Tíminn - 25.03.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Þriðjudagur 25. marz 1975.
Orka og orkusala á Austurlandi
Við fyrstu umræðu um þings-
ályktunartillögu um orku og
orkusölu á Austurlandi flutti
Tómas Arnason alþingismaður
ræðu þá, sem hér fer á eftir.
Við umræðuna sagði Tómas
Arnason, að þingmenn
Framsóknarflokksins á Austur-
landi teldu tímabært að rannsaka
Fljótsdalsvirkjun, enda stæðu
tslendingar sjálfir fyrir
rannsókninni, og heimamönnum
á Austurlandi gefist kostur á að
fylgjast með málinu.
Ennfremur ætti rannsóknin að
takmarkast við þau vötn sem nú
renna i Lagarfljót. Kostnaður
rannsóknarinnar er áætlaður 2-
300 millj. kr. Tómas Arnason
sagði m.a.:
I.
,,Með tilkomu orkukreppunnar
hafa orkumál verið mjög á dag-
skrá, og menn velta þvi fyrir sér,
hvar veröldin er á vegi stödd i
þessum efnum, hve lengi orkan
endist og hvar hana er að finna.
ísland er tiltölulega vel sett i
þessum málum og hefur ennþá
yfir verulegum ónýttum orku-
íindum að ráða. Oliukreppan,
þ.e.a.s. fimmföldun á verði oliu á
heimsmarkaði á tiltölulega stutt-
um tima, hefur valdið mjög mik-
illi röskun i efnahagslifi okkar
tslendinga. Nægir að minna á
hiíshitunarmálin, rekstur fiski- og
kaupskipaflota þjóðarinnar, svo
og samgöngur á iandi og i lofti, og
fleira mætti ti'na til. Af þessum
ástæðum þarf þjóðin að gera sér
glögga grein fyrir þvi, hvaða
orkulindir eru ónýttar, og með
hverjum hætti á að nýtaþær. Mér
hefur skilizt, að við nýtum i dag
um 10% af nýtanlegu vatnsafli
landsins, en nýtanleg vatnsorka
mun svara til 27 þús. giga-
wattstunda. Sá forði, sem við eig-
um af jarðvarma, mun vera um
8300 gigawattstundir miðað við
40% nýtingu, en það mundi þýða
um 1200 gigawattstundir i raf-
magnsframleiðslu, og er þá mið-
að við ákveðna dýpt af borholum
eða frá 1800-2000 metrar. Hins
vegar kunna þessir möguleikar
að aukast við það, ef borað yrði
dýpra, allt upp i 3000 metra.
Stærstu orkuverin i landinu,
sem fyrirhugað er að byggja, eru
Sigalda, sem verður tilbúin fyrir
1977 og er um 150 megawatta
orkustöð, Hrauneyjarfoss mun
vera um 210 megawött, Sultar-
tangi um 120 megawatta stöð,
Dettifossvirkjun um 165 mega-
wött, Blanda um 135 megawött.
Að visu er ástæða til að setja
spurningamerki við það, þar sem
talað er um 120 til 180 megawött i
sambandi við möguleika i
Blöndu. Búrfellsvirkjun er 240
megawött. Jarðgufustöðvarnar i
Kröflu og Henglafjöllum eru um
60 megawött hvor, og hagkvæm-
asta stærð Fljótsdalsvirkjunar,
sem hér er verið að ræða um
rannsóknir á, verður sennilega
allt að 250 megawött, e.t.v. stærri.
Tillaga sú til þingsályktunar sem
hér er til umræðu, fjallar i fyrsta
lagi um rannsóknir á Fljótsdals-
virkjun og siðan i öðru lagi um að
fnna markað fyrir þá orku, sem
þar yrði til reiðu siðar meir.
Orkuþörf Austurlands hefur
mjög verið á dagskrá hér i vetur i
sambandi við frumvarp til laga
um virkjun Bessastaðaár. Vil ég
ekki endurtaka margt af þvi, sem
þar hefur komið fram, en aðeins
taka undir það, sem kom fram
hér hjá háttvirtum flutnings-
manni, að möguleikinn i Bessa-
staðaárvirkjun er áreiðanlega nr.
1 til þess að mæta orkuþörf Aust-
urlands i næstu framtið. Mér er
sagt, að það hafi komið i ljós, þeg-
ar farið var að skoða ný kort af
landssvæðinu á Fljótsdalsheiði,
að það munu e.t.v. vera minni
möguleikar til miðlunar i þeim
vötnum, sem miðla á úr til
Bessastaðaárvirkjunar heldur en
menn vonuðust til áður.
