Tíminn - 18.01.1976, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 18. janúar 1976
Eru
tilraunir
á dýrum
afsakan
legar?
Auk nagdýra eru þessir fjörugu Beagle hundar mikiö notaðir viö rannsóknir i lyfjaiönaðinum.
Deilan um, hvort gera megi til-
raunir meö dýr og deyöa i þágu
vfsinda, blossar alltaf upp aftur
og aftur.
Rotturnar I tilraunastofnun
lyfjafyrirtækisins Merck I Graf-
ing hjá Munchen, lifa á einhliða
fæöu. Þær eru I þrifalegum búr-
um en láta lifið fyrir visindin. t
fæöu þeirra er blandað efnum,
sem veriö er aö rannsaka áhrifin
af.
Tilgangurinn er aö fá vitneskju
um, hvaö veröur um efniö i
llkama dýranna og hvaöa áhrif
þaö hefur á efnaskiptin. Hvaöa
liffæri skilja efniö úr likamanum
og hversu fljótt það gerist, og i
hvaöa liffærum efnið safnast
helzt saman.
Svar verður að fást við öllum
þessum spurningum, áður en
vfsindamennirnir geta tekið þá
mikilvægu ákvöðun hvort nota
eigi efniö sem lyf fyrir sjúklinga,
þannig að ekki þurfi að óttast
aukaverkanir. Þettaereina leiöin
til aö prófa læknislyf.
Margar dýrategundir eru
notaöar i tilraunaskyni. Allt frá
frumstæöum dýrum upp i ketti,
hunda, svin, asna og hesta. Um
það bil 90 af hundraöi allra til-
raunadýra eru nagdýr.
Nýjasta aöferðin til að fylgjast
meö efnisögnum i likama dýr-
anna er aö gera þau geislavirk.
Dr. Andreas Garbe, lifefna-
fræöingur við rannsóknarstöðina
i Grafing útskýrir þá aðferö á
eftirfarandi hátt:
— öll nútima læknislyf eru gerð
úr lifrænum efnum. Þau inni-
halda þvi alltaf kolefni. Þess
vegna er hægt að setja geisla-
virka frumefnið C 14 i efnið, sem
verið er að prófa. Efnið gefur þá
frá sér geislun.
Þetta samsæta frumefni er
óskaölegt fyrir fólk, og er aðeins
mælanlegt með dýrum tækjum. 1
vatni nær geislunin ekki nema
einum millimetra.
Með sérstakri tegund af
röntgenmyndum geta visinda-
mennirnir fylgzt gjörla með þvi,
hvernig efnið fer um likama til-
raunadýrsins.
Fyrir utan rottur eru einnig
notaöir Beagle-hundar og
Rhesusapar við þessar tilraunir.
Þessi dýr eru lika látin éta efnin
með fæðunni. Eftir vissan tima
eru svo tekin blóðsýni.
Mælter hvenær efnið byrjar að
virka, hvenær það hættir að hafa
áhrif og hvenær hægt er að mæla
það i blóðinu. Þessar tilraunir
með lyf, sem eru „merkt” með
þvi að gera þau geislavirk eru
yfirleitt lokastigiðá tilraununum.
Hugmyndaflug og hugvitssemi
efnafræðinganna eiga frumkvæð-
ið. í tilraunaglösum viðs vegar
um heim eru um 100.000 efna-
blöndur settar saman og prófað-
ar. Þar af koma aðeins 10 til 20 á
markaðinn, sem pillur eða
sprautu-upplausn. — Og af þeim,
segir Hans-Peter Wolf, prófessor
i lyfefnafræði i Giessen, — ná aö-
eins eitt til fimm almennum vin-
sældum og seljast vel.
Milli þessara 100.000 efna-
blanda, sem fyrst veröa til og
lyf janna 20, sem koma á markað-
inn liggur vinna lifefnafræöinga,
lyfjasérfræðinga og eiturefnasér-
fræðinga. Siðan koma tilraunir
meö dýr, sem taka upp undir tiu
ár.
Fyrsta tilraunin á dýrum sker
úr um, hvort yfirleitt á að halda
áfram með rannsóknir á efninu.
Ef tilraunin er neikvæð, er efnið
úr sögunni. Ef efnið stenzt þessa
tilraun, er haldið áfram með um-
fangsmiklar tilraunir, til að kom-
ast að raun um gegn hvaða sjúk-
dómum efnið sé heppilegt og
hversu eitrað það sé. Þessar
eiturefnafræðilegu tilraunir verð-
ur að framkvæma á nagdýrum og
öðrum dýrum. Takmark tilraun-
anna er að finna dýrategundir,
sem taka á móti efninu á svipað-
an hátt og mannverur, og vinna
úr þeim og skilja þau úr likaman-
um likt og menn, og að viðbrögðin
séu lik. Má nefna það sem dæmi,
aö kvenapar ernmjög vel til þess
fallnir að prófa getnaðarvarna-
lyf, þar sem tiðir og hormóna-
starfsemi eru með svipuðum
hætti og hjá konum.
Lyf gegn hjartaveilu er bezt að
prófa á köttum, þeir eru sérstak-
lega viðkvæmir fyrir hjartalyfj-
um.
