Tíminn - 03.01.1976, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Laugardagur 3. janúar 1976.
Fósturjörðin og
sonur hennar
Pálmi Hanncsson:
FÓSTURJÖRÐ I. og II.
522 bls.
Hannes Pétursson valdi
efniö og annaöist útgáfuna.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
1975.
PALMI HANNESSON ,
fyrrum rektor Menntaskólans i
Reykjavik, var einhver ágæt-
asti maður, sem starfað hefur
með þjóð vorri á þessari öld.
Rektorsembættinu gegndi hann
rösklega hálfan þriðja áratug,
og svo hafa sagt mér gamlir
nemendur hans, að nærri hafi
mátteinu gilda, hversu leiðinleg
þeim þótti einhver tiltekin
námsgrein: ef Pálmi kenndi
hana, varö hún skemmtileg.
Hún gat meira að segja orðið að
heillandi viöfangsefni, þegar
rektorinn hafði lokið upp leynd-
ardómum hennar fyrir nemend-
um sinum.
En Pálmi Hannesson var ekki
einungis mikill fræðari i venju-
bundinni merkingu þess orðs.
Hann var lika mikill visinda-
maður, einkum á sviði dýra-
fræði og jarðfræði, og ritaði
mikið um þau efni. Og þar, eins
og við kennarapúltið, tókst hon-
um jafnan að blása lifsanda i
hvert það efni, sem hann fjallaði
um, þvi að rithöfundahæfileikar
hans voru miklir og ótviræðir.
Sannaðist hér enn, hvilik náðar-
gjöf slikir hæfileikar eru vis-
indamönnum,sem kjósa fremur
að tala til þjóða sinna en að kúra
með þekkingu sina i filabeins-
turnum. — bað er jafnvist eins
og hitt, að illa skrifandi menn
eru ekki liklegir til þess að hafa
áhrif með penna sinum.
Það efni, sem hér stendur
saman, hefur áður birzt i bókum
Pálma Hannessonar, Frá
óbyggðum, Landinu okkar og
Mannraunum.Þó er ekki svo að
skilja að þessar öndvegisbækur,
sem þjóðin bókstaflega svalg i
sig jafnóðum og þær komu út,
séu endurprentaðar hér frá orði
til orðs, heldur hefur verið valið
úr þeim. Visast um það efni til
eftirmála, sem Hannes Péturs-
son skáld skrifar, og birtur er
aftast i siðara bindi, en þar seg-
ir hann meðal annars: ,,í öðru
lagi vlkur þessi útgáfa frá hinni
fyrri að þvi leyti, að einnig var
gert úrval úr Landinu okkarog
Mannraunum: felld voru niður
erindi um útlend efni, þar sem
ég afréð, að ritið skyldi miðast
sem allra mest við ísland,
náttúru landsins, þjóð, sögu,
tungu og bókmenntir....” Það
er sem sagt ekki verið að velja
Pálmi Hannesson
af verri endanum, heldur er
ritið látið fjalla um þau svið,
sem Pálma Hannessyni voru án
efa hugstæðust, og þar sem
hann náði hvað hæst, bæði sem
fræðimaður og rithöfundur.
Hér mæta okkur margir
gamlir kunningjar, eins og til
dæmis Villa á öræfum.þar sem
segir frá þvi, þegar Kristinn
Jónsson, vinnumaður á Tjörn-
um i Eyjafirði, villtist i göngum
haustið 1898, og kom loks fram
suður i Arnessýslu, tæpum
fimmtán dægrum eftir að hann
lagði af stað að heiman. ,,A
þessum tima hafði hann gengið
um 200 kilómetra eða að likind-
um meira, þvi að vafalaust hafa
orðið æði margir krókarnir á
leið hans,” segir Pálmi Hannes-
son.
