Atuagagdliutit - 31.07.1997, Qupperneq 17

15. AUGUST - 1997
17
immikkut illuinnartumik ator-
feqartinneqarluni; niuerluar-
nerullu malitsigisaanik iser-
titai niuertunut allarpassuar-
nut naleqqiullugit amerlane-
rungaarput. Tamannalu pis-
sutaasimagunarluni Sissa-
rissumi niuertutut atorfik
pilerigineqarsimaqaaq, qi-
mannaveersaarneqartarsi-
mallunilu. David Kleist-ilu
ukioq 1820 tikillugu Sissa-
rissumi niuertuuvoq. Malit-
sigaa niuertoq Immanuel
Arøe, toqummallu emerata
Jacob Arøe-p kingoraarlu-
gu: Taakku emeriit niuertuu-
nerisa nalaanni niuertoqarfik
Sissarissumiit maannamut
inissisimaffianut (Nanorta-
limmut) nuunneqarpoq.
Nanortalik
- iluatsitsivik
1850-ip tungaanut Nanor-
tallip niuertoqarfiata iluatsi-
simaamerujussuanut atatil-
lugu isumassarsiarineqar-
poq Nanortallip eqqaani
niuertoqarfinnik allanik piler-
sitsinissaq. Tassalu Alluit-
sup Paani, Sallemi kiisalu
Pamiallummi. Niuertoqarfiit
nutaat taaneqartut Nanor-
tallip niuertoqarfiata immik-
koortortaatut isigineqarput.
Ukiut 1800-t ingerlanerini
qallunaat niuertut iluanaaru-
teqartarsimaqaat. Tamanna
erseqqippoq piniartut tu-
nisaasa akii misissuataa-
raanni, Europamilu tunine-
qarnerisa akiinut naleqqiu-
tissagaanni. Iluanaarutit ima
annertutigisinnaasarput, al-
laat nioqqutissanik allanik
piniartukkormiunut tunisas-
sanik pisinermut atorneqar-
tarlutik, nioqqutissanik as-
sartuinernut, sulisorisat a-
kissarsiaannut kiisalu nunat-
sinni nunasiaateqarlutik pis-
saaneqartut illuutissaannut
sanaartornermut atorneqar-
tarlutik.
Niuernermi iluanaarutit
ilaat ilagiinni sulinermut ilin-
niartitaanermullu atorneqar-
tarput, ilaallu inuussutissar-
siutit amerlisarniarlugit misi-
leraanernut atorneqartarlu-
tik, pingaartumik ukiup
1900-p ingerlatilernerani.
Nanortallip eqqaani aali-
sakkanik misileraaneq Allui-
tsup Paata alliartorneranut
pingaaruteqarsimaqaaq, nu-
naqarfinnilumi allani aalisak-
kerivinnik sanaartornermik
kinguneqarsimalluni. Savaa-
teqarnermullu tapiissuteqar-
neq inuussutissarsiummik
nutaamik periarfissiivoq. Ta-
makkulu tamarmik kingune-
risimavaat nunap immik-
koortuani tamaani inuerutin-
ngisaannarnera.
Atugarisat nutaat
1880-ip qiteqqunneranata
nalaanit qallunaat naalak-
kersuisuisa anguniagariler-
paat inuiaat kalaallit pitsaa-
nerusumik ilinniartinneqar-
nissaat, europamiut pissu-
saannik inuusaasiannillu nu-
taamik malinnaasinnaan-
ngorlugit. Kalaallit niuerto-
qarfinni atorfinitsinneqas-
sapput kalaaleqatiminnik i-
linniartitsisinnaanngortillu-
git. Amerlanngitsut Qallu-
naat Nunaannut ilinniariar-
tortinneqartalerput, assas-
sornermik atugarsornermil-
luunniit ilinniartinneqartarlu-
ISI
ISI
R
A
I K
UKIUNIK 200-N N GO RTO RS I O R N EQ / 200 ÅRS JUBILÆUM
tik, ilaat Nuummi llulissanilu
llinniarfissuarmi ilinniakka-
minnik naammassinnittarlu-
tik.
