Tíminn - 03.01.1976, Blaðsíða 6

6
TÍMINN
Laugardagur 3. janúar 1976.
Áramótaávarp
Geirs
Hallgrímssonar,
forsætisráðherra
„I æfinnar leik sjást atvik og
þættir i eilifri skipting. Allt byrjar
og hættir”.
Þannig kemstEinar Benedikts-
son að orði i aldamótaljóði sinu.
Hvaðeina hefur sinn tima og á
þessari stundu leiðum við hugann
að þvi sem var, er og verður.
Hver og einn hugsar i hljóði,
gleðst, hryggist eða lætur sér fátt
um finnast. Hugur þinn hvarflar
til ástvina, vina og þjóðlifsins alls
umhverfis þig. Hvernig sem hög-
um og háttum okkar er farið, eig-
um við sögu þjóðarinnar sameig-
inlega. Þá sögu, sem ber sterkt
svipmót af landinu og hafinu,
kostum þeirra og kenjum.
Á aðventunni og jólum höfum
við enn verið minnt á það regin-
afl, sem býr i eldlegri náttiiru
landsins. Eldgosið i Leirhnjúk og
landskjálftarnir, sem þvi eru
samfara, gerðu vart við sig réttu
ári eftir að snjóflóðin féllu i Norð-
firöi og tæpum tveimur árum eft-
ir eldgosið á Heimaey.
Um þessa jólahátið heimsótti
einnig „landsins forni fjandi”,
„leikbróðir eldsins”, hafisinn,
strendur landsins, stórviðri, flóð
og vatnavextir urðu viða um land.
Landið agar okkur enn i dag,
þrátt fyrir margvislegar fram-
farir, sem hafa vissulega bætt
vigstöðuna i baráttunni við nátt-
úruöflin. Okkur verður hugsað til
forferða okkar, sem biðu og báðu,
börðust og þraukuðu. Sú harða
lifsbarátta hefur skilað landinu i
okkar hendur.
Þótt eldur úr iðrum jarðar og
jarðsk jálftar veki mönnum ugg i
brjósti, skulum við minnast þess,
að tvær megin-orkulindir lands-
ins, jarðhitinn og vatnsorkan, eru
sprottnar úr jarðfræðilegri gerð
þess. Eldvirknin, sem okkur
stendur stöðugt ógn af, er einnig
undirstaða framfara og farsældar
i landinu. Við hljótum að leitast
við að þekkja þessi náttúruöfl
sem bezt, og þótt við getum seint
tamið þau, verðum við að lifa i
sátt við þeirra lögmál.
En atburðir siðustu vikna sýna
og skýrt nauðsyn þess að byggja
landið allt og nýta kosti þess sem
viðast.
XXX
Fiskimiðin okkar eru þau nátt-
úrugæði, sem fyrst og fremst
kveða á um lifskjörin i landinu.
Útfærsla fiskveiðilögsögunnar i
200 sjómilur 15. október 1975 er
þvi ótvirætt mikilvægasti at-
burður liðins árs, lokaskrefið i
markvissri sókn, eftir að við öðl-
uðumst fullt sjálfstæði.
Otfærslan er einhliða gerð af
okkar hálfu, eins og fyrri áfangar
i landhelgisbaráttunni. En öll
skref okkar i útfærslu fiskveiöi-
lögsögunnar hafa engu að siður
veriö i samræmi við þróun á al-
þjóðavettvangi. Og sem smáþjóð
getum við glaðst yfir að hafa átt
þátt i að hraða þeirri þróun okkur
i hag.
Þótt við séum að visu þess full-
viss, að 200 milna efnahagslög-
saga strandrikis verði viður-
kennd alþjóðleg regla að aflokinni
hafréttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna, þoldi útfærslan enga
bið, þvi að lifsbjörg okkar var i
veöi. Næstu 2-3 árin skipta sköp-
um, fiskstofnanir geta þá hrunið,
ef ekki er dregið úr veiðisókn.
Þess vegna hlutum við að taka i
okkar hendur stjórn á öllum ís-
landsmiðum, þótt það leiddi til
deilna við aðrar þjóðir. Við höfum
með þátttöku i Sameinuðu þjðð-
unum og öðrum alþjóölegum
skuldbindingum heitið þvi, að
leitast við að leysa deilur við aðr-
ar þjóðir með friðsamlegum hætti
og samningum.
1 samræmi við 'þessa megin-
reglu, höfum við gert samninga,
sem takmarka verulega veiöar
útlendinga og fela i sér viður-
kenningu i reynd á óskoruðum
rétti okkar til 200 milna lögsögu.
Enn er þó óleyst deila við
Breta, sem sýnt hafa óbilgirni og
fara með herskipavaldi um is-
lenzkt yfirráðasvæði.
