Tíminn - 28.10.1975, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 28. október 1975.
TÍMINN
11

Haust 75
Samsýningin á
Akureyri
Það Iiggur einhvern veginn I
augum uppi, ef eitthvað er tekið
upp i Reykjavik þá muni það
sama sjá dagsins ljós á Akur-
eyri, ef til vill i smækkaðri
útgáfu. Nægir að nefna hjarta-
bíla, atvinnuleikhús og ýms
æðafélög og góðgerðar-
stofnanir. Þetta gerir Akureyri
að menningarbæ, áhugaverðari
bæ, þar sem menn standa feti
framar.
A hinn bóginn virðast Akur-
eyringar vera furðu seinir á
sumum sviðum, enda stendur
málefnið utan við hinar sjálf-
virku blóðgjafir kerfisins. Er
hér átt við myndlistir og að-
örn Ingi, listmálari á Akureyri,
hengir upp mynd.
stöðu, eða athvarf fyrir mynd-
listarsýningar og aðra vinnu i
samhengi við það.
Áhugamenn á Akureyri,til
dæmis Myndsmiðjan komst yfir
einhverja fasteign um árið og
setti á laggirnar skóla og
sýningarsal. Húsnæðið var ekki
fyrr komið i gott, eða viðunandi
ástand, þegar það var tekið af
myndlistarmönnunum aftur og
sett undir annars konar full-
orðinsfræðslu, að mér hefur
skilizt, og þá var myndlistin
aftur komin á vergang norður á
Akureyri.
Við lifum á vondum timum og
fiskur vor er smár og selst illa.
Dapurleg tiðindi berast nær
daglega af lágum prisum á af-
uröum þjóðarinnar, og þvi er
hæpið að knýja á úrbætur
einmitt nú, þegar bæjarfélögin
berjast i bökkum við aö ná end-
um saman. Gatnakerfi og
holræsakerfi þola enga bið, fjár-
mögnun til myndlistarsalar
hlýtur að færast aftar á verk-
efnaskrána hjá mörgum, en
manni skilst þó, að ekki sé neitt
svoleiðis til á neinni skrá hjá
þeim á Akureyri, og það er
svolitið verra. Auðvitað mun
koma að þvi að myndlistin
hlýtur verðugan sess I höfuð-
borg Norðurlands.
Þak yfir höfuðið.
Myndlistarmenn á Akureyri
eru samt ekki af baki dottnir.
Nú hafa þeir ákveðið að hefja
fjáröflun til þess að eignast þak
yfir höfuðið i einhverri mynd.
Það eru einkum þeir örn Ingi og
Óli G. Jóhannsson, listmálarar,
sem beitt hafa sér fyrir þessu
og I haust beittu þeir sér fyrir
samsýningu i Hliðarbæ, sem er
ágætur salur fyrir myndlistar-
sýningar, en stendur of langt
utan við bæinn — i erfiðri færð
a.m.k. — og þeir einir, er eiga
samgöngutæki eða geta fengið
afnot af bfl, geta skroppið
þangað til þess að skoða sig um.
I ávarpi segja þeir á þessa leið:
„Sýningin Ilaust 1975, sem er
samsýning myndalistarmanna
frá Akureyri og Reykjavik,
hefur það markmið m.a. að
tengja saman myndlistarstarf
Akureyrar og Reykjavikur og
efla enn frekar hraðvaxandi
myndiistaráhuga á Akureyri og
nágrenni. Það mun vera I fyrsta
sinn nú, að samsýning á verk-
um myndlistarmanna úr tveim
landshlutum er sett upp hér á
landi og ætlun okkar er, að
sýning sem þessi verði árlegur
viðburður I menningarlifi Akur-
eyrar.
Það hcfur ekki farið framhjá
neinum, að á Akureyri rlkir ó-
fremdarástand I myndlistar-
málum, þar sem enginn sýn-
ingarsalur er i he'r slikan sal
má telja mikla nauðsyn hverj-
um kaupstað, ef menningarlif á
að blómgast með eðlilegum
hætti. í þessu tilliti erum við
Akureyringar eftirbátar flestra
kaupstaða á landinu. Markmið
þessarar sýningar er því einnig
að safna fé og stofna sjóð til að
byggja upp góðan og hentugan:
sýningarsal á Akureyri. Á bak-
hlið þessarar sýningarskrár eru
nöfn fyrirtækja, sem nú þegar
hafa veitt málinu lið og þeim sé
þökk, en um leið skorum við á
þig, sýningargestur að veita
málinu stuðning, en við inngang
sýningarinnar, er tekið á móti
frjálsum framlögum.”
