Tíminn - 06.04.1976, Síða 10

10
TÍMINN
Endurskoðun á vissum þátt-
um heilbrigðisþjónustunnar
í siðustu viku mælti Sverrir
Bergmann læknir, sem nú situr á
þingi i fjarveru Þórarins Þórar-
inssonar, fyrir þingsályktunartil-
lögu, er hann flytur ásamt Oddi
Óiafssyni lækni, um könnun á
vissum þáttum heilbrigðis-
þjónustunnar.
Þingsályktunartillagan er svo-
hljóðandi:
„Aiþingi ályktar að skora á
ríkisstjórnina að hlutast til um,
að fram fari könnun á skipulagi
eftirgreindra þátta heilbrigöis-
þjón ustunnar:
1. Heimiiisiækningum.
2. Sérfræðiiæknisþjónustu.
3. Þjónustu við sérstaka sjúki-
ingahópa.
4. Rekstri sjúkrahúsa með tiiliti
til þess, hvort hægt sé með
skipulagsbreytingu að stuðla í
senn að enn bættri heiibrigðis-
þjónustu og umtaisverðum
sparnaði.
t könnun þessari skulu eftirfar-
andi atriði sérstaklega tekin til
athugunar:
a. Að greiðsla til heimilislækna
eftir gildandi númerakerfi
verði lögð niður, en þess i stað
teknar upp greiðslur fyrir beint
unnin læknisstörf emgöngu.
b. Að sérfræðileg læknisþjónusta
verði iáföngum emgöngu unnin
á sjúkrahúsum jafnt fyrir þá
sjúklinga, er þar liggja sem og
hina, er slikrar þjónustu þarfn-
ast án innlagningar á sjúkra-
hús.
c. Að sérfræðileg læknisþjónusta
við sérstaka sjúklingahópa
verði fastur liður i starfsemi
einstakra sérdeilda við sjúkra-
húsin og
d. að samanburður verði gerður á
óliku rekstrarfyrirkomulagi
sjúkrahúsa hérlendis sem
erlendis með tilliti til þess, að
hverju rekstrarfyrirkomulagi
megi vænta beztrar og hag-
kvæmastrar nýtingar tækja,
aðstöðu og vinnuafls miöað við
isienzkar aöstæður. Þá segir:
Athugun þessi fari fram í sam-
bandi við yfirstandandi endur-
skoðun á lögum um heilbrigðis-
þjónustu og lögum um almanna-
tryggingar.”
Góð heilbrigðis-
þjónusta er dýr
t ræðu sinni sagði Sverrir
Bergmann m.a.:
„1 greinargerð með þessari
þingsályktunartillögu er getið
helztu ástæðna fyrir flutningi
hennar, og mun ég nú ræða þær
nánar. Við skulum gera okkur
fulla grein fyrir þvi, að heil-
brigðisþjónusta er dýr. Þetta
stafar af þvi, að góð heilbrigðis-
þjónusta krefst mikils og vel
menntaðs mannafla, ennig góðra
tækja og mikils og góðs rýmis. Þá
eru framfarir á sviði þessara
mála mjög örar og þvi stöðug
nauðsyn á viðhaldi og aukningu
þekkingar alls starfsliðs auk þess
sem aukning og endurnýjun
tækjabúnaðar og aðstöðu er
óhjákvæmileg, þ.e.a.s. ef við eig-
um að geta tileinkað okkur þær
öru framfarir, er til bóta horfa.
Það þarf varla að fara um það
mörgum orðum, að ekkert vel-
feröar- og menningarþjóðfélag
vikur frá sér góðri heilbrigðis-
þjónustu, heldur hlýtur þvert á •
móti að reyna að efla hana og i
gera enn betri. Þvi hættir enginn
á það að dragast aftur úr í fram-
þróun á þessu sviði, enda væri þá
kippt burtu einni af styrkustu
stoðum menningar- og velferðar-
þjóðfélagsins.
35% til heilbrigðis-
og trygggingarmóla
Opinber útgjöld til heilbrigðis-
og tryggingarmála nema nú um
35% af heildarútgjöldum
fjárlaga. Það er auðvitað mikil
upphæð, en hins vegar ekki óeðli-
leg, þegar málin eru gaumgæfi-
lega athuguð og raunar eru fjár-
framlög okkar til þessara mála
ekki hærri en gerist meðal þeirra
þjóða, sem næstar okkur eru og
sem við kjósum helzt að miða
okkur við. Okkur til hróss er vert
að geta þess, að heilbrigðis-
þjónustan i landinu er um margt
með miklum ágætum, þótt á öðr-
um sviðum vanti mikið á, að hún
sé með æskilegustu móti. Ég tel
fullvíst, að við deilum ekki um
það, að heilbrigðisþjónustu okkar
viljum við hafa eins góða og
mögulegt er og við viljum i þvi
efni ekki spara nauðsynleg
fjárútlát, en heildarútgjöld til
þessara mála hljóta þó á hverjum
tima að takmarkast af getu
þjóðarinnar, sem hefur i fleiri
hom að lita með útgjöld sin.