Næsti kosturinn er áreiðanlega
tenging við Kröfluvirkjun og
ákjósanlegast væri, að þetta
hvort tveggja kæmi til, virkjun
Bessastaðaár og einnig tenging
við Kröfluvirkjun. En ef Bessa-
staðaárvirkjun seinkar af ein-
hverjum ástæðum, eitthvað veru-
lega, þá er enginn vafi á, að teng-
ing við Kröflu er þá ákjósanleg-
asti möguleikinn til þess að mæta
orkuþörf Austurlands. En þá
kemur aftur til, að slikum lang-
linulögnum á hálendinu fylgir
það, að þær geta bilað og þess
vegna skapast öryggisleysi i
sambandi við orku til Austur-
lands, ef Austurlandið þarf að
reiða sig alfarið á Kröflu. Þess
vegna hefði ég talið, að það kæmi
til álita að virkja einhverjar
smærri virkjanir á Auturlandi, ef
svo færi, að Bessastaðaárvirkjun
seinkaði eða — að ég tala nú ekki
um, — ef hún yrði alveg úr leik.
II.
Ég hef áður vakið máls á þvi
hér á Alþingi, að i hvert sinn sem
ákvörðun er tekin um nýja virkj-
un, sérstaklega stórvirkjun, þá
þyrftu að liggja fyrir fleiri kostir
en einn til að velja á milli. Frá
þjóðhagslegu sjónarmiði þjóðar,
sem ræður yfir takmörkuðum
fjármunum, hlýtur að vera skyn-
samlegast að velja hagkvæmasta
kostinn af fleiri miðað við kostnað
af raforkuframleiðslu á einingu
og markaðsmöguleika sem fyrir
hendi eru.
Ég hygg, að margir háttvirtir
alþingismenn, séu þeirrar
skoðunar, að mjög sé ábótavant
um skipulag orkumála i landinu
og vinnubrögð hafi I heild þróazt
með óæskilegum hætti. Við höfum
þrjá stóra aðila, sem starfa að
þessum málum ásamt fjölmörg-
um öðrum. Það er Landsvirkjun,
sem er eins og kunnugt er, sam-
eignarfélag Reykjavikurborgar
og rikisins. Orkusvæði Lands-
virkjunar nær langt út yfir
Reykjavik og þess vegna liggur
nærri að spyrja. Hvers vegna
eiga ekki fleiri sveitarfélög aðild
að Landsvirkjun heldur en
Reykjavik ein? Það eru
Rafmagnsveitur rikisins og það
er Orkustofnunin. Þessir þrir að-
ilar eru þeir, sem i raun og veru,
leggja þær stóru linur, sem lagð-
ar eru i sambandi við þróun orku-
mála og uppbyggingu orkustöðva
hér á landinu. Þá eru margir
fleiri, það er Laxárvirkjun, sem
er sameignarfyrirtæki rikisins og
Akureyrar. Ég er ekki I nokkrum
vafa um það, að ein af ástæðunum
fyrir þvi, hvernig fór um Laxár-
virkjunarmálið er sú,- að önnur
sveitarfélög á markaðssvæði
Laxárvirkjunar hafa ekki verið
og eru ekki aðilar að Laxár-
virkjuninni. Ég er ekki i nokkrum
vafa um að þau mál hefðu þróazt
á annan veg, ef öll sveitarfélögin
á svæðinu, hefðu verið aðilar að
Laxárvirkjun, en ekki Akureyri
ein.
Þá höfum við Kröflunefnd og ég
held byggðalinunefnd, ef hún
starfar enn þá og svo marga fleiri
smærri aðila, allt að sjálfsagt 20
eða fleiri, sem sinna þessum mál-
um. Mér hefur t.d. verið sagt, að
Rafmagnsveita Akureyrar
Laxárvirkjun og liklega
Rafmagnsveitur rikisins reki
dieselstöðvar hver um sig og
þessar dieselstöðvar framleiði
rafmagn inn á sama kerfi. Þetta
er dæmi um það, hvað þetta allt
virðist vera sundurslitið og áreið-
anlega óhagkvæmt. Ég vildi
spyrja I þessu sambandi. Er náið
og virkt samband á milli vinnu-
bragða Rafmagnsveitna rikisins.