Og hér er hinn bráðskemmti-
legi þáttur, Dirfskuför Sturlu I
Fljótshólum, þess er gekk
norðan úr Bárðardal suður yfir
Sprengisand, allt að Skriðufelli i
Gnúpverjahreppi, snemma vors
1916, til þess að hitta unnustu
sina. Undirlok þessa þátta segir
höfundur frá þvi, að eitt sinn
hafi hann átt tal við Sturlu um
för þessa, og hafi Sturla sagt sér
nokkuð frá henni, ,,og þó heldur
fátt. Spurði ég hann, hver
nauður hefði rekið hann til að
ráðast I svo tvisýna för. Svaraði
hann þvi, að hann hefði átt kær-
ustufyrir sunnan. Mér varð það
eitt að orði, að þó að þrjátiu
unnustur hefðu beðið min, hefði
ég ekki árætt að leggja á
Sprengisand einn mins liðs svo
snemma vors. Hygg ég, að svo
myndi fleirum fara, en nú geta
aðrir svarað fyrir sig.”
En þótt þessir og margir aðrir
þættir, sem Pálmi Hannesson
ritaði, hafði náð gifurlegum vin-
sældum meðal lesenda hans,
geri ég varla ráð fyrir að þeir
verði taldir veigamesta efni
þeirrar bókar, sem hér er til
umræðu. Flestir munu vafa-
laust nefna fyrr ritgerðirnar
Borgarfjarðarhérað, íslands-
lýsing Jónasar Hallgrfmssonar,
Um jarðelda á tslandi, Frá
Móðuharðindunum, — og sjálf-
sagt enn fleiri.
Sannleikurinn er sá, að hér er
ekki auðvelt að gera upp á milli.
Ritverk Pálma Hannessonar
bera vott um, að honum hafi
ekki verið mislagðar hendur:
mál hans og still eru jafnan
sjálfum sér lik, þótt frásagnar-
efnin séu misjafnlega stór i
sniðum. Sama er að segja um
sjálfa fyrirferðina. Ritgerðir
Pálma eru næstum alltaf stutt-
ar, þvi að honum var sú list
lagin að vera gagnorður. Hann
getur i örstuttu máli leitt okkur
me@ Jónasi Hallgrimssyni i
kringum fjallið Skjaldbreið og
sýnt okkur fram á, hversu
náttúruskoðarinn Jónas
Hallgrimssn sá hið fræga fjall
með allt öðrum augum en skáld-
ið Jónas Hallgrimsson. Pálmi
leiðir okkur fyrir sjónir ævikjör
Jónasar: ,,Og á þessum árum
þótti heldra fólkinu i Reykjavfk
minnkun að þvi að þekkja
hann, hvað þá að umgangast
hann og dást aðhonum”. Og öllu
þessu, jarðfræði, innsýn i ævi-
kjör stórskálds og siðast en ekki
sizt ljóðrænni fegurð sem hvilir
yfir meira en aldargamalli
ferðasögu, — öllu þessu kemur
Pálmi Hannesson fyrir á tiu
blaðsiðum. (Fjallið Skjald-
breiður, bls. 288-298). Rétt og
slétt fimm blöð, það er allt og
sumt.
Einu atriði i þessari ágætu
bók tekst mér ekki með neinu
móti að koma heim og saman
viö mina norðmýlsku landa-
fræði. Pálmi Hannesson talar á
einum stað um Smjörvatns-
heiði, sem er SA við Vopnafjörð,
og heiðalöndin inn af henni, og
segir siðan á bls 492: „Vegur
liggur utanvert um heiðina milli
Fossvalla I Jökulsárhlið og Há-
reksstaða eða Gunnlaugsstaða I
Vopnafirði.” Mér er ekki kunn-
ugt um neinn bæ eða bæi i
Vopnafirði með þessum nöfn-
um. Hins vegar eru til Háreks-
staðir i Jökuldalsheiði, en þeir
eru langt frá þeim vegi, sem hér
er verið að tala um. Háreks-
staðir eru álika innarlega og
Skjöldólfsstaðir, en á milli
Fossvalla og Skjöldólfsstaða
eru fimm bæjarleiðir, sjálfsagt
ekki undir þrjátiu kilómetra
vegalengd alls, en sé linan tek-
in: Fossvellir — Háreksstaðir,
er þetta enn lengri leið. Engum
manni, sem fer frá Fossvöllum
til Vopnafjarðar gæti dottið i
hug að krækja inn alla heiði,
alla leið inn i Háreksstaði. Hins
vegar lá gömul póstleið um
Skjöldólfsstaði — Háreksstaði —
Möðrudal, og er það i alla staði
eðlilegt.
