Tíminn - 22.10.1976, Blaðsíða 13

Föstudagur 22. október 1976
TÍMINN
13
r
Komposition. Mynd gerð árib 1922.
Avarp
mennta-
mdlardð
herra
„Það eru ekki litil tiðindi,
þegar Listasafn Islands efnir
til yfirlitssýningar á verkum
öndvegismálara, aldins
meistara, sem lifað hefir með
þjóð sinni langan starfsdag. —
Glöð og stolt munum við
ganga um sali. Nærvera lista-
mannsins gerir stundina
stærri og snertinguna við list
hans nánari. Og við vonum, að
hann skynji þakklæti okkar,
jafnvel án orða.
bundust samtökum i ýmsum
borgum Þýzkal. til að kynna
hinar nýju og oft óliku stefnur.
Þeir héldu sýningar og gáfu út
rit, þar sem þeir birtu stefnu-
yfirlýsinsar og vörðust einnig
árásum afturhaldssinna á hina
nýiu list. Ein þessara samtaka
voru Sturm-samtökin, stofnuö
1910. Þau voru geysiáhrifamikil
einnig á eftirstriðsárunum. Þau
héldu úti vikuritinu Der Sturm
og höfðu eigin sýningarsali i
Berlin. Hinn framsýni og dug-
mikli formaður þeirra,
Herwarth Walden, safnaði
i kringum sig mörgum helztu
forsprökkum abstraktlistar, svo
sem Vasili Kandinsky, Kurt
Schwitters o.fl. Verk þessara
framúrstefnumanna voru sýnd i
sýningarsölum samtakanna i
Berlin og siðar send til margra
borga á meginlandi Evrópu.
Das Bauhaus varð þekktast
allra þeirra mörgu samtaka
avant-garde-listamanna, sem
risu upp á þessum árum. Þessi
samtök voru stofnuö i Weimár
áriö 1919 af arkitektinum
Walter Gropius, og voru margir
listamannanna úr Sturm-sam-
tökunum aðilar að stofnun
þeirra. Meðal kennara þar voru
Vasili Kandinsky og Paul Klee.
Das Bauhaus var skóli og bauð
upp á allar greinar sjónmennta
og hagnýtrar listar, og varð
mjög áhrifarikur og stefnu-
markandi.
Haldið til Dresden
Dresden var ein þeirra borga
i Þýzkalandi, þar sem framúr-
stefnumenn létu til sln taka.
Þessir menn voru í nánum
tengslum við Bauhaus. Til
Dresden hélt Finnur Jónsson
eftir 6 mánaöa dvöl i
Berlin og var fyrsti kennari
hans þar austurrlkismaðurinn
Oskar Kokoschka, einn aðal-
expressjónisti þess tima. Siöar
innritaöist Finnur i einkaskóla
Der Weg. Skólastjóri hans var
listmálarinn Edmund Kesting.
Weg-skólinn var I nánum
tengslum viö Bauhaus og hefur
það að sjálfsögðu haft mikil
áhrif á kennslu og viðhorf
nemenda Weg-skólans og yfir-
leitt á list framúrstefnumanna i
Dresden. Bauhaus-skólinn virö-
ist hafa haft mikil áhrif á list
Finns Jónssonar á árunum
1922—1925, verk hans verða
meira abstrakt, áhrif express-
jónismans viku um sinn
fyrir hreinni abstraksjón.