A sýningunni i Hliðarbæ sýna
14 málarar. Þeir eru Aðal-
steinn Vestmann, Baltasar,
Gigli Guðmann, Hallmundur
Kristinsson, Helgi Vilberg,
Hringur Jóhannesson, Jóhannes
Geir, Jónas Guðmundson,
Kjartan Guðjónsson, Óli G.
Jóhannsson, Valgarður
Stefánsson, Veturliði Gunnars-
son, örlygur Sigurðsson og örn
Ingi. Sjö þeirra eru að norðan
og skal nú farið örfáum orðum
um myndir þeirra sérstaklega.
Af þessum málurum munu
þekktastir þeir örn Ingi Óli G.
Jóhansson og Helgi Vilberg. og
myndir þeirra eru i nokkrum
sérflokki. Aðalsteini Vestmann
hefur einnig farið fram, og sést
það með þvi að bera saman
eina eldri mynd, sem er á
syningunni við nýjar. GIsli
Guðmann og Valgarður V.
Stefánsson sýna vel unnar
pastelmyndir.
Mikill fjöldi manns kom á
sýninguna Haust 75 i Hliðarbæ,
sem ótvirætt bendir til þess að
Eyfirðingar og þá ekki sizt
Akureyringar sýna viðleitni
norðlenzku málaranna áhuga.
Það kom fram I samtölum
fyrir norðan, að örn Ingi hafði
undirbúið stóra sýningu á Kjar-
valsstöðum i vetur, en hefur nú
ákveðið að hætta við þessa
sýningu, þar eð hann vill ekki
blanda sér I viðkvæmar deilur
um húsiö. Það er sem sé ekki
nóg að hafa hús, það verður lika
að vera hægt að reka það i góðri
sambúð við listamenn.
„Kvöld við Laxá” eftir óla G.
Jóhannsson.
Haldið upp á
100 ára afmæli
Impression-
ismans
Frakkland hefur talið sér
skylt að halda upp á aldar-
afinæli Impressionismans, en
Jón Engilberts listmál-
ari var aðeins rúmlega
sextugur, er hann féll frá
(1908—1972), og manni
gengur hálfilla að skilja,
hversvegna svo kröftug-
ur og annars hress maður
hlaut ekki langlífi. Hann
geislaði oftast af lífs-
orku, þá sjaldan maður
sá hann, en það var ekki
mjög oft seinustu árin
sem hann lifði. Manni
finnst skerandi raust
hans og mergjaðar sög-
urnar flögra um kalkaða
sali Listasafnsins innan
um myndirnar og blæð-
andi litahafið. En
dauðinn er staðreynd, há-
punktur lífsins segja
hinir vitru, og þá er ef til
vill rétt að gera úttekt á
lífsverkinu, hvort til ein-
hvers var barizt.
Jón Engilberts fæddist i
Reykjavik 23. mai árið 1908 og
var af Bergsætt, sonur hjónanna
Birgit Jónsdóttur og Sigurjóns
Grimssonar, múara i
Reykjavik. Þau eignuðust þrjá
syni er tóku sér ættarnafnið
Engilberts og fengu það löggilt
árið 1920.
Jón Engilberts hóf listnám
hjá Guðmundi Thorsteinsson á
árunum 1921—1922, en
Guðmundur hafði þá einka-
skóla, en siðan lá leiðin til Osló,
og Kaupmannahafnar, þar sem
hann stundaði nám við listahá-
skóla um fimm ára skeið. Hann
var þvi sigldur vel.
Jón Engilberts bjó svo til
stöðugt erlendis frá 1927 til 1940,
er hann kom heim með Petsa-
moförunum, en islenzka stjórn-
in sendi flóttamannaskip til
Petsamo i Finnlandi til þess að
sækja íslendinga, búsetta á
Norðurlöndum, sem vildu — eða
gátu komið heim i striðinu. Eftir
það bjó Jón heima á Islandi,
ásamt konu sinni Tove Engil-
berts, sem var dóttir Fredriks
Fugmanns byggingameistara
og dannebrogsmanns i Kaup-
mannahöfn.
