Tíminn - 29.07.1975, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Þriðjudagur 29. júli 1975.
I.
FYRIR fáum árum var gefin ú
bók, sem bér heitið Landið þitt
Þar er lýst i stuttu máli fjöl
mörgum sveitabæjum og fleir
stöðum á íslandi og drepið í
minnisverð atriði úr sögu hvers
staðar. Þetta rit minnir á, að is
lenzka þjóðin hefur um aldii
verið tengd landinu og að hvei
einn bær á sina sögu. Þess
vegna eru lslendingar sjálfstæf
þjóð.
Frá þvi á landnámsöld hefur
landinu verið skipt i bújarðir
lögbýli og hreppaskipting kem
ur snemma til sögu. Að fornu
áttu rikir höfðingjar stundum
bú á mörgum jörðum. Kirkjui
og biskupsstólar komust yfii
miklar jarðeignir og siðar tók
konungur i sinar hendur eignar
rétt og umráð margra jarða hér
á landi. Á þeim timum varð stói
hluti bændastéttarinnar af
sætta sig við það hlutskipti al
vera leiguliðar harðdrægra
landsdrottna.
A þessari öld hafa þessi mái
þróazt þannig, að meiri hluti bú-
jarða á fslandi eru i eigu ein-
staklinga og i sjálfsábúð, en
nokkur hluti jarðanna er eign
rikis eða sveitarfélaga og i
leiguábúð.
Oft er um það rætt, hvort
fyrirkomulagið á eign og ábúð
jarða sé eðlilegra og hagkvæm-
ara bændastéttinni og þjóðinni i
heild, séreign og sjálfsábúð eða
rikiseign og leiguábúð. En i lög-
gjöf um þessi efni er svo um
hnúta búið, að sjálfsábúð, erfða-
ábúðeða leiguábúð um tiltekinn
tima getur átt sér stað, þ.e.
hvert formið um sig á einstök-
um jörðum, án þess að það valdi
vandkvæðum i sveitarfélagi.
A hinum siðustu áratugum
hafa orðið afar örar breytingar
á þjóðlifinu. Meiri hluti þjóðar-
innar á heimili i þéttbýli, en
þeim, sem eiga heima á sveita-
býlum hefur farið hlutfallslega
fækkandi. Tæknin hefur áhrif á
það i landbúnaði eins og öðrum
atvinnugreinum að spara
mannafla við vinnuna. En
tækniþróunin eykur rekstrar-
kostnaðinn og það gerir nauð-
synlegt að auka framleiðslu á
hverju búi, ef afla á tekna á
móti gjöldum.
II.
Fjármagni þjóðarbúsins hef-
ur oft verið misskipt milli lands-
hluta. Menn leita gjarnan þang-
að, sem mikið fjármagn er i
veltu. En enginn verður alsæll
af þvi einu að fá peninga i hend-
ur, fremur en maðurinn, sem
sagt er frá i ævintýrinu og fékk
þá ósk sina uppfullta, að allt,
sem hann snart, varð að gulli.
Boðorð franska brautryðjand-
ans reyndist hafa mikið sann-
LANDIÐ
ÞITT
leiksgildi eigi siður á okkar dög-
um en fyrir tveim öldum:
Hverfið aftur til náttúrunnar.
Þetta er orðið áþreifanlegt i hin-
um stóru rikjum, þar sem iðn-
aður er á háu stigi. Þegar dökk
ský af menguðu lofti grúfa yfir
hinum stærstu og auðugustu
borgum heims, þá getur ekki
dulizt, að heilsusamlegt um-
hverfi er annars staðar að finna
en bar. sem fiölmennið er mest
og vélaaflið mikilvirkast.
"Hér á landi fer það mjög i
vöxt, að fólkið sem á heima i
þéttbýli, leiti eftir þvi að komast
i snertingu við landið utan þétt-
býlisins. Iþróttamenn reisa
skála á mörgum stöðum, m.a.
vegna skiðaferða. Ferðamenn
fara ekki einungis um byggðir
iandsins, heldur ýmsar slóðir
víðs vegar um óbyggðir og
öræfi. Eftirspurn vex eftir landi
undir sumarbústaði. Og ýmsir,
sem mikil fjárráð hafa, leggja
kapp á að eignast jarðir, jafnvel
i fjarlægum héruðum, einkum
ef jörðunum fylgir réttur til lax-
og silungsveiði eða önnur sér-
stök hlunnindi.