Voriö 1925 tók Finnur sér ferð á
hendur til Berlinar meö nokkur
verka sinna, með þaö fyrir aug-
um að koma þeim á framfæri
hjá Sturm-samtökunum. Þau
höföu þá fyrirhugað listsýningu
i sýningarsölum sinum i Berlin,
sem opna átti i mai 1925. Sturm-
félagarnir tóku átta verk eftir
Finn Jónsson á sýninguna, þar
af fjögur oliumálverk. Meöal
annarra listamanna, sem áttu
verk á þessari sýningu voru
Rússarnir Vasili Kandinsky og
Alexander Archipenko, Frakk-
arnir Albert Gleizes og
Raymond Duchamp-Villon,
Þjóðverjinn Kurt Schwitters,
Pólverjinn Rudolf Bauer og
Ungverjinn Lasco Moholy-
Nagy. Af nöfnum þessum má
sjá, að þarna voru engir aukvis-
ar á ferð. Nú, 50 árum siöar, er
þetta ævintýri likast, að óþekkt-
ur listamaður frá 100 þúsund
manna þjóð á afskekktri eyju
nyrzt i Atlantshafi, nýbúinn að
endurheimta fullveldi sitt,
skyldi vera tekinn i hóp þekktra
listamanna á meginlandi
Evrópu.”
Ennfremur þetta:
„Árið 1968 ákváöu listfræö-
ingar frá öllum þátttökulöndum
Evrópuráðsins i Strasbourg að
safna saman og sýna avant-
garde list frá þvi um 1925. t mai
1970 var svo sýningin „Evrópa
1925” opnuö með viöhöfn i
Strasbourg og fylgdi henni
myndarleg sýningarskrá. A þá
sýningu voru valin verk eftir
Finn Jónsson, máluð 1925. Finn-
ur varð þarna Islandi til sóma.
Verk hans vöktu óskipta athygli
listfræöinga viða um heim.
Siðar hlotnuðust honum
heiöurspeningar úr gulli og
silfri, viðurkenningarskjöl og
fjöldi boða um sýningar, t.d. i
Paris, Róm, Madrid og New
York.”
Eftir heimkomuna
Eftir heimkomuna til íslands
heldur Finnur Jónsson sig að
mestu við expressionismann.
Hann málar landslag, sjómenn
og skip og það er þanglykt af
þessum myndum og þær standa
nær sjónum en myndir annarra
manna. Þó veröur hann aldrei
til fulls fráhverfur abstraktlist
og þá ekki sizt á allra seinustu
árum.
Við skoðun á myndunum I
Listasafni tslands, sem auðvit-
að eru aðeins brot af lifsverki
þessa merka málara, þá sér
maöur, að hann er ekki viö eina
fjölina felldur, heldur vinnur
stööugt að nýjum tilraunum.
Hann sveigir af leið um stund,
að þvi er viröist, en tekur svo
stefnuna á ný. Hann hefur sinn
persónulega stil, og við þekkj-
um hann I flestum verkunum,
en þó ekki öllum. Sverar linur
bylgjast um og formin verða
máttug og sterk. Við höfum það
ósjálfrátt á tilfinningunni að
málarinn hafi upplifað þetta
allt, en sé ekki að túlka sagnir
annarra, til dæmis i myndum
eins og nr. 79, sem heitir
Brimlending og i myndinni af
fuglabjarginu, þar sem fugl-
arnir munu jafnmargir þing-
mönnunum, að ekki sé minnzt á
Sjómannarabb nr. 77. Ef til er
sönn list úr atvinnulifinu og
sjómennskunni, þá er hana oft
aö finna i verkum Finns Jóns-
sonar.
Aðrir menn mér hæfari munu
i fyllingu timans fjalla um
myndlist Finns Jónssonar. Nú
er hann til i verkum sinum með
sinni þjóð, og það er spá min, að
myndir hans muni, þegar fram
liða stundir öðlast nýtt gildi, þvi
i þeim er geymd mikil saga um
atvinnu og sjósókn.
Jónas Guðmundsson.
Allir Islendingar þekkja
nokkuð til Finns Jónssonar og
ævistarfs hans. En hughrif
fólks, sem stendur andspænis
fögru og stórbrotnu listaverki,
verða i jafnmörgum tilbrigð-
um og mennirnir eru margir,
sem njóta.