Um feril Jóns Engilberts eftir
að hann flutti heim er óþarft að
fjölyrða. Hann reisti sér vinnu-
stofu við Rauðarárstig og bjó
þar til æviloka, ásamt konu
sinni, sem lifir mann sinn,
ásamt tveim dætrum.
II
Skömmu eftir dauða Jóns
Engilberts gekkst ekkja hans
fyrir ágætri vinnustofusýningu
á allmörgum verkum, sem hann
hafði látið eftir sig, en siðan
hefur verið dálitið kyrrt um
nafn Jóns þar til nú, að Lista-
safn tslands gengst fyrir stórri
yfirlitssýningu á verkum hans.
Eru alls sýndar 162 myndir,
samkvæmt sýningarskránni, og
elztu myndirnar eru málaðar
um 1926, eða þegar málarinn
var aðeins 18 ára gamall.
Yngstu myndirnar lauk hann
við skömmu fyrir andlát sitt.
Siðan kemur allt þar á milli.
Ártöl munu ekki vera óyggjandi
varðandi sumar af þessum
myndum, þvi að Jón hafði þann
(slæma?) vana að vera sifellt að
krukka i gamlar myndir. Sumar
eyðilagði hann, segja menn og
andvarpa, sama gerði Kjarval.
Annars skal það látið ósagt
hér, hvort seinni tima leiðrétt-
ingar voru til bóta, eða öfugt.
Myndir Jóns Engilberts, sem
sýndar eru hafa verið teknar
ofan hjá stofnunum og einstök-
um mönnum og konum úti i bæ.
Það er fróðlegt að sjá, hverjir
hafa eignazt verk hans, og það
er greinilegt, að sumir virðast
hafa safnað verkum hans. Þó
saknar maður einstakra
mynda, eins og portrets af
Vilhjálmi Þ. Gislasyni útvarps-
stjóra, en hún hefði drepið allt,
þvi hún var svo sterk, sagði
einhver mér. Lika sakna ég
myndar, sem Reykjavikurborg
á og keypti á minningarsýning-
unni, sem haldin var i vinnu-
stofu Jóns skömmu eftir andlát
hans. Þetta er mynd af konu við
borð, liklega ein af beztu mynd-
um Jóns Engilberts, en nóg um
það.
III
Jón Engilberts fer hægt af
stað sem málari. Viss hófsemi i
viðfangsefnum og lit bendir
strax til hæfileika, igrundunar,
og gagnstætt mörgum öðrum
málurum, þá fjölgar litunum,
en þeim fækkar ekki, þegar á
liður, og þegar yfir lýkur er
hann orðinn hreinn coloristi.
Andstæða þess eru svo
kröftugar teikningar með koli,
eða tréristur, sem bera sterk,
persónuleg einkenni. Jón var
meðal hinna fyrstu til þess að
notfæra sér tréristuna sem tján-
ingarform.
Þegar á heildina er litið, yfir-
litssýninguna sem hér er fjallað
um, virðist listferill Jóns standa
með hvað mestum blóma frá
1935—’65. Þá virðast vinnu-
brögðin breytast og verða að
stórkostlegri ósjálfráðri skrift,
sem ekki er jafn auðlesin.
Málárinn virðist vera að brjóta
land, en endist svo ekki lif til
þess að sá i ilmandi jörðina og
biða uppskerunnar. A þessu
timabili verða samt til ákaflega
sterk verk, eins og myndin sem
hangir dags daglega i forstofu
dagblaðsins Visis og mynd no
80, svo eitthvað sé nefnt. Það
verður svo að ráðast i fram-
tiðinni, hver staða yngstu verk-
anna verður i myndheimi Jóns
Engilberts.
Við að skoða þessa tilkomu-
miklu yfirlitssýningu eru það
einkum tvær staðreyndir, sem
verða ljósari en áður. Hann
hefur verið einn af okkar merk-
ustu málurum, og hann hefur
haft sterk áhrif á listsköpunina i
landinu. Samt stundaði Jón
kennslustörf litið, heldur sinnti
áhrifamikilli myndsköpun.