Orkustofnunar og Landsvirkjun-
ar? Eru td. samræmd vinnu-
brögð um rannsóknir á milli þess-
ara aðila? Þessum spurningum
hefði ég viljað beina til hæstv.
iðnaðarmálaráðherra, en hann er
ekkki hér viðstaddur, heldur i
önnum á fundi Efri deildar. Ég
ætlaðist ekki til þess að hann
svaraði þeim hér og nú, heldur
e.t.v. siðar meir. Hér er um mjög
þýðingarmikil mál að ræða, og
ástæða til að þingmenn viti um
þau og að þau séu rædd hér á
Alþingi.
Það mætti nefna Kröflunefnd.
Er full samvinna á milli Kröflu-
nefndar og þeirra hinna stærstu
aöilanna, sem ég hefi hér nefnt i
sambandi við orkumálin? A
miðsvetrarfundi Sambands isl.
rafveitna flutti formaður Lands-
virkjunarstjórnar mjög fróðlegt
erindi, sem hann nefnir
framtiðarþróun raforkukerfisins.
Þar ræðir hann um hugmyndir
um þróun orkuöflunarkerfisins.
Þar kemur fram, að aðeins örfáir
virkjunarstaðir landsins eru
fullkannaðir, og viðast er þörf
mjög timafrekra rannsókna t.d.
varðandi jarðfræði, vatnafræði,
náttúruverndarmál eða um-
hverfismál, og fleira til þess að
unnt sé að mta hagkvæmni
virkjunarstaða. Siðan segir i er-
indi, að þetta valdi þvi að þeir
staöir, sem ekkert eða litið hafa
Tómas Arnason alþm.
verið rannsakaðir, komi varla til
greina sem virkjunarstaðir á
næstu 10 árum.
Ég skil þetta svo, að 10 ár þurfi
að liða, áður en unnt sé að taka
ákvörðun um slíkar virkjanir.
Þessi fullyrðing er að minum
dómi vafasöm, og kem ég nánar
að þvi siðar. Hins vegar felst i
þessu sá sannleikur að rannsókn-
irnar ráði ákvörðynartöku i þess-
um efnum. En i rannsóknir verð-
ur hins vegar ekki ráðizt nema
fjármagn sé fyrir hendi. Þá segir
enn fremur I erindi formanns
Landsvirkjunarstjórnarinnar, að
þær einu stórvirkjunar-
framkvæmdir, sem koma til
greina á árunum 1975-1979 séu —
auk Sigölduvirkjunar — Kröflu-
virkjun og Hdauneyjarfossvirkj-
un, sem bráðlega er tilbúin til út-
boðs og væri hægt að ljúka 1979.
Hins vegar mun hæstvirtur
iðnaðarráðherra hafa lýst þvi yfir
hér á Alþingi fyrir skömmu, að
ákvörðun um stórvirkjun á
Norðurlandi yrði tekin áður en
virkjun Hrauneyjarfossa yrði
ákveðin. Hér skýtur nú nokkuð
skökku við og þess vegna er
ástæða til þess að spyrja um það,
hvað liði rannsóknum á stórvirkj-
unum á Norðurlandi, t.d. Blöndu.
Þegar er verið að vinna að
áætlunum um virkjun við Sultar-
tanga á vegum Landsvirkjunar
auk gufuvirkjunar i Hengli.
Þama vantar ekki fjármagn.
Þarna þarf ekki að leita til
Alþingis um fjármagn til
rannsókna. Það mun vera þannig,
að Landsvirkjun hafi frjálsar
hendur um að ráðast i rannsókn-
ir, án þess að spyrja Alþingi eða
jafnvel án þess að spyrja iðnaðar-
ráðherra landsins um það. Hins
vegar er nauðsynlegt, I öðrum
tilvikum að leita til Alþingis um
fjármagn til þess að koma á
rannsóknum stórvirkjunar- eða
virkjunarmöguleika.
Hér álit ég, að ástæða sé til að
staldra svolitið við og tryggja
það, að raforkuráðherra hafi al-
gerlega æðstu völd I þvi efni að
ákveða, hvar fjármagn skuli sett i
rannsóknir stórra orkuvera i
landinu á hverjum tima. Mér sýn-
ist, að það vanti sárlega heildar-
stefnumótun i þessum málum,
þ.e.a.s. virka stefnu, sem verði
framkvæmd og sé annað en orðin
tóm. Hins vegar er starf Lands-
virkjunar góðra gjalda vert.