En hverjir eru Gunnlaugs-
staðir? Eins og ég sagði áðan, er
mér ekki kunnugt um neinn bæ i
Vopnafirði með þessu nafni, og
ekki veit ég heldur til þess, að
Háreksstaðir i Jök^Jdalsheiði
hafi nokkurn tima heitið annað
en Háreksstaðir. Nú er aftur á
móti óliklegt, að slikur maður
sem Pálmi Hannesson hafi
skrifað þetta að óathuguðu
máli. Sjálfsagt hefur hann
stuðzt við einhverjar heimildir.
En hverjar? Það væri gaman að
vita, ekki sizt fyrir okkur, sem
erum aðgrúska i heimildum um
mannabyggð á þessum slóðum :
Vopnafirði, Vopnaf jarðar-
heiðum og Jökuldalsheiði.
Skólaræður Pálma Hannes-
sonar eru kapituli út af fyrir sig.
Gaman væri að fjalla um þær
sérstaklega, en ekki er hægt að
teygja eina blaðagrein von úr
viti. Viðhorf hans til nemenda
sinna speglast ákaflega skýrt i
tveim orðum, sem eru fyrirsögn
á fyrstu skólasetningarræðu
hans I Menntaskólanum i
Reykjavik 1. okt. 1929. Þessi tvö
orð eru: LeitiO sannleikans. Þá
ræðu, eins og reyndar allar aðr-
ar skólaræður Pálma Hannes-
sonar, ættu þeir að lesa vand-
lega, sem eitthvað fást við
kennslu- og uppeldismál.
Eins og fram kemur við
upphaf þessarar greinar, hefur
Hannes Pétursson skáld, bróð-
ursonur Pálma Hannessonar,
valið efni þessarar bókar og
annazt útgáfu hennar. Það verk
er prýðisvel af hendi leyst, eins
og vænta mátti. Hannes getur
þess I lok eftirmála, að i sinn
hlut hafi komið að velja ritsafn-
inu heiti. Trúlega hefur hann
valið nafnið Fósturjörð vegna
þess, að allt efni ritsafnsins
fjallar um Island og islenzku
þjóðina, tungu hennar, menn-
ingu og lifsbaráttu. En nafnið
leiðir einnig huga okkar að öðru.
Þegar við lesum Fósturjörð,
megum við gjarna minnast
þess, að maðurinn, sem þar
heldur á oenna, var einn af
beztu sot.um fósturjarðar
okkar, Islanús. — VS
Fyrirmyndarkonan
Hugrún:
Farinn vegur.
Ævibraut úr lifi
Gunnhildar Ryel
og Vigdisar Kristjánsdóttur
Útgefandi: Bókamiðstöðin.
Þó að ég kunni ekki allskostar
viö það orðalag að tala um ævi-
brot úr lifi er þó auðskilið að hér
ersagt frá þessum tveimur kon-
um án þess þó aö það sé sam-
felld ævisaga. Þess þarf ekki til
að koma þvi til skila sem merki-
legast þykir og frábærast um
konurnar, en vitanlega er til-
gangurinn sá. Samt sem áður
hafa menn ýmsar hugmyndir
um það hvernig eigi að segja
frá. Það er máske vafasamt
hvort menn eigi að taka sér bók
i hönd með slikar kröfur og
kreddur i huga en við þvi verður
ekki gert. En þessi hugleiðing er
hér sett fram vegna þess að per-
sónulega þykir mér það kostur á
frásögnum úr manniifinu að
timatal fylgi. Það þarf ekki
mikið af ártölum til þess að les-
andi geti áttað sig á þvi frá
hvaöa tima er sagt. En auðvitað
eru atvikin og ferillinn jafn-
msrkur fyrir þvi. Og enginn
skyldi taka þetta svo að um-
ræddir þættir séu timatalslaus-
ir.