Orðsendingar hafa gengið milli
min og Harold Wilson, forsætis-
ráðherra Breta. Ég hef i bréfi
minu sagt, að framhald ólöglegra
veiða brezkra togara undir her-
skipavernd og ásiglingar á is-
lenzk varðskip geti leitt til mann-
tjóns og spilli sambandi Islands
og Bretlands alvarlega og varan-
lega. Jafnframt lagði ég áherzlu
á, að brezka rikisstjórnin yrði að
taka til greina vemdunarsjónar-
mið og lifshagsmuni Islendinga af
fiskveiðum. Ekki er ástæða til að
rekja efni þessara orðsendinga
frekar.
Við skulum ekki vænta skjótrar
lausnar á deilunni við Breta.
Þegar þeir láta af hersiglingu
sinni um islenzka lögsögusvæðið
og togarar þeirra hætta ólögleg-
um veiðum, kann lausn að finn-
ast. Til þess verður brezka rikis-
stjórnin þó að viðurkenna villu
sins vegar. Vegna þrýstings
fámenns hóp6 sendi hún flota sinn
á vettvang, en nú bendir margt til
þess, að herskipaihlutun á Is-
landsmiðum sé alls ekki i sam-
ræmi við réttlætiskennd brezku
þjóðarinnar.
tslendingar vita, að i þessu
deilumáli höfum við bæði réttinn
og rökin okkar megin, og timinn
vinnur með okkur. Éngu að siður
hljótum við að leita allra ráða til
að stöðva ólögmætar veiðar og
herskipaihlutun Breta.
Sagt hefur verið, að fiskveiði-
deilan sé taugastrið. Við skulum
umfram allt halda jafnvægi og
beita kaldri skynsemi. Og gæta
þess, að allt, sem gert er, komi
okkur og málstað okkar að gagni i
bráð og lengd, en snúist ekki svo i
höndum okkar, að andstæðingn-
um verði að vopni.Aðgerðir okkar
mega ekki miðast viðþað að fá
okkar eigin tilfinningum útrás,
hversu skiljanlegar og réttmætar
sem þær kunna að vera.
Yfirráðasvæði Islands stækkar
nú um rúma 500 þúsund ferkiló-
metra, eða þrefaldast . Lýsir það
vel, hvilikt verkefni er að háda
þar uppi lögsögu. Þar mæðir
mest á landhelgisgæzlunni og
starfsmðnnum hennar.
Við biðjum þeim og öllum á sjó
eða við önnur hættustörf verndar
og handleiðslu.
öll vonum við og vinnum að
þvi, að næsta ár færi okkur
fullnaðarsigur i landhelgismál-
inu.
XXX
Þótt fullur sigur vinnist i land-
helgismálinu er enn verk að
vinna, svo að tryggja megi
nauðsynlega friðun fiskimiða og
fiskstofna með hagkvæmasta
nýtingu þeirra fyrir augum. Við
eigum þá vonandi aðeins við
sjálfa okkur að eiga, en engu að
siðurgetur orðið erfitt aö ná sam-
komulagi meðal fulltrúa mis-
munandi hagsmuna á þessu sviði
sem öðrum. Það verður þó að tak-
ast. Ef óvægilega er að auðlind
fiskimiðanna farið, gengurhún úr
sér svo að ekki verður um bætt.
Á sama hátt og rannsóknir
fiskifræðinga leiða okkur fyrir
sjónir, að hafið er ekki ótæmandi
auðsuppspretta hafa visinda-
menn i landbúnaði varað við of-
beit og ofnýtingu lands.
t 2. bindi Sögu tslands, sem rit-
uð er i tilefni af 1100 ára byggð i
landinu, erkomiztsvoaöorði: „A
siðari öldum, eftir að ibúatala
verður þekkt upp úr 1700, og þar
til áhrifa tæknibyltingarinnar úti
i Evrópu tók að gæta á 19. öld,
virðist landið ekki hafa fram-
fleytt meira en um 50 þúsundum
manns. Þegar fólksfjöldinn fór
fram úr þvi, var mannfall af
harðæri venjulega á næstu grös-
um”.
Fólksflutningar tslendinga
vestur um haf áttu rætur sinar að
rekja til þessa.
A liðnu ári héldu Vestur-lslend-
ingar hátiðlegt 100 ára afmæli
landnáms i Kanada. Allir þeir
mörgu, sem sóttu þá heim, urðu
fyrir miklum áhrifum, dáðust að
dugnaði landa fyrir vestan og
komu aftur með aukna trú á is-
lenzka arfleifð.