Vissum þáttum
verður ekki breytt
Hins vegar er það mjög mikil-
vægt, að i meðferð mikilla fjár-
muna sé þess gætt, að fyrir þá fá-
ist sem mest. Það gerist þvi að-
eins að fyrir hendi sé hámarks-
nýting mannafla, tækja og að-
stöðu, sem óhjákvæmileg er og
hlýtur að vera meira og minna
fastur kostnaðarliður, en hag-
kæmasta starfsskipulag ætti að
tryggja beztu þjónustu og i raun
sparnað, jafnvel beina lækkun á
útgjöldum, er gæfi þar með svig-
rúm til aukinna umsvifa og hrað-
ari uppbyggingar og þá einkum á
þeim sviðum, þar sem við höfum
heldur dregizt aftur úr. Niður-
staðan af þessum fyrsta lið i
greinargerð með þingsályktunar-
tillögunni er þvi þessi: Vissum
þáttum i heilbrigðisþjónustunni
verður ekki breytt. Það mun stöð-
ugt þurfa að mennta vinnuafl,
tæki og aðstöðu. A þessum liðum
verður ekki sparað og á ekki að
spara, heldur að kappkosta að
gera allt þetta svo úr garði, sem
bezt verður á kosið. Allur
sparnaður, beinn eða óbeinn, er.
kominn undir hagkvæmasta
starfs- og rekstrarskipulagi og
þvi er veigamikið að kannað sé
annað fyrirkomulag en það, sem
nú rikir og má þá marka fram-
tiðarstefnu i ljósi niðurstöðu
slikrar athugunar.
Ekki má halda
blint áfram
1 2. lið greinargerðarinnar
kemur ljóst fram, hve mikilvæg
ákveðin stefnumörkun á þessu
sviði er. Ef niðurstöður af könnun
þeirri, sem hér er lögð til, yrðu á
þann veg, að annað starfsfyrir-
komulag væri æskilegra en það
núverandi, yrði að hanna sjúkra-
stofnanir með tilliti til þess, að
sliku breyttu starfsskipulagi yrði
við komið, þvi að enda þótt nú
sýnist um skeið næsta
óhjákvæmilegt, að nokkur töf
verði á framkvæmdum á sviði
heilbrigðismála, þá liggja fyrir
áætlanir um byggingu eða stækk-
un sjúkrahúsa ásamt með bygg-
ingu sérstofnana fyrir sérstaka
sjúklingahópa og aldraða auk
þess, sem heilsugæzlustöðvar
munu risa upp og hér má ekki
endalaust halda blint áfram við
hönnun allra þessara stofnana, án
þess að menn hafi gert sér fulla
grein fyrir þvi, hvaða starfs-
skipulag henti bezt islenzkum
aðstæðum, skapi bezta þjónustu
og sé hagkvæmast, þvi af sliku
skipulagi hlýtur hönnun þessara
stofnana að eiga að taka mið.
Sverrir Bergmann
Yrði þýðingarmikil
leiðbeining
Raunar tel ég, að könnun af þvi
tagi, sem hér er lagt til, hefði átt
að vera búin að fara fram fyrir
langalöngu, þannig að við hefðum
þegar valið þá leið, er við gætum
talið bezta og byggðum okkar
heilbrigðisstofnanir upp i sam-
ræmi við það. 1 rauninni er það
svo, að við byggjum þær eðlilega
nú svo að núverandi kerfi verði
þar við komið, án þess að hafa
gert okkur fulla grein fyrir þvi,
hvort þetta er bezta starfs- og
rekstrarfyrirkomulagið. Niður-
staðan af öðrum þætti þessarar
greinargerðar er þvi i stuttu máli
sú, að við þurfum að hafa kannað
gaumgæfilega hvaða starfsfyrir-
komulag hentar bezt með tilliti til
gæða þjónustunnar og hag-
kvæmni og haga siðan uppbygg-
ingu sjúkrastofnana okkar
þannig, að þvi kerfi, er við velj-
um, verði þar við komið. Ég tel
mig nú raunar búinn að gera
grein fyrir þvi, sem fram kemur i
3. lið greinargerðarinnar, en vildi
þó rétttil viðbótar vekja athygli á
þvi, að athugun af þessu tagi og
niðurstöður hennar hverjar sem
þær yrðu, væri afar þýðingarmik-
il leiðbeining fyrir þá, sem fjalla
um fjárveitingar til heilbrigðis-
mála. Slikar niðurstöður væru
gagnmerkar heimildir og myndu
gera mönnum auðveldara að átta
sig á þvi, til hvers peningarnir
fara og hvaða kostnaður i sam-
bandi við menntun, aðstöðu og
tæki er óhjákvæmilegur hverju
sinni. Jafnframt myndi þetta
einnig varpa ljósi á það, hverja
vinnu þarf og hvaða mannafla til
þess að heilbrigðisþjónustan sé
góð á sem flestum sviðum og sem
næsteinsgóðog verða má, a.m.k.
