Fréttablaðið - 27.08.2005, Side 47

LAUGARDAGUR 27. ágúst 2005 27
Frá fornu fari hefur verið talað
um þrjá höfuðskóga Íslands:
Hallormsstaðarskóg, Vaglaskóg
og Bæjarstaðaskóg. Í þeim öllum
eru trén óvenju hávaxin á ís-
lenskan mælikvarða og eru tveir
þeir fyrrnefndu allstórir að flat-
armáli en Bæjarstaðaskógur
talsvert minni um sig. Því hefur
verið haldið fram að Hallorms-
staðarskógur og Vaglaskógur
væru stærstu skógar Íslands að
flatarmáli. Það er örugglega
rangt hvað varðar Vaglaskóg og
það er ekki að svo stöddu hægt
að staðfesta á vísindalegan hátt,
það er með samanburði á flatar-
málsmælingum, að Hallorms-
staðarskógur sé stærstur. Það
hefur reyndar aldrei verið hægt.
Hver er þriðji stærsti skógur á Ís-
landi?
Stutt svar við þeirri spurningu
er: Við vitum ekki hver þriðji
stærsti skógur Íslands er. Við
vitum ekki einu sinni hverjir eru
í fyrsta og öðru sæti. Vandamál-
ið er tvíþætt: Annars vegar er
það spurning um skilgreiningu á
því hvað sé skógur og hins vegar
um að mæla flatarmál skóga.
Skilgreining á skógi
Einföld skilgreining á skógi er:
Vistkerfi þar sem tré eru ríkj-
andi. Þá þarf að skilgreina hvað
sé tré, oftast miðað við einhverja
tiltekna hæð, og hvað það þýði að
þau séu ríkjandi, það er hversu
stóran hluta lands trén þekja.
Loks þarf að tilgreina lágmarks
flatarmál; eitt tré er ekki skógur
og ekki heldur þyrping 20 trjáa.
Hentug skilgreining á skógi mið-
að við íslenskar aðstæður væri
til dæmis: Vistkerfi, minnst einn
hektari að flatarmáli, þar sem
tré, að minnsta kosti 2 metrar á
hæð, eru ríkjandi og þekja að
minnsta kosti 30% lands.
Hæð og þekja
Hæðarmörkin gera það að verk-
um að stór hluti birkikjarrs, til
dæmis á vestanverðu landinu,
telst ekki til skóga. Ákvæði um
lágmarksþekju þýðir að þau
svæði þar sem tré eru á stangli
eru heldur ekki skógur. Til dæm-
is hefur verið talað um höfuð-
borgarsvæðið sem stærsta skóg
landsins því þar eru víða stór tré
og sum hverfin þannig að trén
eru meira áberandi tilsýndar en
húsin. Á höfuðborgarsvæðinu í
heild ná tré þó ekki lágmarks-
þekju auk þess sem hús og götur
tilheyra ekki skógarvistkerfi og
því er ekki rétt að tala þar um
skóg þótt einstök smærri svæði
innan þéttbýlisins geti flokkast
sem skógar.
Þá finnst sumum skipta máli
hver uppruni skógarins sé. Þeir
eru til sem ekki telja það vera
skóg ef hann hefur verið gróður-
settur, sérstaklega ef notaðar
eru aðfluttar trjátegundir.
Spurningar um flatarmál
Svo eru ýmsar spurningar sem
skipta máli við mælingu á flatar-
máli. Hvar dregur maður mörk
skógar? Fyrr á tíð voru landa-
merki jarða notuð; til dæmis er
hinn eiginlegi Vaglaskógur skóg-
urinn á jörðinni Vöglum í
Fnjóskadal en á næstu jörð,
Hálsi, er Hálsskógur. Landa-
merki jarðanna liggja um miðjan
skóg. Er þá um að ræða einn
skóg eða tvo? Ef skógur vex
hvorumegin við á (eða veg eða
gil eða annað í landslaginu),
rennur áin þá í gegnum einn og
sama skóginn (þá er einn skógur)
eða skiptir hún landi þannig að
um tvo skóga sé að ræða? Þegar
tré eru gróðursett, telst það
strax skógur eða þarf að bíða þar
til trén eru orðin tveggja metra
há? Eða telst það ef til vill aldrei
vera skógur? Svör við þessum
spurningum eru háð mati miðað
við aðstæður á hverjum stað eða
viðmiðunarreglum sem menn
setja sér. Engar opinberar reglur
eru til um þetta hér á landi.
