sjálfstæðis-
flokksmaðurinn Þorvaldur Garð-
ar Kristjánsson. Mæltu þeir allir
gegn frumvarpinu.
Menntamála-
ráðherra sagði,
að sér kæmi á
óvart, hve mik-
inn áhuga þing-
mennirnir
sýndu þessu
frumvarpi.
Málið væri
mjög einfalt.
Um það væri að
ræða að breyta kosningu útvarps-
ráðs i það form, sem gilti um