Tíminn - 22.10.1976, Qupperneq 7

Föstudagur 22. október 1976
rrtMINN
7
Sigtryggur Símonarson:
„Þingeyskt loft"
og
„Meira loft"
Fyrir tveimur árum barst
mér i hendur nýútkomin ljóöa-
bók með glettnislegri áletrun i
bundnu máli frá höfundi, sem
gerði mér þessa snotru bók enn-
þá ánægjulegri. Þetta var
„Þingeyskt loft”, eftir Jón
Bjarnason frá Garðsvik.
Kynni min af Jóni eru ekki
löng. Við kynntumst fyrst eftir
að hann var hættur búskap,
nýfluttur til Akureyrar og þá
starfsmaður i Bögglageymslu
KEA, en ég mjólkurbilstjóri i
Saurbæjarhreppi. Við vorum
báðir orðnir rosknir, að minnsta
kosti fullfarið fram og vart
meiri þroska að vænta. Gjarnan
hefði ég kosiö að kynnast honum
fyrr, svo sérkennilegur maöur
er hann. Stundum fannst mér
erfitt að imynda mér, að mjög
djúp hugsun byggi að baki létt-
viðrislegu næstum galgopalegu
tali hins glaðlynda, roskna
bónda. En reyndar leiö þó ekki á
löngu þar til ég fann, aö fleiri
þætti en aðeins galgopans, var
að finna i hugarheimi hans.
Snöggar og skarpar athuga-
semdir, ef rætt var um mál
alvarlegs eðlis, voru oft á þá
lund, að mér datt i hug, hvort
mannskrattinn væri máske brot
af heimspekingi. Og það er
hann, aö minu viti, á þann veg,
sem islenzk sveitamenning
hefur skapað sina heimspekinga
um langan aldur.
En Jón hefur átt við sérstaka
áráttu að striöa, allt frá barns-
eða unglingsárum, en það er
þörfin að tjá sig i ljóðum. Að
hann hafi átt viö þetta að striöa
er reyndar ekki sannleikanum
samkvæmt, þvi að svo létt og
leikandi er hagmælska hans, að
ánægju vekur hverjum þeim, er
eyru hefur fyrir og ann slikri
list.
Ég las „Þingeyskt loft” meö
mikilli ánægju, en mun ekki
fjölyrða um þá bók. Það hefur
svo ritfær og snjall maður sem
Karl Kristjánsson, fyrrverandi
alþingismaður, annazt á mjög
vinsamlegan og viöurkennandi
hátt. Þó get ég ekki stillt mig
um að benda á kvæöið „Gaman-
mál”, sem er gert út af ræðu
Gunnars Bjarnasonar hrossa-
ræktarráðunauts á bænda-
klúbbsfundi á Akureyri 1960.
Þvi miður var ég ekki staddur
þar, en greindir og sannoröir
bændur, sem þar voru, segja
mér, að ótrúlegt sé hve Jón
þræði efni ræðunnar nákvæmt,
að visu með eigin gamansama
orðavali. Mætti vel svo fara, aö
þaö kvæöi yki enn frægö Gunn-
ars, sem er þó ærin fyrir.
1 þeirri bók er þessi lipra og
anna staka:
Hagyrðingar unna mest
öldnu hringhendunni,
þvi hún syngur fegurst flest
flutt af slyngum munni.
Og hann segir einnig:
Fagurt ljóö og lipur baga
lyfta þjóð á hærra svið.
Atómsóðar okkar daga
öllu bjóða niður á við.
Einföld sannindi það.
Ég blaða og les i nýrri bók
Jóns: „Meira loft”, og ég finn
einlæga ást bóndans á öllu þvi,
er lifir og hrærist i náttúrunni
sindra út frá kvæöunum. Hag-
leikur i meöferð viðfangsefna,
án bægslagangs, og dregur þó
fram fallegar og skýrar myndir.
1 kvæöinu „Eyjafjarðarljóö”
er þetta erindi:
Og elfurin streymir flúöafá
i faðmlögum grænna engja,
i sólarljómanum silfurgljá
með svipbrigöum léttra
strengja.