Hugrún hefur ætlað sér að
segja frá merkum konum sem á
ýmsan hátt mega vera til fyrir-
myndar og gert það. Gunnhildur
Ryel tók þátt i félagsmálum á
Akureyri en Vigdis Kristjáns-
dóttir er þjóðkunnur listamaður
sm staðið hefur i starfi fram á
þennan dag. Hún er þvi trúlega
fleirum i huga eins og sakir
standa. En i þætti Gunnhildar er
sitthvað sagt frá lélagsmálum
Akureyrar og brugðið upp mynd
af konungskomunni til Akureyr-
ar 1907.
Nokkrar myndir fylgja þátt-
unum að vonum. Það eru fjöl-
skyldumyndir, og myndir af
listaverkum Vigdisar og úr
garði Ryelshjóna, sem e.t.v. má
telja til listaverka.
Prófarkalestur hefði mátt
vera vandaðri. T.d. er verra
þegar sami bærinn er ýmist
nefndur Viðivellir eða Viðimýri.
Við slikt má aldrei sættast.
H.Kr.
Ég óska yður öllum gleðilegs
nýárs og þakka samfylgdina á
liðnu ári. Og að þessu sinni ætl-
ast ég til að kveðja min nái ekki
aðeins til landa minna hér
heima, heldur einnig til frænda
vorra I Vesturheimi, sem á ný-
liönu ári lögðu drjúgt af mörk-
um til að færa út islenzka menn-
ingarhelgi með þjóðhátið sinni,
rækt við sameiginlegar erfðir og
höfðingsskap i garð fjölmargra
islenzkra gesta. Ég veit að ófáir
hér á landi munu taka undir
með mér, þegar ég nú sendi
þeim þakkir og árnaðaróskir
vestur I fjarskann.
Aramótum má likja við án-
ingarstað, þar sem staldrað er
við og hugað að hvernig ferðin
sækist. í dag munu menn ef til
vill rifja upp, að liðnir eru þrir
fjórðungar þessarar aldar, sem
hefur fætt og fóstrað oss flest
sem nú lifum. Drjúgur er sá
spölur, en þó eru þeir menn enn
i hópi vorum sem muna siðustu
aldamót, muna inngöngu hinnar
20. aldar og þau hughrif sem þá
gagntóku þjóðina og fengu mál i
Aldamótaljóöum Hannesar
Hafstein. ,,Dagur er risinn, ár-
degið kallar”, þetta voru
bjarkamálin, sem islenzku
þjóöinni gaf á að hlýða við ris-
mál aldarinnar:
„Strjúk oss af augum nótt og
harmþess horfna,
hniginnar aldar tárin láttu
þorna”.
A likingamáli skáldsins er
liðna öldin nótt að baki, en upp-
haf nýrrar aldar bjartur
morgunn, dagskoma, og fram
undan er dagurinn með fögur
fyrirheit, en framar öllu mikið
og gott starf. „Aldar á morgni
vöknum til að vinna”. Og þaö
voru ekki neinir smámunir, sem
átti að koma i verk á þessum
góða vinnudegi, ungu öldinni.
Þó verður ekki með sanni sagt,
nú þegar litið er um öxl, að hug-
sýn skáldsins hafi verið hilling-
ar einar, glýja i augum manns,
sem ofmetur krafta sina að
morgni dags. Siður en svo.
Þetta mikla kvæði Hannesar
reyndist að mörgu ieyti spá-
mannlegt orð, auk þess sem það
var lofgjörö og herhvöt.