Eftir fólksflutninga vestur um
haf, hafa tækniframfarir ger-
breytt myndinni frá fyrri tið og
gert landið byggilegra, en við höf-
um einnig verið minnt á það, að
tæknin getur ekki aðeins aukið
verðmætasköpun, heldur einnig
eytt auðlindum. Nauðsynlegt er
að við gerum okkur grein fyrir, að
gæðin eru takmörkuð og áfram-
haldandi itarlegar visindalegar
rannsóknir verða að fara fram á
afrakstrargetu lands og hafs. Þær
upplýsingar, sem fyrir liggja,
benda eindregið til þess, að við
verðum að hagnýta orkulindir
okkar i vaxandi mæli til þess að
byggja upp alhliða iðnað i landinu
og efla nýjar atvinnugreinar til
þess að sjá fjölgandi landsmönn-
um og niðjum þeirra fyrir sifellt
betri lifskjörum eftir þvi' sem
fram liða stundir.
Við gefum okkur sannast sagna
of litið tóm til að huga að æski-
legri stefnumörkun til lengri
framtiðar. Við erum gjarnan,
bundin um of við lausn vanda-
mála liðandi stundar frá degi til
dags. Aðsumuleyti eiga sibreyti-
leg ytri áhrif, sem snúast verður
við án tafar, sök á þessu. Að öðru
leyti er viðsjálfa okkur að sakast.
Okkur hefur ekki tekizt að skapa
okkur starfsreglur eða starfs-
grundvöll til lengritima i senn, en
það hlýtur að vera markmið okk-
ar.
XXX
Þótt margt hafi verið okkur
andstætt á liðrtu ári, á þróun þjóð-
arbúskaparins á árinu 1975 þrátt
fyrir allt einnig sinar ljósu hliðar.
Það er mikill og gleðilegur
árangur að takast skyldi að kom-
ast þannig gegnum misvindi lið-
ins árs, að ekki kæmi til atvinnu-
leysis. Þessi árangur virðist enn
markverðari, þegar litið er til at
vinnuleysis i nálægum löndum og
þess er gætt, að svo hastarlega
var breytingin til hins verra i
skilyrðum þjóðarbúsins á árinu,
að jafnmikill afturkippur þjóðar-
tekna hefur ekki orðið á einu ári
siðan lýöveldið var endurreist.
Þótt mikil verðbólga geisaði,
tók mjög að draga úr hraða henn-
ar þegar á árið leið, þannig að i
árslok var verðbólguhraðinn
helmingi minni en verið hefur hér
næstliðin tvö ár.
Þessa jákvæðu þætti i þróun
efnahagsmála, þrátt fyrir and-
byr, ber að verulegu leyti að
þakka, hve hófsamlega og hyggi-
lega var staðið að kjarasamning-
um á árinu, sem senn er liðið.
Kjarasamningarnir sýndu, að
aðilar vinnumarkaðarins skilja
nauðsyn þess að þjóðin sniði sér
stakk eftir vexti.
Þjóðin öll stendur nú andspænis
þvi vandasama verkefni að ráða
kjaramálum sinum fyrir næsta ár
farsællega til lykta. Nú riður á að
tapa þvi ekki, sem áunnizt hefur.
En vissulega eru aðstæður
erfiðar. Horfur um hag þjóðar-
búsinsá árinu,sem ihönd fer, eru
þannig, að kjaraákvarðanir geta
aðeins miðazt við það að tryggja
núverandi rauntekjur heimilanna
og fulla atvinnu. Þetta verður
bezt gert með þvi að ákveða nú
hóflegar kjarabreytingar, sem
virða þau takmörk, sem þjóðar-
búinu eru sett, og stefna að þvi að
draga úr verðbólgunni.
Mér virðist sem atburðir ársins
1975 gefi tilefni til bjartsýni um að
þetta megi takast á næsta ári.
Skiptir hér miklu, að samtök
almennings og atvinnuvega, sem
fara með mikið vald i þessum
efnum, þar sem er ákvörðun
launa, þekki skyldur sfnar við al-
mannaheill. Þjóðin treystir þvi.
Menn tala stundum með litilli
virðinguum hagsmunasamtök og
kalla þau þrýstihópa. En hags-
munasamtök eiga rétt á sér, hafa
sitt verksvið, og eru þáttur i vald-
dreifingu og lýðræðisskipulagi.
Þvi ber að hafa samráð við þau
að hafa og tillit til þeirra að taka I
stjórnarathöfnum að þvi marki,
er samrýmist þjóðarhag. En rik-
isstjórn og kjörnir fulltrúar allrar
þjóðarinnar á Alþingi hljóta að
marka stjórnarstefnu og bera á
henni ábyrgð eftir gagnkvæm
áhrif meiri og minnihluta.
Rikisstjórn og alþingismenn
hljóta sinn dóm i almennum
kosningum. Hvort sem menn eru
fylgjandi eða andvigir stjórnar-
stefnu, veröa menn að biða eftir
slikum dómi kjósenda og hlita
honum, ef þeir eru sannir lýðræð-
issinnar og unna mannréttindum.