Þegar ég i gærkvöldi tók i
alvöru að hugsa til þessarar
stundar, opnun sýningarinnar
og allt það, sem hér gæfi að
lita, þá brá fyrir myndum:
Ég sá fyrir mér glæst en
dulúðugt yfirbragð Hálsþing-
hár, æskuslóða listamannsins
— og fram undan hafið, hálft
lif fólksins, þó svo ætti að heita
að allir byggju á þurru.
Ég minntist látins sveitunga
mins, konu, sem ævilangt bjó
ásamt fjölskyldu sinni i
einangrun við yzta haf, en átti
þó að ég ætla sitt eigið
musteri, söngleikasal og
myndlistasafn heima á óöali
sinu. Þvi svo traust voru
tengsl hennar við náttúru
lands sins, að hún naut án
meöalgöngu tóna hennar,
forma og lita á likan hátt og
hrifinn skoðandi nýtur ágætra
listaverka meistaranna.
Og stef úr kunnu ljóði Jónas-
ar Hallgrimssonar stigu
fram: „Svalt er enn á seltu.
Sjómenn vanir róa. Köld er
undiralda. Arum skellur
bára”. „Mardöll á miði i
myrkbláum sal seiddu fram
að sviði sækindaval”. — Og
enn: „Hvaö mun hugsa þessi
þorri þilju sem að undir vorri
háskatólin hremma fer?” En
hvað er ég sjálfur að hugsa að
þrengja upp á ykkur, ágætu
gestir, þessum barnalegu hug-
renningum minum, enda þótt
þvi sé ekki að leyna, aö það er
einmitt þessi þáttur i list
Finns Jónssonar, haf og him-
inn, far og farmaður, ströndin
og djúpið, sem stendur mér
næst og sem mér finnst ég
skilja bezt. — Og ég hugsa mér
þennan listamann einatt með
„kul i sjóvotu yfirskegginu”
eins og Jón úr Vör segir um
fóstra sinn á einum stað.
Það er mál manna, að mikl-
ir listamenn mótist eigi litið af
umhverfi sinu og að verk
þeirra beri með nokkrum
hætti yfirbragö landsins og
þjóðarinnar. Það er og kunn
saga, að skáld og listamenn
orðs og tóna, forms og lita,
þeir gáfu Islendingum nýtt
Island — auk margra annarra
góðra gjafa. Aö nokkru leyti
var það gert meö þvi aö fanga
fegurðina, þjappa saman og
beina að brennipunkti, sem
allir hlutu að skynja þeir sem
eyru höföu að heyra og augu
sjáanda.
Við tækifæri sem þetta ætla
ég hugsun okkar sé: Þökk
þeim, er á þann veg báru blys
fyrir lýði i þessu blessaða
landi. Já, þökk sé þér, Finnur
Jónsson, fyrir þinn hlut.”
Tónleikar Gunnars
Kvaran og Gísla
Magnússonar
Tónlistarfélagiö hélt 3. tón-
leika vetrarins fyrir styrktarfé-
laga laugardaginn 16. október i
Austurbæjarbiói. Þar léku þeir
Gunnar Kvaran og Gisli Magn-
ússon ýmis verk, forn og ný,
fyrir knéfiðlu og pianó. Efnis-
skráin var þessi:
J.S. Bach: Einleikssvita fyrir
selló nr. 2.
R. Schumann: Fantasie-
stiicke op. 73
G. Fauré: Elegie op. 24
Þorkell S.: „Oft vex leikur af
litlu”
D. Sjostakóvitsj: Sónata op.
40.
Þessi efnisskrá býður upp á
„eitthvað fyrir alla” (þá sem
tónleika sækja yfirleitt), eins og
sjá má, og þeir félagar sungu
fagurlega. Frábærust þótti
undirrituðum sónata Sjostakóv-
itsj, gamansöm og kankvis eins
og mörg hans verk, innblásinn
m ;ð hversdagsþemum eins og
fiiigraæfingum og „glissandi”.
brotum úr „Nú geng ég með á
gleðifund” og „Row, row, row
your boat/ gently down the stre-
am...”. Og þeir félagar léku af-
ar vel saman, Gunnar blaða-
laust eins og góðum virtúósa
sæmir, og Gisli með smekk og
öryggi.