Og nú lifir aðeins fjórðungur
þeirrar aldar, sem Hannes Haf-
stein horfði fram til morgun-
glaður. Ef vér gerðum oss það
að leik að fylgja eftir likingu
hans um öldina sem morgun og
siðan dag mundi nú teljast
kvöldsett og allskammt tii næt-
.ur. Og kvöldi fylgir þreyta. Ef
likingamálið er látið eiga við
mannheim allan, má trúlega
meö dæmum sýna að þaö stand-
ist merkilega vel. Það er ein-
hver hausthugur i veröldinni,
kominn kvöldúlfur i mannkynið.
„Það bjargast ekki neitt, það
ferst, það ferst”, kvað Steinn
Steinarr fyrir mörgum árum, og
nú er sungið viðsama tón á ótal
þjóðtungum. Mennirnir eru
óttaslegnir, þeir hræöast sjálfa
sig fyrir að hafa getið fleiri af-
kvæmi en skaparinn ætlaðist til
þegar hann bauð hinum fyrstu
mönnum að vera frjósöm og
margfaldast og uppfylla jörð-
ina, þeirhræðast verk sin, vitis-
vélar sinar sem sifellt veröa
fleiri og ægilegri, hræðast
gegndarlausa sóun á gæðum
þcssarareinu jarðarsem þeirra
er. Svo segir ritningin einnig, að
guð hafi boðið mönnunum að
gera sér jörðina undirgefna og
drottna yfir fiskum sjávarins og
fuglum loftsins og öllum dýrum
sem hrærasl á jörðinni. Mann-
Laugardagur 3. janúar 1976.
TÍMINN
9

kynið hefur vonda samvizku:
það finnur að það hefur illa
brugðizt þessum trúnaði. Þvi er
það nú, að dauðans angist gref-
ur um sig bæði leynt og ljóst, þvi
hvað er það annað en örvænting
skuldaskilanna sem á sök á
þeirri óöld, sem nú gengur yfir
og birtist í mörgum óhugnan-
legum myndum viöa um heim.
Jafnvel meðal þeirra þjóða,
sem næstar oss eru og teljast til
velmegunarþjóða, er ekki allt
með felldu, þar liggur i lofti
kviði og óvissa um framtiðar-
horfur,atvinnuogafkomu. Ber-
um orðum ersagt, að heimurinn
sé aðkomast á heljarþröm, ein-
hvers konar dómsdagur sé i
nánd. Ekki verður annað sagt
en þetta sé allt heldur kvöldlegt
og sizt uppörvandi á aö hlýða.
En hvort sem kallað er and-
varaleysi og sjálfsblekking eða
eðlisgróinn lifsvilji alls lifanda,
sjálfsvörn lifsins, þá er það svo
að innst inni trúa menn ekki
slikum illspám. Hvort tveggja
er að menn eru ýmsum veður-
hljóðum vanir, enda er
manneskjan þannig af guði gerð
að hún finnur sér undanfæri,
hugsar sér lif eftir dauða, jörð
úr ægi eftir ragnarök. Það væri
að visu blindur maður, sem ekki
sæi að mikil hörmung rikir nú
viða i heimi, en mannkynið
heldur áfram vegferð sinni svo
sem eigi það lif e©ekki dauða
fyrir höndum. Menn lifa i þeirri
von að eftir þrengingar rofi nú
til eins og jafnan áöur, enda
væri þá fokið i flest skjót i
mannheimi ef menn gæfu upp
vonina.
Ef til vill má með sanni segja,
að hugleiðingar á borð viö þess-
ar séu að þvi leyti hvorki á rétt-
um stað né stundu fram bornar,
að á voru landi sé engin uppgjöf
um þessi áramót, hvað þá held-
ur örvænting. Þetta er vitaskuld
rétt.svo erhamingjunni fyrir að
þakka. En farnaður heims-
byggðarinnar er oss Islending-
um ekki óviðkomandi fremur en
öðrum. Þjáningar og rangiæti,
hvarsem það viögengst, er mát
allra manna, hvar sem þeir búa.