III.
Iþróttir og útilif hefur mikið
gildi i sambandi við uppeldi,
þroska og heilsufar þjóðarinn-
ar, svo að bæta þarf aðstöðu til
að sem flestir geti notið þess.
Ferðir um landið geta verið á-
nægjulegar, lærdómsrikar og
orðið til að auka gagnkvæm
kynni manna i þéttbýli og strjál-
býli. En þegar kemur að vali á
landi undir sumarbústaði eða
jarðarkaupum þéttbýlismanna,
koma til greina vandamál, sem
timabært er að gera sér fulla
grein fyrir og taka föstum tök-
um.
Útlendingar eru oft góðir
gestir hér á landi og Islendingar
þurfa og eiga að hafa góð
viðákipti og hagkvæm við aðrar
þjóðir. Löggjafanum ber eigi að
siður að standa fast á rétti ís-
lendinga gagnvart útlending-
um.
Sveitarfélögin i landinu eru
einingar i stjórnkerfi hins is-
lenzka rikis. Hagur hvers sveit-
arfélags er við það bundinn að
ibúár þess leggi fram orku sina
til að nytja þau gæði, sem þar er
kostur á, og afla verðmæta á
þann hátt. Þeir, sem lögheimili
eiga i sveitarfélaginu, verða að
taka á sig ýmsar skyldur og
kvaðir í þágu þess. Skyldum
eiga að fylgja réttindi. Löggjaf-
anum ber að tryggja betur en
gert er i gildandi lögum rétt og
aðstöðu hvers sveitarfélags i
sambandi við eign og umráð á
jörðum, sem losna þar úr ábúð
eða ganga kaupum og sölum. Og
ennfremur þarf það að vera
tryggt, að þeir menn, sem ætla
að eiga lögheimili i hlutaðeig-
andi sveitarfélagi og leggja
fram vinnu sina á vettvangi
þess, eigi þess jafnan kost að
sitja i fyrirrúmi gagnvart öðr-
um, sem er það einungis keppi-
kefli að fá aðstöðu til að geta
dvalið þar um stund, en ætla
hvorki að taka á sig skyldur i
sveitarfélaginu né deila kjörum
við fólkið, sem þar hefur búsetu.
IV.
Samkvæmt lögum er gang-
andi fólki þvi aðeins heimil för
um eignarlönd manna, að þau
séu óræktuð og ógirt og dvöl
manna þar hafi ekki i för með
sér ónæði fyrir búpening né ó-
hagræði fyrir rétthafa að land-
inu. Sé land girt þarf leyfi land-
eigenda til að ferðast um það
eða dveljast á því. Sama gildir
um ræktuð landsvæði. öllum er
skylt að sýna varúð, svo að nátt-
úru landsins sé ekki spillt að
þarflausu. Spjöll á náttúru
landsins, sem framin eru með ó-
lögmætum hætti af ásetn-
ingi eða gáleysi, varða refsingu.
Ekki skal að óþörfu eyða eða
spilla gróðri eða mosa-, lyng-
eða hrlsrifi eða saurga vatnsból
eða spilla vatni, hvort heldur er
Páll Þorsteinsson.
i ám og lækjum eða I stöðuvötn-
um og brunnum.
Samkvæmt lögum er landeig-
anda einum heimilar fuglaveið-
ar og ráðstöfunarréttur þeirra i
landareign sinni. Sama gildir
um rétt til eggjatöku. A landi
skulu fuglaveiðum ráða rétt
landamerki hverrar jarðar. Nú
liggur landareign að sjó, og á þá
landeigandi fuglaveiðar á haf út
115 metra frá stórstraumsfjöru-
máli. A viðavangi er bannað að
fleygja frá sér eða skilja eftir
rusl, sem er til hættu eða óprýði,
svo og að bera rusl eða sorp I
sjó, i fjörur eða á sjávarbakka i
ár eða á árbakka, i læki eða á
lækjarbakka. Skylt skal að
ganga frá áningarstað og tjald-
stæði, er menn hafa tekið sér úti
i náttúrunni, þannig að ekkert
sé þar eftir skilið, sem lýti um-
hverfið.