III.
Ég vil nú vikja aftur að þings-
ályktunartillögu á þingskjali 347.
Hún f jallar fyrst um rannsóknir á
Fljótsdalsvirkjun. Þegar verið
var að ræða um frumvarp um
virkjun Bessastaðaár i Fljótsdal i
sl. desember þá kom ég dálitið
inn á þessi mál, og sagði þá I ræðu
hér á hæstvirtu Alþingi svohljóð-
andi með leyfi hæstvirts forseta:
„Það mætti ræða langt mál um
þá möguleika, sem finnast á
Austurlandi til virkjunar. Og það
er enginn vafi á að virkjunar-
möguleikar á Austurlandi eru
sennilega hvað mestir, sem finn-
ast hér á landinu. Það er aðallega
þrennt, sem menn tala um i þessu
sambandi.” Ef þeir virkjunar-
möguleikar eru skoðaðir, þ.e.a.s.
þær hugmyndir, sem ég álit, að
séu ekki raunhæfar, að renna
vötnum i Lagarfljót allar götur
vestur að Jökulsá á Fjöllum, þá
er talað um það, að þar séu
virkjunarmöguleikabj sem nema
um 1/3 af nýtanlegri vatnsorku i
landinu. Svo held ég hér áfram:
„Það er i fyrsta lagi hin svokall-
aða Austurlandsvirkjun, sem
mikið var rætt um hér á tímabili,
og er fólgin I þvi að safna saman
vötnum allar götur frá Jökulsá á
Fjöllum og um allt þetta svæði, og
veita þeim niður á Fljótsdalsheiði
til miðlunar og nota svo hið geysi-
lega mikla fall af heiðinni niður I
gegnum fjallið til þess að gera
þar stórvirkjun. Og það er talað
um stórkostlega virkjunarmögu-
leika, allt upp i 1600 megawött,
hafa menn látið sér um munn
fara.
1 öðru lagi er svokölluð Fljóts-
dalsvirkjun, sem er fólgin i þvi að
gera mikið uppistöðulón, við
svokallaða Eyjabakka, uppi-
stöðulón, sem yrði suður af
Snæfelli og neðan Eyjabakkajök-
uls, sem gengur fram úr Vatna-
jökli. Veita siðan þvi vatni fram á
Fljótsdalsheiði, bora göng niður
um fjallið, lóðrétt eða þvf sem
næst og siðan lárétt göng út i
Fljótsdalinn, þannig að hægt væri
að hleypa vatni þar I gegn og
koma stöðvarhúsi fyrir i hnénu,
og gera þannig virkjun. Er enginn
vafi á þvi, að það eru möguleikar,
ef nægilegt fjármagn yrði i það
sett, að grafa fleiri göng jafnhliða
og bæta við vatni og gera þannig
stórkostlegar virkjanir á þessum
stað. Virðast vera mjög óvenjuleg
skilyrði til staðar til þess að
standa fyrir þessum hagnýtu
virkjunum.
Siðan ræði ég nokkru nánar um
Bessastaðaárvirkjunina.
IV.
Hæstvirtur 3. þingmaður Aust-
firðinga, hefur valið þann kost að
flytja þetta mál einn. Ég hefði
talið æskilegra að þingmenn
Austfirðinga hefðu getað staðið
saman að flutningi svo þýðingar-
mikils máls. Þá hefði ég kosið, og
get ég I þvi efni talað fyrir hönd
okkar þriggja þingmanna
Framsóknarflokksins á Aust-
fjöröum að þingsályktunartil-
lagan hefði hljóðað á þá leið:
1. Að fela rikisstjórninni að láta
rannsaka virkjunarmöguleika
Jökulsár I Fljótsdal, Kelduár
og e.t.v. fleiri smááa með
vatnsmiðlun á Eyjabökkum til
Gilsárvatna á Fljótsdalsheiði
eða til fleiri vatna eftir atvik-
um.
2. Að rannsóknir færu fram á ár-
unum 1975-1978 þannig að
niðurstöðurannsóknir lægju
fyrir t.d. á árinu 1978.
3. Að Islendingar stjórni
rannsóknum, og heimamönn-
um á Austurlandi gefist kostur
á að fylgjast með málum.
Þessi stefna byggir raunveru-
lega á þvi, að rannsaka mögu-
leika, sem felast i virkjunum, án
þess að bæta vatni við i Lagar-
fljót, þ.e.a.s. að nota það vatn,
sem þangað rennur og hefur
runnið, án þess að til komi vatn
annars staðar frá.