Og örlög sjálfra vor ráðast á
margan hátt af þvi sem yfir
aðra gengur. Vandamál um-
heimsins sækja oss vissulega
heim i ýmsum myndum. Svo er
um hina efnahagslegu ringul-
reið, sem hrjáir margar þjóðir
og aldrei ætlar að linna. Ekki
höfum vér farið varhluta af
henni, heldur hefur skuggi
hennar grúft yfir öllu mannlifi i
landinu i háa herrans tið, svo
aö menn hafa varla séð til að
gleðjast yfir öllu þvi sem áunn-
izt hefur og til góðs horfir, og
það er þó ekkert litið. Þeir eru
þreytandi til lengdar þessi um-
hleypingar. Nú hefur það gerzt
um sinn, að margt leggst á eitt
til að gera oss þungt undir fæti,
það er kunnara en frá þurfi að
segja og það munu stjórnmála-
menn vorir nógsamlega útlista
fyrir þjóðinni eins og rétt er og
eðlilegt. Bati verður að koma og
hann mun koma, en fari svo að
hans verði aö biða enn um sinn,
er einboðið að taka þvi með
skynsemi og þrautseigju og
leita beztu kostanna. Eitt er aö
finna til þreytu og annað að gef-
ast upp, og illa væri þá þessari
kynslóð i ætt skotið ef hún gerði
það, alira helzt ef það er rétt,
sem glöggir menn og kunnugir
kennileitum þykjast sjá, að
örðugasti hjallinn sé nú senn að
baki. Stundum er sagt að ts-
lendingar séu óstýrilátir og
sundurþykkir i velgengni, en aö
sama skapi úthaldsgóðir og
samtaka þegar á móti blæs. Ef
þetta er rétt er það sennilega af-
leiðing af þvi uppeldi sem þetta
blessað mislynda land hefur
veitt þjóðinni um aldir. Nú blæs
i fangið að sinni, og þá er tæki-
færi til, og ber nauðsyn til, að
láta á sjá að þetta sé orð að
sönnu. Vissulega er heimilt að
segja þeim mönnum hug sinn
allan, sem til forustu hafa val-
izt, enda væri synd að segja að
það væri sparað. Þeirra er að
sjá um fararbroddinn, og þaö er
hvers manns réttur að hafa gát
á úrræðum þeirra og atferli. En
það kaupir engan undan þeim
þegnskap að hafa um leið gát á
sjálfum sér. Hér þarf enga
mittisól að spcnna, hér er nóg
handa öllum að bita og brenna.
Um hitt er að ræða að skipta svo
sameiginlegum aflahlut þjóðar-
innar, að til jafnaöar horfi og
svo þá góðu gömlu dyggð að
fara vel með það sem hver og
einn ber frá borði. Arið 1868
punktaði Bólu-Hjálmar þessi
orð á blað:
,,Vér lifum hér undir ofriki
náttúrunnar, umflotnir af ver-
aldarhöfum, og eigum undir
höggi að framandi þjóðir færi
oss árlega okkar lifsnauðsynjar,
hverjar þvi heldur ættu að brúk-
ast með sparsemi og forsjá, og
forðast að selja frelsi vort fyrir
neitt það sem vér getum veí án
verið”.
Prédikun gerir vist litla stoð.
En altént er það fróðlegt að
leiða sér i huga Hjálmar skáld,
snauðastan meðal snauðra i
baðstofukytru sinni norður á
Minniökrum, þar sem hann sit-
ur og krotar á blað þann texta,
sem hittir samtiö vora svo
markvist, að margur landinn,
sem nú liti i eigin barm i ljósi
hans.mundi ekki komast undan
að finna, aö þar er til hans talaö.
Ofriki náttúrunnar, það
þekkjum vér vel og kunnum aö
taka þvi. Nú hefur enn einu sinni
jörð brunnið og hótað að bregða
fætifyrir bjargráð/sem eru lifs-
nauðsyn og kostað hafa of fjár.