miðað við okkar aðstæður. Þeim,
sem fjárveitingavaldið hafa, eru
þessar leiðbeiningar orðnar mjög
þarfar, þvi að fjárhæðirnar eru
orðnar miklar og eðliiegt, að þeir,
sem ekki hafa aðstöðu til að
þekkja þessi mál ofan i kjölinn,
gerisér ekki alltaf fyllilega grein
fyrir þeirri nauðsyn, er liggur að
baki ýmissa óska, sem
óhjákvæmilega hafa fjárútlát i
för með sér.
Sérstök fjárveiting
nauðsynleg
En hvernig skal svo þessi at-
hugun framkvæmd? t fyrsta lagi
verðum við að gera okkur grein
fyrir þvi, að hér er um m jög viða-
mikið mál að ræða. Það er flókið
og margslungið og verður ekki
unnið nema til þess fáist hæfur
starfskraftur, sem þýðir i raun-
inni það, að nauðsyn er sérstakr-
ar fjárveitingar i þessu augna-
miði. Ef ekki verður þannig að
þessari athugun staðið, er alveg
ljóst, að hún verður aldrei fram-
kvæmd, eða a.m.k. ekki með
þeim hraða og með þeirri
nákvæmni, sem er alger undir-
staða þess, að hún sé einhvers
virði og eitthvað, sem hægt sé að
byggja á.
I öðru lagi er ekki hægt að vinna
að þessari athugun nema i fullri
samvinnu við alla þá aðila, sem
hér eiga hlut að máli og hafa
sumir hverjir mikilla hagsmuna
að gæta og sem nýtt skipulag gæti
haft misjafnlega mikií áhrif á.
Þessir aðilar búa auk þess yfir
mikilli reynslu vegna starfa sinna
i heilbrigðisþjónustunni og hlýtur
þekking, er byggist á sh'kri
reynslu, að vera jafnmikilvæg og
tölulegar upplýsingar og niður-
stöður, þvi að það er nú einu sinni
svo, að eitt er lög og reglur og
annað framkvæmd, þegar öllu er
á botninn hvolft. Raunhæf niður-
staða af þessari athugun er fráleit
nema þessa siðast talda atriðis sé
gætt rækilega. Frá þessum
tveimur þáttum verður alveg að
ganga, áður en lagt er up" i þessa
athugun.
Heimilislæknar og
heilsugæzlustöðvar
Nú skalégfara nokkrum orðum
um þá þætti, sem sérstaklega er
óskað athugunar á.
Hvað þvi viðkemur, að greiðsl-
ur til heimilislækna eftir gildandi
númerakerfi verði lagðar niður,
er vert að fram komi til þess að
fyrirbyggja allan misskilning, að
ekki er lagt til hér, að fólk hætti
að hafa sérstakan heimilislækni
eða heimilislækna við ákveðna
heilsugæzlustöð, heldur verði nú
aðeinsgreitt fyrir bein unnin störf
frekar en að fast gjald sé tekið af
hverjum einstaklingi, sem i sam-
lagi er hjá viðkomandi heimilis-
lækni. Engum getum skal að þvi
leitt, hvort þessara kerfa hefði i
för með sér meiri fjárútlát en
ekki er ósennilegt, að þetta gæti
leitt til minnkunar á annarri
þjónustu og þá jafnframt miklu
dýrari. Hvað viðkemur sérfræði-
legri læknishjálp almennt sem og
sérfræðilegri læknishjálp við sér-
staka hópa sjúklinga, er litlu við
það að bæta, sem i tillögunni
stendur. Þessi þjónusta fer nú að
miklu leyti fram utan sjúkrahúsa
og er greitt fyrir sérstaklega af
sjúkrasamlögum. I tillögunni er
að þvi stefnt, að þetta fyrirkomu-
lag verði lagt niður, en sér-
fræðingar verði ráðnir að sjúkra-
húsunum og þessi þjónusta fari
þar fram sem hluti af þeirra fasta
starfi. Augljóslega þýðir þetta
verulega aukin umsvif hjá
sjúkrahúsunum og einhverja
aukningu hvað varðar rekstrar-
kostnað þeirra, en þar kæmi aftur
á móti, að niður féllu greiðslur
sjúkrasamlaga fyrir þessa þjón-
ustu, en ósagt skal látið, enda
markmið könnunarinnar að kom-
astaðþvi, hvortþetta hafi lækkun
á útgjöldum i för með sér 1 heild,
þótt ástæða sé til þess að ætla, að
svo geti orðið. En jafnframt ber á
það að lita, að með þessu fyrir-
komulagi er liklegt, að mun betri
nýting fengist á aðstöðu, tækjum
og dýrum mannafla og þar með
betri þjónusta, m.a. stytting á
biðtima eftir sérfræðiaðstoð. Er
hér annars um að ræða næst-
þýðingarmesta þátt þessa máls.
