Atuagagdliutit - 24.12.1971, Blaðsíða 26

SVALBARD -
fKup. sujul. nangitaK)
ssuaK tamåkerdlugo sorssungner-
mik taineKartartume piukunartu-
tut asimlkaluartutut angnikitsu-
mik akiuvfiugaluartOK taimåitOK
uvdlOK 8. september 1943 encai-
massagssaulerpoK imåkut akiu-
tarnerit OKalugtuagssartaine pe-
riarfigssatuausimassut ilåtut, ty-
skit sorssutaisa iluamik inivig-
dlutik akiusinausimångisåinartut
takutitsivfigssåtut KanoK pisinau-
tiginermingnik uivssumisitsineK
iluaKutsiutdlugo taimanikut iligit
tingmissartutigut alapernaerssui-
nigssåkut sapemerugatdlarnerata
nalåne ajoKusisinaugaluarnerå-
nik. uvdlulålerdlune Kåumaler-
sok tåssa norskit alapemaerssui-
ssuata takulersimavai, Kap Herr-
ime KåKerKavdlune, G rønf jord en -
ip påvatigut umiarssuarpåluit ku-
lit migssigissait Isfjordimut pula-
jartulersut erninavigdlo kalerriv-
dlune. uvdlup unuavdlo tamatu-
ma sujornagut tyskit sorssutait
ingmikortut nakussut, Norgep
avangnåne umiarssualivingming-
nit Altafjordimit autdlarsimåput
tuluit tingmissartuinit alapernaer-
ssutinit arajutsineKardlutik. ty-
skit sorssutaisa angissusiat såkor-
tussusiatdlo Svalbardime akiu-
tugssanut nalerKutingivigput tai-
mame såkutut Svalbardime ikigti-
gissut taimatorssuaK såkortutigi-
ssunik akiugaKarnigssamut naut-
sorssussåungivingmata, kisiånile
akissivdlutik iligit såssusseriar-
nigssait sorssutitik atordlugit ili-
magissariaKavigpoK — umiarssui-
me ingerdlaoKatigit Ruslandiliar-
tut tamatuma encåtigut inger-
dlaortarput. tyskit umiarssuait
atautsimortut nålagkersorneKar-
put admiral Oscar Kummentzimit
ukuvdlutigdlo, „Tirpitz“, sorssuti-
pilunerssuaK, tugdlerssortå kryd-
sere „Scharnhorst", åmalo destro-
yerit atautsimortartut pingasut
tamarmik pingasukutårtut, tai-
mailivdlutik sorssutit umiarssuit
angnerit 11-uvdlutik. destroyeri-
nit Kulailuanit arfinigdlit såssu-
ssitdlåmangnik såkutunik use-
Karput Barentsburgime Longy-
earbyenimilo nunigussagssanik,
såssutagssat pingårnerssåinut. ta-
måne norskit inigssisimavait så-
kutut 100 åipånilo 50-it, amalo si-
nerissame erKåussissartut xamu-
tigdlit tingmissartorniutitdlo, ang-
nerssåt 10 cm-inik påtussusigdlit
Boforsinik taineKartartut. tyskit
Kamutilisa såkortussusiånut —
nalencussutigssatut taisinauvavut
tyskit destroyerisa Kamutilisa
angnerssarait 15 cm-inik påtussu-
sigdlit — nuname såkutut taima
ikigtigissut siamasigtigissutdlo si-
visumik akiusinåungitdlat. iluag-
titsiputdle tyskit jageré pingasut
erKortaramikit, Barentsburgimut
såkutunik nunigussissugssauga-
luartut; tamåko ilarpagssue toKU-
tåuput ikiligauvdlutigdlunit. ernl-
naK „Tirpitz“-ip Kamutiligssue
erKaKataulerput 38 cm-inik påtu-
ssusigdlit norskitdlo såkutue ajor-
ssartitdlugit; igdlersorniaraluar-
tunutdlo sule ajoKutauneruvoK
sorssutipilunerssuit atautsimik
mardlungnigdlunit tingmissarto-
Kartarmata igeriutdlugit tingiti-
tagkanik ilåtigutdlo sorssugfik
Kulangiuårdlugo Kamutigdlit umi-
gagssåinik ilitsersortarmatigik
nangmingneK sorssoKataujuångu-
ardlutik. tåssa akiunerup inernig-
sså sujumut aulajangerigauvoK.
sivitsungitsordlo norskit tunuar-
tertariaKalerput tunuarterfigssa-
mingnut piarérsarérsimassunut,
ånaissaKardlutik tOKutanik ikilig-
kanigdlo, åmalume tigussanik,
Barentsburg ikuatdlagdlunilo su-
jungnaersitausimassoK Kimatdlu-
go igdlukuinångorsimassoK.