Um slikt er ekki að sakast held-
ur sá einn fyrir hendi að snúast
til varnar með þeim ráðum sem
íiltæk eru. Glima við eld og is
eru aðeins ein hliö þess að vera
tslendingur.
Ofriki manna, það þekkjum
vér einnig, nú upp á siðkastið i
mynd svonefndra þorskastriöa.
Þetta eru örlagatimar fyrir þjóö
vora, og ef til vill á það eftir að
sjástenn betur siðar, i ljósi sög-
unnar, en vér sjáum það nú.
Þorskurinn var i merki islenzku
þjóðarinnar um aldir og sómdi
sér vel. Segja má, að hann sé
þaðreyndarenn.ósýnilegur. Ég
sagði fyrr I máli minu, að Alda-
mótaljóðin væru að mörgu leyti
spámannleg. Þó er þar mis-
brestur á. „Auðlindir sjávar
ótæmandi bruna”, segir skáldið
i texta vorum. Þessi ummæli
eru sinna tima tákn, en nú eru
þau orðin að öfugmæli. Einmitt
af þvi' að auðlindir sjávar eru
fjarri þvi aö vera ótæmandi er
nú einn angi af örvæntingar-
striði jarðarbúa um lifsupp-
spretturnar kominn hér heim
undir bæjardyr hjá oss. Enginn
Islendingur heilsar svo þessu
nýja ári, að honum verði ekki
hugsað til þess. Vér höfum
neyöst út i ófrið við grannþjóð
vora og gamla viðskiptaþjóö,
sem vér viijum i raun og veru
aöeins eiga góð og friðsamleg
skipti við. Hér er komið i óvænt
efni,enum það tjóar þó ekki um
að fást, þvi að lif liggur við.
Þessi nýársdagur er að þvi leyti
meiri timamót en aðrir nýárs-
dagar, að aldrei áður hefur
þetta islenzka einkunnarorö
verið viðlika skýru letri skráö,
svart á hvitu: fiska eða farast.
Þetta er ágreiningslaust sam-
mæli allra, og i þvi felst ekkert
vanmat á öðrum atvinnuvegum
þjóðarinnar og ekki heldur það,
að Islendingar hafi þorskinn
fyrir einskonar guð, eins og ein-
hver útlendur maður komst að
orði fyrir skömmu. Hitt er ann-
að mál, að þorskurinn er islenzk
guðsgjöf. Vér getum tekið oss i
munn orö Petters Dass i Noregi,
sem sagði endur fyrir löngu:
„Ef þorskurinn bregzt oss, hvað
bjargar oss þá?” Þetta er hin
mikla spurning dagsins, og ekki
siður ef höfð eru á henni enda-
skipti:
Ef vér bregðumst
þorskinum, hver bjargar honum
þá? Fyrir þann tvieina málstað,
sem þessarspurningar vikja að,
eigum vér nú i striði einu sinni
enn.
Fyrir þann málstað hætta
vaskir islenzkir sjómenn lifi og
limum, fyrir þann málstað kost-
um vér til fé og kröftum. sem
næg önnur verkefni kalla á. Sá
málstaður verður að sigra. Enn
má vona að sigurinn megi vinn-
ast með friði, en vinnast verður
hann hvaö sem i skerst, það
blasir nú við oss I skæru ljósi.
Sizt þarf að lá neinum’að hann
sá ekki fyrir þremur aldar-
fjórðungum aö auðlindir sjávar
eru ekki ótæmandi. Augu sjálfra
vor hafa einnig verið haldin að
þessu leyti. Það er fyrst nú. þeg-
ar komið er fram undir aldar-
kvöld, að vér sjáum nakinn
sannleikann i þessu efni og ger-
um oss ljóst að við háskanum
verður að snúast með snarræði
ogeinurð, ef ekki á allt að verða
um seinan.