1 sveitarfélögum er óheimilt
að byggja sumarbústaði án
leyfis sveitarstjórnar, en hún
skal, áður en leyfi er veitt, leita
umsagnar náttúruverndar hér-
aðsins. Ef reisa á sumarbú-
staðahverfi skal ennfremur
leita umsagnar Náttúruvernd-
arráðs um staðarval og skipu-
lag, svo og skipulagsstjóra, ef
sveitarfélagið er skipulags-
skylt. Avallt skal við byggingu
sumarbústaða fullnægt kröfum
heilbrigðisyfirvalda um frá-
gang rotþróa, oliutanka og ann-
að sem mengunarhætta getur
stafað frá.
Sveitarstjórarnir eiga ekki að
miða starf sitt að öllu leyti við
liðandi stund. Þær þurfa jafn-
framt að horfa fram á veginn og
m.a. gæta þess, áður en I óefni
er komið, að lönd undir sumar-
bústaði eða lóðir vegna sér-
stakrar starfsemi séu valin eftir
skipulagi.
En umfram allt eiga landeig-
endur sjálfir að gera sér far um
að meta sem réttast eign slna og
aðstöðu. Þeim er skylt að gera
sér grein fyrir þvi, að bújörð á
ekki að búta sundur og selja i
spildum — allra sizt skipulags-
laust. Það er mikil skammsýni
að láta von um skyndihagnað
visa veginn I þessu efni. Það
getur leitt til þess, að stórlega
spillist aðstaða til búskapar á
jörðinni við hæfi framtlðar.
Miklu fremur ber á það að lita,
að með umbótum vex landið að
verðgildi og að jarðareigandi er
sjálfur á sinni eign I daglegri
snertingu við sams konar um-
hverfi og maðurinn I þéttbýlinu
sækist eftir úti I sveit.
VI.
Allmörg lögbýli á landi hér
eru ættararfur. Bújörð ber
margt I skauti sér, sem sýnir
verkog aðstöðu þeirra, sem áð-
ur hafa búið þar, en lokið ævi-
starfi. Fjölbreytni i landslagi
getur og veitt hugsun. manns
hollt viðfangsefni. Eitt af þvi,
sem hugur manns getur nærzt
af, er að gefa gaum að llfi fyrri
tiðar manna, er eitt sinn stóðu i
svipuðum sporum óg við gerum
nú, og að beita eigin augum og
athugun til að lesa rétt og með
skilningi á bók náttúrunnar.
Þetta eru góðar aukatekjur við
búsetu i sveitum, ef rétt er á
haldið, þó að þær verði ekki
lagðar inn i viðskiptareikning.
Engum er nauðsynlegra en
ungu kynslóðinni, sem stendur i
þeim sporum að velja eða
hafna, að móta af glöggskyggni
viðhorfið til landsins. Farsæld
islenzku þjóðarinnar er og mjög
undir þvi komin, að hinir ungu
gleymi ekki, heldur gefi gaum
að áminningu skáldsins: Þetta
er landið þitt.
Páll Þorsteinsson.

Jlí lííllílllllíllll
i
REIÐSKÓLINN
GELDINGAHOLTI
Börn og unglingar
Frá 31. júlí-11. ágúst.
Frá 15. ágúst-26. ágúst.
Frá 26. ágúst-2. september.
Framhaldsnámskeið.
Hlýðniæfingar - Útreiðar - Kvöldvökur
Allar ndnari upplýsingar:
FERÐASKRIFSTOFAN
DASKRfFSTOFAN 'JL_|
URVALlMr
Eimskipafélagshúsinu simi 269CX)
/lH°-

Tilboð óskast I framkvæmdir við byggingu heilsugæzlu-
stöðvar á Dalvik.
Innifalið i Utboði er að skila byggingunni fokheldri auk
múrhúðunar að utan.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri, Borgartúni 7,
Reykjavik, gegn 10.000.- kr. skilatryggingu.
Tilboð verða opnuð á sama stað fimmtudaginn 21. ágúst
kl. 11.00 f.h.
INNKAUPASTOFNUN RÍKISINS
BORGARTÚNI 7 SÍMI 26844
Steinullar og glerullar
EINANGRUN
fyrirliggjandi
bb Þ. ÞORGRÍMSSON & CO
CO
Ármúla 16 — Sími 3-86-40