tamatuma nalåne „Scharnhorst"
jageritdlo avdlat Adventsfjord-
imut sukalissårput pakasainerdlo
iluagtitdluinardlugo, agdlåt tå-
ssane norskit Kamutilitigdlunit
inugtalersornigssåinut inortuiv-
dlutik. Longyearbyen aserugauv-
dluinarpoK Kamutiligssuitdlo ja-
gerinit „Scharnhorst“-imitdlo pi-
ssut tamåna nåmagsivåt; såkutut
nunigussat aserorneKångitsutuat
sivnere aserorterpait, norskit nu-
nap timerpasingnerussortånut Ki-
måtitdlugit Kutsingnerussumut
Adventdalenime.
taima iluagtitdluartumik såssu-
sserérdlutik tunuarternermingne
tyskit sorssussuisa åma erKåupait
Moskushamn Grumantbyenilo, ki-
siånile tamatumane Sveagruven
suneKångilaK. ukiumile tamatu-
mane kingusingnerussukut tåuna
tyskit arKartartuata iluagtitsiv-
dlune erxåupå malugineKarane
kangerdlungmut pulasimavdlune,
tåssa norskit nåmagtunik amer-
dlåssusilingnik alapernaerssuisso-
Kéngingmata; tyskerpatdlagdluti-
ngåsit aserorneKarsinaussut ta-
mavinguisa aserorterpait.
erninaK aKaguane tyskit sorssu-
tait Norgep avangnåne umiar-
ssualivingmingnut uterérput ig-
dlersordluagkanut nunap nang-
mineK pissusiata igdlersoruminar-
sagånut. kisiåne tåssa tyskit sor-
ssutaisa sapisernerat kingugdleK
umiarssuartigut imap Kåtigortuti-
gut såssussinerisa naggatigalugo.
uvdlut ikigtunguit Kångiutut „Tir-
pitz“, torpedonik såssuneKarnig-
ssaminut igdlersordluagaoKissoK,
åmalume tingmissartunit Kå-
fjordsbotenime mitarfingnit, tåu-
na mitarfik Altafjordip nungajui-
sa ilånlpoK, angnertumik aserua-
neKarpoK tuluit arKartartuaråinit,
kingornalume sorssusiarineKar-
nerme sujunertånut atorneKångi-
såinardlune. Kåumåme tåssane
sorssussuaK mingnerumåraluar-
dlune taima såkortutigissoK „Liit-
zov“ Tysklandimut Østersøeni-
mutdlo utertineKarpoK; tyskitdlo
imarsiortut nålagaunertait Kåu-
materpålunguit Kångiungmata
sorssutitik angnerit sikuiuitsup
imåne såssussisikumavdlugit au-
lajangermata iligit umiarssuait
ingerdlaoKatigit såssutariumav-
dlugit tamatuma inernerinarpå
„Scharnhorst“ amerdlaneroKissu-
nit perssarissauvdlune 26. decem-
ber 1943 kivisitaungmat tuluit
umiarssuarnik ingerdlaortunik
igdlersuissutitåinit Nordkapip
avatåne — pissaunermik OKalug-
tuagssap naggatå.
Norgep issigtune pigissaisa ki-
ngugdlersåt, Jan Mayen, tyskit ti-
gussaringisåinarpåt. tåuna ingner-
mik anitsinerup KeKertångortitå
silasiorfingme pingårutilerujug-
ssuaK igdlersorniardlugo norskit
såkutuisa Islandimititat upernå-
kut 1941-me såkutorpålunguit
inigssipait radiOKarfiup silasior-
fiuvdlo erKåne. såkutut ikeKissut
ilåne ilungersornartumik pigår-
tuvfeKartariaKartarput, tåssa ty-
skit ilåne tingmissartuisa Kula-
ngikulassorujugssuångortarmå-
ssuk, amerdlanertigutdle station-
ip Kingmé kalerrérKårtussarput
atautsikorssuaK miaggulersaramik
stationip nangmineK inugtaisa ta-
kungningnigssaisa tusarnigssaisa-
lo tungånut tauvalo inuit tuavi-
naK aniassarput tingmissartomiu-
titdlo inugtalersordlugit. kingor-
na US Coat Guard tåssane pejle-
rissarfiliorpoK, ilåtigutdlo dan-
skeK løjtnantiussoK Arnold Peter-
sen nålagausimavdlune. stationip
tåussuma suliagssaisa pingårner-
ssaråt tyskit silasiorfé Kalåtdlit-
nunåta tunuanitut sumivfigssisså-
savdlugit.