Óþarfi er að f jalla nánar um það
hér.
IV
Um Jón var talsvert ritað, þar
á meðal er bók Jóhannesar
Helga, HUS MALARANS, sem
olli talsverðu fjaðrafoki á sinum
tima. HÚS MALARANS er lík-
lega ein albezta bók, sem skrif-
uð hefur verið um listamann, og
i henni kemur málarinn fram
eins og hann birtist okkur i ævi-
verkinu, sem Listasafn tslands
hefur nú hengt upp i salarkynn-
um sinum.
Það þykir nú ekki nein sérstök
speki að halda þvi fram, að okk-
ur vanti stofnun, listasafn eða
eitthvað annað, sem sinni ýms-
um verkefnum eins og til að
mynda yfirlitssýningum á borð
við þessa og fleiri, sem haldnar
hafa verið. Núna eru tólf
sýningar á málverkum viðsveg-
ar um borgina, flestar eru
einkasýningar, sem málararnir
standa að sjálfir. Þær eru góðra
gjalda verðar. Stórar yfirlits-
sýningará verkum innlendra og
erlendra málara eru ekki siður
nauðsynlegar, og það er naum-
ast á færi nema stofnana að
gangast fyrir þeim, með þeim
myndarbrag, sem nauðsynlegur
er. Listasafnið er, og hefur á-
vallt verið fjárvana. Þröngur
fjárhagur hefur sett mark sitt á
störf þess og athafnir: við lifum
á erfiðum timum. Þess vegna
hljótum við að fagna þvi að fá
þessa ágætu og fjörlegu sýningu
á dapurlegum haustdögum á
srfiðu ári.
Jónas Guðmundsson
hreyfing Imprcssionistanna liélt
sýningu i Frakklandi árið 1874.
Dró hreyfingin nafn sitt af einu
málverka Monets, en myndin
sýndi sólaruppkomu I Lc Havre,
sem er hafnarborg, sem stendur
við Signu, neðst úti við sjóinn,
eða miðja vegu norður af Paris.
Þekktustu fulltrúar
Impressionistahreyfingarinnar
eru Manet, Monet, Renoir,
Césanne, Degas, Sisley, Van
Gogh, Gaugin, Seurat, og
Lautrec. Ýmsir munu þó vilja
bæta við þetta hinum enska
Turner og ýmsum öðrum eldri.
1 tilefni afmælisins var efnt til
sýningar á verkum
Impressionistanna i Paris
haustið 1974, en þarna er um lit-
skyggnur að ræða, ásamt tali.
Sýningin er i þrem hlutum, tvær
sýningarvélar sýna sama mál-
verkið, annað fremur litla mynd
af öllu verkinu, en hitt stærri
myndir, sem oftast eru af ein-
stökum hlutum sömu myndar.
Segulbönd lýsa svo og útskýra
verkin. Tal er annað hvort á
ensku,eða frönsku, eftir óskum.
Sýningin er samsett af þrem
slikum einingum, eða fyrir-
lestrum og hún meðhöndlar sex
mismunandi efni.
Þetta er einkar fróðlegt að
sjá og það vekur dálitla furðu,
að samtiðin hæddi þessa menn,
og að Van Gogh seldi enga
mynd. Má ef til vill draga af
þessu dálitinn lærdóm, nefni-
lega þann, að listamenn séu oft
skrefi á undan samtið sinni, og
enn sé margt af fólki aftur I öld-
um 1 myndlistinni.
Á frönsku sýningunni er
einkar gott tækifæri til þess að
kynnast vinnubrögðum þessara
impressionista, sem um er
fjallað, og þá ekki sizt þar sem
áhrif þessarar listastefnu er að
finna á svo að segja hverri
einustu mynd sem máluð er i
heiminum i dag.
Sýningin er opin daglega frá
klukkan 17-22 og henni lýkur 26.
október. Hún er til húsa i
Franska bókasafninu að
Laufásvegi 12.
Sýningin er farandsýning og
siðan hún opnaði i „Jeu de
Paume” safninu i Paris hefur
hún verið i stöðugum ferðum
milli borga, bæði i Frakklandi
og eins erlendis.
Jónas GuAmundsson
Bs