XXX
Kvennaár er á enda og hefur
vakið mikla athygli, ekki sizt hér
á landi, og vonandi orðið til þess
aö skammt sé undan, að kven-
réttindi verði ekki greind frá
mannréttindum.
XXX
Við Islendingar njótum þeirrar
sérstöðu að vera ein fámennasta
menningarþjóð veraldar, sem er
algjörlega sjálfstæð. Þjóðin hefur
færzt mikið i fang að varðveita
menningarlegt, stjórnarfarslegt
og fjárhagslegt sjálfstæði sitt.
Lega landsins, sagan og tungan
hafa lagt okkur þessa skyldu á
herðar. Þetta er vissulega vanda-
samt hlutskipti. Þó kjósum við
ekkert frekar. Þessi örlög eru það
dýrmætasta sem við eigum. Það
er skylda okkar allra að ávaxta i
lifi og starfi, þann veglega menn-
ingararf, sem okkur hefur hlotn-
azt. Þessi menningararfleifð er
sterkasti þáttur þjóðarbandsins,
jafnt við blið lifskjör sem strið.
Vegna mannfæðar og ótryggra
er þó gjöfulla auðlinda, sé rétt á
þeim haldið, er tvennt okkur
nauðsynlegra öðrum þjóðum, að
leggja rækt viö, að þjóðinni verði
sem mestúrhverjum einstaklingi
1
Geir Hallgrimsson
/
— að rækta manninn. Og i annan
stað þurfum við öðrum þjóðum
fremur að gæta fjárhags okkar af
varúð, þvi frumskilyrði þjóðar-
frelsis er fjárhagslegt sjálfstæði.
Við verðum, þótt fáir séum, að
geta gegnt þeim heildarskyldum,
sem hver sjálfstæð þjóð hlýtur að
gegna. Þessi vandi er ævarandi.
Fjárhagsörðugleikarnir ættu að
brýna okkur til forsjálni og at-
orku og umfram allt samheldni á
erfiðum vtimum. Það verður að
skilja i senn örðugleika okkar og
skyldur og bregðast við þeim sem
einhuga þjóð.
Oft höfum við tslendingar
glatað gullnum tækifærum vegna
sundurlyndis og stundum er eins
og við striðum valdanna vegna,
jafnvel aðeins hávaðans vegna,
en ekki raunverulegs málefna-
ágreinings.
1 Sturlungu segir svo um Þórð
kakala: „Þat er at segja frá þeim
Þórði, at þeir lágu úti um nóttina,
er þeir váru á Silfrastöðum, niðri
á vellinum. Vindr kom á þá, er
fólkit flest hafði sofit um hrið, ok
þaut mjök i spjótunum. Ok vakna
sumir menn við þytinn ok hugðu,
at ófriðr væri at kominn, hljópu
upp ok brugðu vápnum. Börðust
þeir þá sjálfir, ok hljópu sumir á
hús upp ok vörðust þaðan, en
sumir sóttu at i ákafa. Ok var
iöng hrið ok snörp, áðr þeir
kenndust....”
Við skulum ekki láta spjóta-
glamur glepja okkur sýn, svo að
við berjumst innbyrðis i stað þess
að snúast sameiginlega gegn þvi,
sem okkur er andstætt.
Að okkur steðjar nú ýmis vandi,
örðugri viðskiptakjör en við áður
nutum og alvarlegur viðskipta-
halli, deila við voldugt riki um
yfirráðaréttinn yfir fiskimiðum
okkar á sama tima og fiskstofnar
eru i alvarlegri hættu, og land-
skjálftar og eldgos minna okkur
á, að þrátt fyrir allt megum við
okkar litils gegn náttúruöflunum.
Á öllum öldum tslandssögunn-
ar höfum við glimt við þennan
vanda, en á endanum til sigurs.
Við byrjum nýtt ár með þvi hug-
arfari að sanna að svo mun enn,
og minnumst orða Jóns Magnús-
sonar, skálds, i kvæðinu Frelsi,
sem hefur að geyma velþekkta
áminningu:
„Litla þjóð, sem átt i vök
að verjast
vertu ei við sjálfa þig
að berjast”,—
og heldur- áfram með kröftugri
hvatningu:
„Stattu saman heil um heilög
mál.
Þá mun gegn um hættur elds
og isa
tslands græni frelsismeiður
risa.
Vaxi þjóðin öll i eina stétt:
allir frjálsir menn með
sama rétt.
Helgum drottni tslands
frelsis fána,
fram svo langt, sem tímans
öldur blána.
Horskri þjóð skal háleitt
takmark sett.”
Ég óska landsmönnum öllum,
að farsæld fylgi nýju ári.