Og viðast svo hæg og
hljóö hún fer
að heyra má flugu anda,
og hverful ljósbrigöin
leika sér
á lygnum við sveig
og granda.
Myndi einhver „atómsóði”
orða þetta fagurlegar?
„Dultrúarsamþykktin” er aö
minnihyggju þörf aðvörun gegn
þeim voða, ef Islenzkt kirkju-
vald hyggst kreppa trúarlif
landsmanna i miðalda hlekki
fávizku og fordóma. Jón hikar
ekki við að bjóða byrginn þeim
skoðunum biskups og sumra
klerka hans, sem stangast á við
reynslu og vitneskju þjóðar-
innar i gegnum aldaraðir.
Síðasta erindið er svona:
Ó kirkja lands vors,
opna augu þin.
Hér engum dugar samþykktum
að beita.
Og þú munt fá að sjá,
að sólin skin
á sérhvern mann, sem
Drottinserað leita.
Að hinztu hnigur fljót
að einum ós,
þótt uppsprettumar teljist
næsta margar.
En dultrú fólksins er
þaö leiðarljós,
sem liklegast er kirkjunni
til bjargar.
Löngun og söknuður roskna
bóndans, sem neyddist til að
flytja ,,á mölina”, birtist meö
vorkomunni, þegar hugurinn
leitar til þess staöar, hvar hann
bjó i 28 ár og sem er honum
hjartfólgnastur:
1 loftinu syngur lóa
á lóninu kafar önd.
ó, hvað má nú hug minn róa?
Þar halda vist engin bönd.
Þvi nú fer grasiö að gróa
i Garðsvik á Svalbarösströnd.
Allt verður Jóni aö yrkisefni.
Þegareldar brenna land vortog
Englendingar herja, kveður
hann „Þorskastriöið”:
Jón Bjarnason frá Garðsvik.
Fjöllin brenna, Islands er
ólán þungt á metum.
Löngum hefur Lúsifer
Lagzt á sveif með Bretum.
Hann yrkir um rjúpuna i
Hrisey og dúfuna hvitu hugljúf
kvæði, og „Þröstur I snjó”
minnir mig mjög á Þorstein
Erlingsson:
timinn 10 cic 2. hluti eþ
Þú ert kominn þröstur minn,
þó er ennþá vetur,
sem að litla söngfuglinn
svangan einskis metur.
Hann yrkir lika, staddur við
styttu Þorsteins Erlingssonar,
ljóð, er sýnir hve hann dáir
þann söngvasvan Islenzkrar al-
þýðu:
Þú fluttir heim aldin frá
álfunnar
menningarlundum, sem
alþýðan naut.
1 sannleikans þjónust varstu svo
störorður stundum, aö stillingu
þraut
þá garpa er þóttust til valda og
forustu fæddir. Þeir felldu. á
þig dóm.
1 meitluöum ljóðum þú
kirkjunnar
helvitihæddir, sem hvertannað
gróm.
„Arni i Botni” er kvæði upp á
27 erindi og þrátt fyrir þá lengd
gæti ég trúaö, að fáum, sem
unna liprum og gamanáömum
kveðskap þyki of langt. Og
hverjum yljar ekki þetta litla
erindi, sem hann raular við
barnabarn sitt:
Allavega auðnan ræöst
Oft hefur góður fiskur veiözt.
Ef þú hefðir ekki fæözt,
afa hefði stundum leiðzt.
Þaö, sem ég hefi dregið hér
fram, af handahófi, er flest
fremur alvarlegs eðlis. En i
bókinni úir og grúir af glettnum
kvæðum og stökum, svo sem:
Aöur fátt mér varö til
varna
verst er að þurfa að skammast
sin.
En siðan ég varð sjónvarps-
stjama
svínin lfta upp til min.
Þegar hin furöulega
ógeöslega sjónvarpsmynd
„Lénharður fógeti” var sýnd,
en hún var talin hafa kostað um
20 milljónir króna, kveöur Jón:
Af Lénharði fógeta vegur þinn
vex,
ég virði þig listanna heimur
fyrst nauögun þú metur á millj-
ónir sex
og manndrápin borgar með
tveimur.