Lyf gegn of háum blóðþrýstingi
verður að prófa á hundum. Ekki
er hægt að framkalla of háan
blóðþrýsting hjá neinni annarri
dýrategund.
Til að prófa karlhormóna er
bezt að nota vanaða hana. Ef
kamburinn tekur að vaxa hefur
hormónagjöfin komið i stað hor-
mónanna, sem hanann vantar.
Þegar tilraunir ná yfir langt
timabil eru nákvæmar læknis-
fræðilegar rannsóknir fram-
kvæmdar á dýrunum með vissu
millibili. Gæzlumenn, læknar,
meinatæknar og oft og tiðum
dýrasálfræðingar fylgjast með
hegðun dýranna, vigta þau, fylgj-
ast með hvað þau éta og drekka,
önduninni, húðinni, munnvatni og
tárum, slimhúðum, saur og ýms-
um viðbrögðum.
Hjá hundum og öpum ér meira
að segja fylgztmeðblóðrásinni og
gerð eru hjartalinurit.
Öll dýr, sem deyja — eða eru
deydd — eru krufin og liffæri
þeirra skoðuð i smásjá.
Sérhver vottur um skaðsemi er
skráður vandlega. Ef efnið til
dæmis veldur einhverjum af-
myndunum eða jafnvel krabba-
meinshnúðum. er tilraunum með
það hætt á þessu stigi og það er úr
sögunni, og þeim efnum, sem
leiða til skaðlegra áhrifa, er veitt
sérstök athygli.
En málið er ekki svo einfalt.
Efni, sem veldur brjóstkrabba i
músum, eða er orsök að vansköp-
un kaninuunga, getur verið al-
gjörlega óskaðlegt fyrir konu og
barn í móðurlifi.
Þetta eru einmitt helztu vand-
kvæðin við tilraunir á dýrum.
Samkvæmt könnun, sem gerð var
1961 voru aðeins 62 af hundraði
þeirra sjúkdómseinkenna, sem
komu fram hjá mönnum, sem
komu einnig fram hjá rottum og
hundum við tilraunir með sömu
efni.
Til dæmis er ómögulegt aö
komast að raun um eiginleika
efnis til að framkalla ofnæmi hjá
mönnum með þvi að gera tilraun-
ir á dýrum.
Eiturefnasérfræðingurinn Dr.
Harald Frohberg frá Darmstadt
segir. að m.a.s. við bættar
aðstæður til tilrauna verði ekki
hægt að komast að öllum auka-
verkunum lyfja hjá mönnum með
þvi að gera tilraunir á dýrum.
Þess vegna prófa lyfjasér-
fræðingar ný lyf ekki aðeins á
dýrum — heldur lika á mönnum
— að siálfsögðu sjálfboðaliðum.
— 3 H C D 2 JDL að r f greií /rir o líu 8t líti >7 rai nn
/fífn tíillu Ar/a- tnajn AflOL- /er ma^H Úiflutninjs - /er ttmizt i Ú L {(<j\pU. Sióiit !>a.t af í olius, JOtS Otiu - notkun Samtals qt. í.oUu Oliut/eÁ RauMetuL. OiLavetk a.'o oiíusjoái
\Eiru»q,] K* Kt Kq Kt Ki /ír Litusr Kr Kt.pt hter /<r. pr lHet
l J J " t " 1
, 'fíwL fviiri/tS5e« l+o.'jya /US.3ÍS- /7/// 2.77/. V8Z - S/6.97S: 3/8.778: JU.VU: S/2,.~ Zo,2o
/?sa /<?. ns 7ú>VSVo.- 83S/ / O o" 2. <?!> j. . - /SZ.JOq: /SS.S79: V/o /S 7 VS 7. - J8S>
J/.VJo /lio 9H - /JZoo 2 /38. v°°. - 3i8.8ur ÍVS.9/S: //O-o 278 233: L>2°~ -•
Linbctq 2J..990 QlV. V91: VifiS Í9 /S(*3.(,2Y.~. Z9I. týJS.- /V/ ý/7 i/ O /f2.mr VSór —
* '~'7 "'J Siö/n 7o9.U 9r 7vn /2/2. Z/*. - LZb X j ■" /ns/o- Vz/ /v/. /oz. J67. - V
- Svanur 891. 3 7/. - VVob /S/. 3.8V/. - /7o.<L>3. 76'o /?/. S»ir 2,39. - -
Saljo»i SUS 3ao. 9fU: JVU SS*. 7VV,- (o s.pi>rr.- n.s77- í. fl£/Yz r/Y. 3.'3.377.- —
Saurar 39 6ZV /.S71. oJo' - /blsVz z/Æ.cov. - Sói. So s.- 3/0, OVo,- 3bc. j u./Zlr 8i>7 -
7raa$ ti jv.no /39i:i9q- /VblV Z.JóV.or*.-\ VV/.US: 2,7Z.VYSr /oz 27 W77- L8V: _
l/om n /(p. II s ÍV/.itf.' 1,71,8 /. 0 1e> v/f, - 2.0V.VU- /Zbosnr !þ97 /3°./J>*.- /*7- -
...... .
Samtais 2Si SVS- /0.099. SS9- /O. o > 77 ! Jua.óS/- /Íij./tir VV72 2-0/2.
/l/íáal/ír í 2/SO.-