1943 nåjartulermat uvdlut nag-
dliuput Svalbard tyskinit navia-
nartorsiortineKarsinaujungnaer-
fia. sorssugfigssuarne pingårner-
ne tyskit tingmissartortartue
Luftwaffe, sorssutitdlo avdlamut
nukitik atortariaKalerpait — ima-
lunit sipårtariaKalerpait. — kisiå-
nile tyskit såkutue ingmingnut
tuniutlnartut kingugdlersaussut
tåssåuput, Europame akiukung-
naerérsutdlo, silasiorfingne mar-
dlungne inugtaussut tyskinit Sval-
bardimitut, tåssa Nordaustlandet-
ime Hopenimilo. augustime 1945-
me puissiniutinit Norgemut aine-
Karput.
sule sorssungnerup nalånik er-
Kåissutigssanik takussagssaKar-
POk; mitarfik, 1941-me tyskit sa-
nåvat, tåssane ju 88 tingmissar-
toK aserKukoK, Longyearbyenime
iliveKarfik, tåssane sorssungner-
me toKutaussorpålugssuit ilive-
Kardlutik, ilagåtdlo direktør Sver-
drup tåssane ilissausimassoK.
aumarssuarsiorfit Kangarssuar-
dle autdlartencerérsimåput, usi-
lersortarfitdlo aumarssuarsiorfit-
dlo igdloKarfigtait aserKukusima-
galuit iluarsarneKarérsimåput.
taimåikaluartOK issigtume „alior-
tugkat igdloKarfeKarput" — sor-
dlo taerériput Kissuit sivisumik
piumassarput — igdloKarfitdlo
Kimata asiusimångitsutut issiko-
Karneruput; ilånilo erKarsarKajå-
nartarpoK inue sordlume pisug-
tuatsiåinarsimassut erninardlo
utisassut måssa igdlut ukiorpag-
ssuarne najorneKarsimångikaluit.
pingårtumik sorssungnerssup su-
jugdliup kingornagut inuit ilua-
nåpatdlagkumassut tamaunga ka-
jungilersineKartarsimåput ani-
ngaussalissardlutik angnerussu-
mik mingnerussumigdlunit ilua-
nårnigssamut tungavigssalingnik,
amerdlanertigut åssigingitsunik
augtitagssaKarnera pissutigalugo
KeKertane navssårineKarsimassu-
nik, kisiåne kultip, sølvip marmo-
rivdlunit ilimagissat erKordlugit
iluanårnigssaK pilersisimångilåt.
ukiunile kingugdlerne angnertu-
mik oliamik ujardlerneKalersima-
vok. måna arKit måko Calypso,
London, Marmorhuken avdlatdlo
erKaisitsissuput pisorssuångornig-
ssamik ilimasugsimanerujugssu-
galuamut Kanga måne pisimaga-
luartumut. aumarssuarsiorfing-
nitdlo taimågdlåt norgemiut piat
atauseK kisime ingerdlåneKarpoK
tåssa Longyearbyenip aumarssu-
arsiorfia.
KanoK ilivdlutik Svalbardi-
liartarpat?
erKumitsunik nalautagssarsiortut,
aningaussanik iluanåpatdlangniat
piniariatdlo kisimik, taima unga-
sigtigissumut pileritsagtitauneK
ajorput. 1896-imile — tåssa arKit
måko Andrée, Amundsen, Nobile
Nansenilo tusåmaneKångikatdlar-
matale modernimigdlo tusagag-
ssiorfit „Nordpolimik tikitserKå-
niuneK" OKatdlisigingikatdlarmå-
ssugdle Spitsbergenimik tusåma-
ssångortitsivdlutik, — norgemiut
umiarssuautigdlit åndgssussisi-
måput takornarianik tagpavunga
angatdlåssissardlutik hoteliliorsi-
mavdlutigdlo Adventsfjordeme
sule ateKartume Hotelnesetime.
tamatuma kingornagutdle Sval-
bard takornariat pisanganartor-
serusugtut pisorssuitdlo tamau-
nga angalassalersimåput; ama uv-
dlume KeKertat tikerårneK ajor-
nångitdlat inungmut kimutdlunit'
alapernaitsumut agsutdlo inuv-
dluatårtitauvdlune ilausinauvdlu-
ne „sukasumik ingerdlåssissartu-
mut“ umiarssuit angisut inuv-
dluarnartutdlo ilauvfigalugit. „ku-
jatåmiunutdlo" sule taima avang-
narpartigisimångitsunut, — nalu-
nångivigsumik ÆkvatorikorKår-
tut nagdliutorsiortitaussarnerånik
isumagssarsiausimassumik — år-
KigssussineKartarpoK kuisitsiner-
mik nåkigtaikulugtumik periau-
silingmik „sikuiuitsumut kungi-
ngortitsinermik", imap kungianut
Neptunimut erKainartumik. tama-
tuma saniatigut periarfigssaKar-
tarput nåpisimasavdlugit radio-
Karfingmiut imalunit aumarssu-
arsiorfingme sulissartut — Kåu-
matine ardlalingne nujaiaratigdlo
uvngiarsiméngitsut takornarianut
perKigsårtunut akerdliuvigsut.