Sjaldséðir lista-
menn
örlög pianóleikara hér á landi
hafa verið þau að kenna mikiö,
og koma sjaldan fram. En nú
ætti þetta að fara að breytast,
þvi tónlistarumsvif fara mjög
vaxandi á landi hér, ekki sizt i
kammermúsik, og tónleikahald
út um land að sama skapi. En
hitt mun sannast sagna, að
heldur litið sé upp úr þessu að
hafa, og listamennirnir séu I
rauninni i svipaöri aðstöðu og á-
hugahljómlistarmenn (þ.e. spili
af áhuga, en lifi á öðru). Þessu
veldur fámennið i og með, en
það veröur helzt til varnar, aö
fara um sem viöast með
„prógrammið”, spila i Reykja-
vik og Garðabæ, Hafnarfirði og
Þorlákshöfn, Selfossi og Flúö-
um, o.s. frv., og auk þess i út-
varpið og helzt i sjónvariö lika.
Þetta er það sem „heimsfrægu
umferöalistamennirnir” gera —
ferðast um allan heim meö
sama konsertinn.
Þetta var I fyrsta sinn sem
undirritaður heyrði Gunnar
Kvaran spila. Fyrir svo sem 15
árum var hann einn fjögurra
nemenda Einars Vigfússonar,
sem mikið orð fór af, en þeir
voru: Gunnar Kvaran, Hafliði
tónlist
Hallgrimsson, Gunnar Björns-
son og Páll Einarsson. Tveir
hinir fyrrnefndu „lögðust i vik-
ing” vopnaöir knéfiðlu sinni,
(likt og suma verkfræöinga
vora langar til aö gera (vopnaö-
ir viti og reynslu), ef marka má
blaðaviötöl, litið grunandi i ein-
feldni sinni að Kröfluævintýrið,
hvernig svo sem það annars
fer, hlýtur að hafa gert þá að
viðundri um gervallan hinn sið-
menntaða heim) — en hinir
tveir snéru inn á aörar brautir:
Annar gerðist áhrifamikill tals-
maður almættisins fyrir vestan,
en hinn einn mestur kunnáttu-
maður hér á landi um stromp-
leik myrkrahöfðingjans (eins og
einn af húmanistum vorum hef-
ur kallað jarðhræringar og elds-
umbrot-.)
Gunnar Kvaran er afar góður
knéfiðlari, eins og að likum læt-
ur, og samspil þeirra félaga
meö ágætum. Að visu þótti þess-
um gagnrýnanda ekki laust við
að vissrar ónákvæmni gætti
stundum i leik Gunnars, þótt i
smáu væri. Hljóðfæraleikur
gerir yfirleitt kröfur til kór-
réttra handbragða, þótt söngv-
arar telji þaö (sumir hverjir)
sjálfsagt að „brjóta allar regl-
ur, ef 'andinn kemst til skila”.
Undirrituðum féll vei „túlk-
un” Gunnars á einleikssvitu
Bachs, án ólmunar og róman-
tiskra bellibragða. Sömuleiðis
fluttu þeir félagar Fantasie-
Stucke Schumanns með miklum
ágætum — einum kunnáttu-
manni þótti ekki nægilega skar-
aö i kolunum i lokaþættinum
(Rasch und mit Feuer), en það
er smekksatriði hve glatt skuli
loga. Verk Þorkels Sigurbjörns-
sonar „Oft vex leikur af litlu”,
tileinkað Gunnari Kvaran 1969,
er áheyrilegt mjög, með ýmsum
„nútimabrögðum” og hark-
söngs(jass)áhrifum.
20.10. Sigurður Steinþórsson