Stærð skóga er síbreytileg
Að mæla flatarmál skóga er mik-
ið verk, auk þess sem skógar eru
sífellt ýmist að breiðast út eða
dragast saman og mælingar því
ekki réttar nema í stuttan tíma í
einu. Því þarf að endurtaka mæl-
ingar með fárra ára millibili ef
þær eiga að vera réttar. Vinna
við það er hafin á vegum Rann-
sóknastöðvar Skógræktar á Mó-
gilsá, en nokkur ár eru í það að
samanburðarhæfar tölur um
flatarmál allra skóga liggi fyrir.
Vel má vera að Hallorms-
staðarskógur og Vaglaskógur
hafi verið stærstu skógar á Ís-
landi fyrir um 100 árum síðan
þegar þeir voru gerðir að fyrstu
þjóðskógum Íslendinga og þeir
hafa báðir stækkað verulega að
flatarmáli síðan. Aðrar breyting-
ar hafa þó einnig átt sér stað,
einkum á síðustu 50-60 árum.
Skógar hafa víða breiðst út á
svæðum sem eru vernduð fyrir
beit auk þess sem gróðursettir
skógar þekja nú allvíðáttumikil
svæði á nokkrum stöðum.
„Stórir“ skógar á Íslandi
Þó að ekkert sé hægt að sanna
hvaða skógar séu stærstir á Ís-
landi er hægt að nefna nokkra
sem örugglega eru meðal þeirra
stærstu: Hallormsstaðarskóg,
skóginn í Aðaldalshrauni, skóg-
inn í austanverðum Fnjóskadal
sem nær frá jörðinni Lundi og
langt fram í Timburvalladal, og
hinn svokallaða Græna trefil
sem umlykur höfuðborgarsvæð-
ið og inniheldur meðal annars
Heiðmörk og Hólmsheiði.
Að lokum ber að geta þess að
þessir stærstu skógar Íslands ná
hver um sig yfir flatarmál sem
nemur í mesta lagi fáum þúsund-
um hektara. Ef til vill nær sá
stærsti ekki 2000 hekturum (20
ferkílómetrum), eftir því hvern-
ig við skilgreinum hann. Þetta
eru agnarsmáir blettir miðað við
heildarflatarmál Íslands (rúma
100.000 ferkílómetra), enda er
Ísland skóglausasta land Evrópu.
Eitt sinn var undirritaður að
tala við finnskan skógfræðing og
sagði honum frá því að á Íslandi
væru 40 þjóðskógar, það er skóg-
lendi í eigu og umsjá Skógræktar
ríkisins, og nefndi um leið
nokkra þeirra. Hann svaraði um
hæl að í Finnlandi væri aðeins
einn skógur – hann heitir Finn-
land.
Þröstur Eysteinsson, skóg-
fræðingur, þróunarstjóri hjá
Skógrækt ríkisins.
Vísindavefur Háskóla Íslands fjallar um öll vísindi, hverju nafni sem nefnast. Að jafn-
aði birtast þar 15-20 ný svör í hverri viku. Meðal spurninga sem þar hefur verið glímt
við að undanförnu eru: Hvernig væri heimurinn ef allir væru heyrnarlausir, af hverju
heita einvígi ekki tvívígi, samanber enska orðið ‘duel’ og ‘Zweikampf’ á þýsku, hvar
eru eistun í hönum, hvenær varð grísk heimspeki til, hvernig kom Leníngrad við
sögu í seinni heimsstyrjöldinni og eru einhver fjöll á Bretlandi? Hægt er að lesa svör
við þessum spurningum og fjölmörgum öðrum á slóðinni www.visindavefur.hi.is.
VÍSINDAVEFUR
HÁSKÓLA ÍSLANDS
Hva› er skógur?
AUGLÝSTU EFTIR STARFSFÓLKI
Á RÉTTUM STAÐ
Lestur sunnudaga*
37%
60%
F
í
t
o
n
/
S
Í
A

F
I
0
1
3
8
5
3
7
Þú nærð til rúmlega helmingi fleiri Íslendinga
á aldrinum 20–40 ára með því að auglýsa í atvinnublaði
Fréttablaðsins frekar en atvinnublaði Morgunblaðsins.
Á sunnudögum fylgja bæði Morgunblaðinu og Fréttablaðinu sérblöð inni í aðalblöðunum sem fjalla
um atvinnumál. Rúmlega 60% 20–40 ára Íslendinga fletta ekki sunnudagsblaði Morgunblaðsins.
Láttu ekki fyrirtæki þitt verða af góðum starfsmanni með því að auglýsa á röngum stað.
*20–40 ára Íslendingar. Gallup júní 2005.