Oft er það i koti karls sem
kóngs er ekki i ranni. Þcgar
aldamótakvæðið mikla megnaði
ekki að leggja til hæfilega til-
vitnun. kemur nafnlaus kátleg-
ur kviðlingur hérna úr nágrenn-
inu til bjargar og leggur oss orð
á tungu:
Alftnesingurinn úti liggur
ogaldrei sefur,
dregur meira en drottinn
gefur
dyggðasnauður maðkanefur.
Þaö er býsna skemmtilegt, að
þetta gamla visutetur skuli
geyma slikt snjallyrði. Reyndar
sagði vitur maður nýlega, að
hann þættist þekkja fingraför
Jónasar Hallgrimssonar á vis-
unni, og þarf þá ekki að sökum
að spyrja. En hvað er það að
draga meira en drottinn gefur?
Er það hið sama og vorir fyrstu
foreldrar geröu þegar þeir átu
eplin af skilningstrénu? Menn
vissu þegar i fornöld eöa fundu á
sér hvað þar lá við, og menn
finna gjörla nú hvernig sú
höfuösynd brennur á baki að
misnota eða hartnær gjöreyöa
þeim guðsgjöfum, sem menn-
irnir þurfa til að halda lifi og
þeim hefur verið trúað fyrir. Að
draga meira en droltinn gefur,
það er meðal annars að draga
oliuna úr iðrum jarðar þangað
til ekki er deigur dropi eftir. Það
er sérhver eyöilegging á náttúr-
unni og lffi hennar. Það er lika
að lifa um efni fram. Og það er
margt og margt. Það er öll of-
dirfð og sjáiftekt andspænis
þeim lögmálum himins og jarð-
ar, sem ekki má brjóta eða snið-
ganga ef lif og samfélag á að
standast. Vér tslendingar höf-
um verið harðleiknir við land
vort og gróður þess. Og vér höf-
um ásamt öðrum dregið meira
en drottinn gefur á fiskislóðun-
um kringum það, meira en það
sem náttúran hefur undan að
endurnýja. Þau met verðum vér
sjálf að jafna meö þvi að bæta
ráð vort.
Við þjóð vorri blasa nú mörg
og brýn úrlausnarefni, sum sem
kenna má við hinn rúmhelga
dag á liðandi tið, önnur sem eru
stefnuskrármál framtiðar. og
þar ber það hæst sem ég hef vik-
ið að hér og áreiðanlega er ofar-
lega i huga yðar sem þetta lesið.
Þaö verður verkefni vort á
þessu ári sem nú hefur göngu
sina, og þó enn meir þegar af er
þessi vandra'öatið og betra ráð-
rúm veröur til að einbeita sér.
að finna og virða það meðalhóf
milli verndar og nýtingar. sem
eitt er sæmandi og eitt stýrir
góðri lukku. Súer ósk og von vor
allra á þessum nýársdegi. að
héöan i frá verði ræktun láðs og
lagar i heiðri höfö, jafnframt
þvi sem leitað verði allra til-
tækra bjargræðisvega sem vax-
andi þjóö er áreiöanlega mikil
nauðsyn. islendingar eru að
upplagi oguppeldi bjartsýnir og
trúa á framtiðina. Vist skelfur
jörð i sumum héruðum og jarð-
eldar sjóða upp úr og eru til i
allt. Vist er þorskastriö og vist
er þröngt i sameiginlegu búi
voru Allt er þetta háskasam-
legt. það væri barnaskapur að
dyljast þess. En i þjóðl'élagi
voru er lika mörgu goðu að
hrósa, ef hið betra væri talið. og
þjóðin er æðrulaus og að ég
hygg i góðum hugum og tekur
uiidir mðurlagsorð Aldamóta-
ljóöanna: „Munaftur morgna".
nú þegar vér leggjum á siðustu
fjórðungsáfanga þessarar ald-
ar. sem hefur fært oss flest það
sem skáldið lét sig drevma um.
Ég óska öllum landsins lýð
friðar og farsældar. styrks i
starfi. gleði i leik og liknar i
þraut.
Gleðilegt nýár.