Sérfræðilæknishjálp
Hvað viðkemur sérfræðilæknis-
hjálp fyrir sérstaka sjúklinga-
hópa er ekki lagt til hér, að slikir
sjúklingahópar verði eingöngu i
eftirliti hjá sérdeildum hinna ein-
stöku sjúkrahúsa eftir þvisem við
á, heldur séu það þeir, er þurfa
stöðugs eftirlits hjá sér-
fræðingi, en aðrir aðeins af og til
eftir þvi sem þeirra heimilislækn-
ir telur nauðsynlegt, en annars er
eftirlitiði hanshendi. 1 sambandi
við rekstrarfyrirkomulag sjúkra-
húsa er ekki aðeins nauðsynlegt
að athuga, hvert þeirra hentar
okkur bezt í ljósi tölulegra upp-
lýsinga, fenginnar reynslu af þvi,
sem við höfum og þeim aðstæð-
um, sem við búum við, heldur er
einnig nauðsynlegt að athuga,
hvort aukin samvinna sjúkra-
húsa, ekki aðeins á Stór-Reykja-
vlkursvæðinu, heldur um lands-
byggðina alla og ákveðin skipting
verkefna milli þeirra sé likleg til
bættrar þjónustu og aukinnar
hagkvæmni og er þetta lang-
veigamesti þáttur þessarar könn-
unar. Kerfi það, sem við nú búum
við viðkomandi fyrrgreindum
þáttum heilbrigðisþjónustunnar,
er að nokkru leyti til orðið með
setningu laga og reglugerða og að
nokkru leyti vegna atvikaþróun-
ar. Þetta kerfi hefur reynzt vel i
mörgu, en miður á öðrum svið-
um. Þeir sem i kerfinu starfa
þekkja kostina og gallana og án
efa hafa allir þeir landsmenn,
sem heilbrigðisþjónustu hafa
þarfnazt, einnig gert sér grein
fyrir þvi hvar skórinn kreppir.
Þvi miður fer hins vegar allt of
litið fyrir þvi, að fólk geri sér ljóst
það, sem vel gengur þrátt fyrir
allt og snuðrulaust i kerfinu.
Á ekki að vera
gróðavegur
í fyrirhugaðri athugun er raun-
ar alveg nauðsynlegt, að niður-
stöður byggðar á tölulegum upp-
lýsingum og reynslu liggi fyrir
viðkomandi rikjandi kerfi. Kem-
ur þetta reyndar af sjálfu sér, þvi
að við það verður viðmiðunin
gerð. Núv. kerfi er fjármagnað
samfélagslega, en sú þjónusta,
sem fram fer innan þess, er ekki
nema að nokkru leyti útgreidd
með sama hætti, en að öðru leyti
er hún á grundvelli einka-
reksturs, þótt samningum sé sá
rekstur háður. Vera má, að at-
hugun leiði það eitt i ljós, að þetta
fyrirkomulag henti bezt við okkar
aðstæður og þjóni bezt hagsmun-
um allra þeirra,sem hér eiga hlut
að máli. Athugun sú, sem hér er
farið fram á, beinist hins vegar
fyrst og fremst að þvi, hvort auk-
ið samfélagslegt fyrirkomulag sé
hagkvæmara öllum aðilum i
lengd og bráð og beri þvi að færa
starfsskipulag inn á þá braut i
vaxandi mæli og að lokum alger-
lega. Auðvitað myndi slikt fyrir-
komulag ekki á neinn hátt vera
þvi til fyrirstöðu, að sérfræðileg
læknisþjónusta færi fram eftir
fyrirkomulagi einkarékstrar, en
útgjöld vegna slikrar þjónustu
hvort heldur hún yrði mikil eða
litil samhliða, yrði þá óháð opin-
berum útgjöldum til heilbrigðis-
mála. Vafalaust mætti enn benda
á það rekstrarfyrirkomulag, að
heilbrigðisþjónusta væri ein-
Framhald á bls. 15
SilÍm