Naak ilinniagaqartut a-
merlanngikkaluartut taa-
maattoq ilinniartitsineq ineri-
artortitsinermut pingaarute-
qarsimaqaaq, inuiattut im-
minut misigisimaneq anner-
tunerulersimalluni. Asser-
suutitut taaneqarsinnaavoq
Jacob Lund, Qallunaat Nu-
naanni ilinniartitsisutut ilinni-
arsimasoq. Pamiallummi
1848-miit niuertorutsitut su-
livoq, saniatigut ajoqiuutiga-
luni ilinniartitsisuujutigaluni-
lu. Kingusinnerusukkut Allu-
itsup Paani niuertunngor-
poq, tassanissaaq atuartit-
sinermik suliami saniatigut
suliaqarluni.
Peqatigiiffiup »Peqatigiin-
niat« takutippaa ukiut 1990-t
aallartilaarnerata nalaani ka-
laallit nammineq inuiattut
misigisimanerat pinngoriar-
tuaalersimasoq, tamannalu
pileriartorsimalluni ukiut qu-
likkaartut kingulliit ingerla-
nerini, ilinniartitaanerup pit-
saanerusup nassatarisaa-
nik, annertusineqarlunilu ka-
laallit »Paarsisutoqqat«-nut
ilaasortaatitaqalernerisigut.
Paarsisutoqqat
»Paarsisutoqqat« 1857-imi
Qaqortup pigisaani misiligu-
titut aallartinneqarput, ukiu-
nilu tulliuttuni Kalaallit Nu-
naata sinnerani aallarterar-
neqarlutik. »Paarsisutoqqat«
nunatsinni politikikkut sulini-
uteqartut siullersaraat, siul-
lerpaajullutillu inuiannut ka-
laallinut oqartussaatitaasut.
»Paarsisutoqqat«-nut ilaa-
sortaapput Qaqortumi Na-
nortalimmilu niuertut, palasit
ajoqiunerillu, inuit akornanni
qinikkat »Paarsisut«-nik taa-
neqartartut: Nanortallip eq-
qaaneersunit ilaasortat
makkunaneersuupput: Al-
luitsoq, Salliit, Nanortalik,
Narsaq Kujalleq aamma Pa-
mialluk.
Paarsisutoqqat atuunneri-
ni kommunet imminut aqu-
tarisutut misigisimanissaat
ineriartortinneqarsimanngi-
laq, pissutaasimagunarluni
kommunet ataasiakkaat
kommuneqarfittut isorartu-
nerujussuat, 1911 -mi iluar-
sartuusseqqinnermi Paar-
sisutoqqat atorunnaarsin-
neqarput, taarsiullugulu ku-
jataani landsråde pilersinne-
qarluni, qallunaanit ilaasor-
taaffigineqanngitsumik,
taakkulu suliassaraat kom-
muneni qinigaaffimminni su-
liassat assigiinngitsorpas-
suit. Nanortallip eqqaani
kommunet ima agguataarsi-
mapput:
- Sammisoq
(atorunnaarpoq ukioq
1948).
- Pamialluk
(1926: Aappilattoq).
- Nanortalik.
- Salliit (inueruppoq
ukioq 1927).
- Alluitsup Paa.
- Ammassivik (Alluitsup
Paanit avissaarpoq
ukioq 1926).
Kommunet qulaani taane-
qartut 1950-imi ataatsimut
kommunenngortinneqarput
taaguuteqalerlutik »Nanor-
talik Kommune«.
Katersugaasiviup pisortaa Loth Hammeken Sissarissumi orsivimmi kujaliermi nikorfavoq. Taanna ullumikKUt toqqavikuuvoq
allanngorsimanngitsoq, ujaqqanik issumillu qarmagaalluni. Ilua 6,4 X 5,5 meteriuvoq, isaariaalu kangianiippoq.
Museumsleder Loth Hammeken står i det søndre spækhus i Sissarissoq. Det er i dag en velbevaret tomt på et kraftigt
fundament af sten og tørn. De indvendige mål er 6,4 X 5,5 meter, og indgangsåbningen er mod øst.
ASS./FOTO: VIVI MØLLER OLSEN