V.
Rannsóknir Fljótsdalsvirkjun-
ar eru engan veginn komnar svo
langt áleiðis, að telja megi lokið
forrannsóknum, en forrannsókn á
að svara þessum spurningum. 1.
Hvort virkjun sé tæknilega fram-
kvæmanleg. 2. Hvort virkjun sé
fjárhagslega gerleg, þ.e. hvort
orkukostnaður frá henni sé innan
þeirra marka, að virkjunin komi
fjárhagslega tilgreina og 3. Hver
orkukostnaður virkjunar sé svo i
megindráttum.
Engar djúpmælingar eða
boranir hafa verið gerðar né
heldur jarðvegsrannsóknir.
Orkustofnun hefur gert sérstaka
rannsóknaráætlun, sem gerir ráð
fyrir, að Fljótsdalsvirkjun verði
rannsökuð það mikið, að á grund-
velli hennar megi taka ákvörðun
um hana og ráðast i byggingu.
Svæðalega skiptist þessi
rannsókn þannig:
1. Svæðið inni I fjallinu nær
Skriðuklaustri, þar sem
stöðvarhúsi verður komið fyrir.
Þar .þarf miklar boranir eða
rannsóknarjarðgöng.
2. Stiflustæði við Bessastaðaá
við Hólmavatn, Garðavatn og
Gilsárvötn. Þar þarf grunnar
boranir og jarðvegsathuganir
og nákvæm kort.
3. Skurðstæði frá Hólmavatni upp
að Eyjabökkum. Þar þarf mik-
ið af grunnum borunum, jarð-
vegsathugunum og nákvæm
kort.
4. Stiflustæði við Eyjabakka. Þar
þarf boranir, jarðvegsathugan-
ir og nákvæm kort.
Kostnaðaráætlun hefur verið
gerð og I stórum dráttum er
hún á þessa leið:
1. Almennar rannsóknir, þ.e. að
ljúka við gerð yfirlitskorta,
ljúka við jarðfræðikortlagningu
svæðisins, veðurathuganir,
vatnamælingar, og
frumáætlanir. Það er talið, að
þessi almenna rannsókn muni
kosta um 25 millj. kr.
2. Samgöngubætur,þ.e. vegagerð
uppi á fjalli við Skriðuklaustur
og vegur yrði gerður, sem lægi
aö stiflustæði við Garðavatn og
að svæðinu, sem aðallega verð-
ur borað á, og siðan vegslóð frá
Garðavatni meðfram skurðleið
inn að Eyjabökkum. Þessar
samgöngubætur munu kosta 55
millj. kr.
3. Svæðið við Skriðuklaustur og
Gilsárvötn. Það eru land-
mælingar vegna korta, sem
kosta um 6 millj. samtals og
siöan einnig djúpboranir. Ef sú
leið yrði valin, að bora holur,
þá er talað um 5 rannsóknar-
holur og þær mundu kosta um
15 millj. kr. hver, eða samtals
75 millj. kr. Einnig er talað um
að gera jarðgöng en það er all-
miklu dýrara. Siðan yrði að
rannsaka skurðleið og stiflu-
stæði við Eyjabakka og sú
rannsókn mundi kosta a.m.k.
45 millj. kr. Með öðrum orðum
rannsóknaráætlun gerir ráð
fyrir á þriðja hundrað millj. kr.
kostnaði við þessar rannsóknir,
ef sú aðferð er höfð við hinar
dýpri athuganir á jarðvegi að
bora holur. Ef á hinn bóginn
yrði höfð sú aðferð að gera
jarðgöng þá yrði kostnaðurinn
allmiklu meiri. Það er talað um
ýmsar gerðir af tækjum til nota
{ þessu skyni. í heild má segja,
að rannsóknarkostnaður
Fljótsdalsvirkjunar myndi i
heild verða einhvers staðar á
bilinu 200 millj. til 300 millj.eft-
ir þvi hvernig hagað yrði að-
gerðum, hvort um yrði að ræða
boranir eða jarðgöng.
Það virðist skynsamlegt að slik
rannsókn fari fram á þrem árum,
en Orkustofnun telur mögulegt að
ljúka þessu verkefni á styttri
tima. Ef ákvörðun væri t.d. tekin
Framhald á 19. siðu
11111
■
i—