Og úr ferð hans til Reykja-
vikur á þessu ári:
Suðurför min er ei neitt
utan nafniö
þótt nóg sé um farkost og stutt
milli bæja.
Ég ætlaöi að koma i Sæ-
dýrasafnið.
Að siðustu lét ég mér Alþingi
nægja.
Hér skal tilvitnunum lokiö i
bók Jóns, en af nægtum er aö
taka bæöi alvarlegs og gaman-
sams efnis. Hann er sérstaklega
kunnur i Þingeyjar- og Eyja-
fjarðarsýslum, en raunar
þekktur mjög viöa um land og
þá mest fyrir gamansaman
kveöskap.
Hinu munu máske færri, sem
ekki þekkja Jón persónulega,
hafa gert sér grein fyrir, hve
hrifnæmur hugur hans er, þcgar
um er að ræða það dásamlega
llfriki, sem bóndinn hefur allt
umhverfis sig i daglegri önn, og
sem efalaust á sinn þátt i þvi, að
islenzkir bændur enn I dag,
sætta sig við lakari efnahagsleg
kjör en fjöldi annarra þjóöfe-
lagsþegna og ganga litt eftir þvi
að alheimta daglaun að kveldi.
En bóndi veröur Jón frá Garös-
vik, aö öllu eöli, svo lengi sem
hann lifsanda dregur. Svo
ósvikull er andi hans gagnvart
uppruna sinum og aöallifsstarfi.
Þetta endurspegla ljóð hans og
lausavisur á ósvikinn hátt.
Aö hann sé ágætur hagyrö-
ingur, verður erfitt aö neita og
mjög vel ritfær i óbundnu máli.
Það sýna þeir frásagnarþættir
hans, sem birzt hafa, t.d. i
„Súlum”. Sennilega hefði mátt
fella niður eitt og annaö úr
báöum bókum hans, án þess aö
það teldist tii tjóns fyrir heildar-
svipinn. En Jón lætur flestfjúka
i raunsannri sköpunargleði og
kemur þvi til dyranna eins og
hann er klæddur, sem sizt skal
lagt honum til lasts.
Ég fagna þvi meðan ennþá
eru til menn, sem þora aö nota
hina gömlu kliömjúku ljóöa-
hætti og kveða raunveruleg ljóð
að efni og formi, i trássi við álit
þeirra furöulegu fagurkera,
sem hefja formleysiö skýjum
hærra, sem mér virðist aðeins
úrkynjun og afskræming i
islenzkri skáldmennt.
Bók Jóns er 128 blaösiður, i
meðalstóru broti og pappirinn
nýttur nær svo vel sem verða
má, allt upp i 6 erindi á blaðsiöu,
er sýnir að Jón er lélegur fjár-
málamaður! Verö bókarinnar
er hlálega lágt, miðað við nú-
tima bókaverð. Og ég held, að
enginn, sem er unnandi þeirrar
fornu listgreinar aö færa lifs-
þekkingu og alls konar atvik i
rim og stuðla, muni sjá eftir
þeim aurum.
Ég þakka Jóni af heilhug
kynnin og fyrir ánægjuna af
bókum hans og vona að meira
birtist frá hans hendi áöur en
langur timi liður.
Við „Meira loft” ég sit og
sit.
Þaö sindrar i huga
minum þetta lifsinsgeislaglit,
sem glampar i ljóöum þinum.
6/10 1976.
Sigtryggur Simonarson.
Þú færð ísmola í veizluna
í Nesti
Nú getur þú áhyggjulaust boöiö gestum kalda
drykki heima hjá þér. Engin biö eftir aö vatniö frjósi í
ískápnum.
Hjá Nesti færðu tilbúna ísmola, — og þú átt ekki á
hættu aö veröa ís-laus á miöju kvöldi.
Renndu viö í Nesti og fáðu þér ísmola í veizluna!
NESTI h.f.
Ártúnshöfða — Eliiðaár — Fossvogi