nuånerdluinartarpoK vikingit ki-
nguåve tamåko „nånungniamiler-
ssårdlutik oKalugtuait" tusamår-
dlugit, kingumut inungnik nutå-
nik takutdlatuarångamik, uvdlut
tamaisa imaKa inuit mardluk pi-
ngasutdlunit kisisa sivisumik issi-
gissarerérsimavdlugit ukiume ta-
kisume tårtumilo.
pilerssårutigineKarpoK nutåmik
hoteliliornigssamik — hotelitoKaK
ukiut hundredit matuma sujor-
nagut sanausimassoK atorung-
naerérsimavoK, takornariatdlo
amerdlinerunigssåt ilimanarsi-
nauvoK tingmissartunut mitarfi-
vigssamik encarsautit piviussu-
ngortitaoriarpata. månåkume mi-
tarfiussoK kigdlormut ukiuneri-
nåne isumangnaitsumik atome-
Karsinaungmat, pissutigalugo su-
liausimagame manigsalåginardlu-
go „mitsiarfiglnartagagssatut“. tå-
ssalo taimåikame augtuleriartOK
aussaunerane mitarfiup Kåva ma-
rugdluinavingortarpoK, agssakå-
ssut, pugtaKutit sisorautitdlunit
atordlugit minigssamut tingmi-
ssartortartoK akissugssaunermi-
nik misigissoK kajumigungnaersi-
vigtardlugo ajutornigssaK ilima-
nardluinartarmat. nunap ilua Ke-
riuåinarpoK, taimågdlåtdle nunap
Kårpiå aussåme kisime augtortar-
dlune, Kerinerale ilåtigut meterit
untritigdlit ardlagdlit ititigissar-
poK. sulile akomutauvoK mianer-
ssorKåssutauvdlunilo tyskit ting-
missartuata aserKue amalo ting-
missartuarånguaK ssportertartut
tingmissartuat nåkamikoK.
aumarssuarsiorfingrne sulissar-
tut inunerat navianartulik — tai-
måitumigdlo akigssarsivdluarnar-
toK norskerpagssuarnik pilerit-
sagtitsissarpoK ukioK atauseK ar-
dlaKartutdlunit Svalbardimlnig-
ssamut, pingårtumigalo encaiv-
dlugo akilerårutiminérKat 4 l°/o-
inait niorKutigssatdlo amerdlane-
rit akilerårutitaKångitsorpagssuit
pisiagssaussut. tamåkununga ilå-
ngutarput inuniamerup akikissu-
sia il. il. suliagssanik unersussi-
ssarfiup Harstadimitup, Trom
Fylkerne, tåssane åma Svalbard
aningaussatigut sujulerssorneKar-
mat, suliartorumavdlutik Kinutig-
dlit tamaisa tagpavungarumassut
suliarissarpai.
amerdlanerit, nuna tåuna erKu-
mitsoK tupirignartorssuardlo alia-
naitsoK takusimagångamiko na-
jordlugulo angerdlarserfigissarpåt
— imaKa akerdlerigtut pissutsit
erssernivigsut kajungernaKutau-
ssarsimanerdlutik. Bockfjorden-
ime, Wodfjordenip avaleKutåne,
kissartunik puilassoKarpoK, ukioK
kaujatdlagdlugo 20° 30°-itdlo C.
akornåne kissåssuseKartuåinartu-
nik. taima avangnarpasigtigissu-
me sut tamarmik ingmingnut ag-
ssortuput kiagtoK nigdlertordlo.
aussaK ukiordlo, Kaumanez tår-
dlo, umåssusigdlit toKungassut-
dlo. aussarne seKineK tarrisaer-
tarpoK Kåumatit sisamat migssi-
liordlugit tingmiarpagssuaKartar-
dlunilo tupingnåinartumik amer-
dlåssuseKardlutigdlo åssigingitsu-
nik, kisiåne ukiupatdlagtaKaoK.
oktober imit februarimut Kåu-
måsaorta rpoK, taimailineranilo
sujorssuimarssuaK anorerssuarta-
lersardlune sap. ak. ardlerdlugit
sivisutigi.sinaussartunik persor-
ssuarmik ilalingnik taorserneKar-
tardlutik isserssuarmik nipait-
dluinartumik nanertisimanåinar-
tumik, taimågdlåtdlo Kåumat uv-
dlorissatdlo nigdlertumik Kauma-
neKardl.utik Kåumarsaissardlutik
sikuinarssuarmut soKångitsumut.
Aksel Rom.

26